Johan Simons regisseert de openingsproductie van het nieuwe NTGent seizoen [zie promotekst onderaan, gl]. Het is de vierde samenwerking met toneelauteur Lot Vekemans. Een vluchtmisdrijf na een dodelijk ongeval staat centraal in Vals, en de ene zus wijst naar de andere als schuldige.

GL: Uit de promotekst kan je opmaken dat het conflict tussen de zussen, belangrijker is dan het verkeersongeluk?

Johan Simons: Het klopt helemaal, in zoverre… je hebt twee realiteiten. De werkelijkheid is nog erger dan wat we ons op het toneel voorstellen. Ik bedoel, de ellende die we in Syrië meemaken, het heeft niets met het stuk te maken, maar overstijgt natuurlijk totaal de realiteit. Maar, dat auto-ongeluk, laat ik het zo zeggen, hoe menselijk is een menselijk gedrag in een onmenselijke situatie. Je benut eigenlijk het auto-ongeluk om daar in theatertermen iets mee te doen. Daarom is die wisselwerking tussen de twee actrices uit een verschillende discipline de kern van het stuk. Daar gaan ze het later ook over hebben, wat de verschillen zijn. Het ongeluk is een aanleiding om over die twee fenomenen te praten.

GL: Niet twee vreemden, maar twee verwanten betwisten de geloofwaardigheid van elkaar. Bedoelt Lot Vekemans dat de gemeenschap in wezen één familie is? Zeker door al die moderne communicatiemiddelen, die een zekere schijnheiligheid verzekeren?

Simons: Lot Vekemans is natuurlijk door al die communicatiemiddelen beïnvloed… dat het amusement zo’n vlucht heeft genomen, in het bijzonder via de televisie, is schrikbarend. Nog nooit heb ik zoveel reacties gehad op mijn werk in het theater als na die drie uur op de televisie [Zomergasten - zondag 18 aug. – vpro – Ned 2, gl]. Ook omdat ik cultuur en kunst uit elkaar heb gehaald, daar waren heel wat mensen mij zeer dankbaar voor. Terwijl ik daar al mijn hele leven lang mee bezig ben.

Kunst heeft als taak de cultuur kritisch te bekijken, en daarover te reflecteren. Daarom kan kunst, naar mijn idee, nauwelijks gesponsord worden. Kunst moet gesubsidieerd worden, omdat het objectief moet blijven. Maar omdat ik dat op de televisie zei, was het aantal reacties zo groot. Mede omdat ik het voor de kijkers zo helder wist te houden, die twee dingen; wat de functie van kunst is in de cultuur.

Je ziet het ook in Vals. Die twee zussen staan elkaar naar het leven. De ene is een vertegenwoordiger van de massacultuur en de andere van de individuele cultuurbeleving.

GL: Toneel is altijd een reflectie op de politiek. Maar veel groepen zien dat niet zo. Die willen de politici misschien te vriend houden.

Simons: Dat klopt, maar daarom moet je een politiek hebben zoals in Duitsland. De taak van kunst daar is heel kritisch te kijken naar de cultuur, naar de politiek. Een Duitse politicus zal ook zeggen: ‘Ik hoef het niet met u eens te zijn, maar ik wil wel dat jullie mij het vuur aan de schenen leggen. Want daar kan ik me mee verbeteren, daardoor ontstaat een dialoog tussen ons.’ Het gekke is dat in Duitsland het CSU [CDU van Beieren, gl] de kunst heel erg steunt. Daar moet je in Nederland, met de liberalen en de christenen aan het bewind, helemaal niet mee komen [in België ook niet, gl].

GL: Terug naar Vals. Door de eerlijkheid van elkaar in vraag te stellen, betwisten ze ook die van zichzelf?

Simons: Ja, want die soapactrice houdt natuurlijk een heleboel achter. Die heeft iemand doodgereden, zegt dat het een kilometerpaaltje was. Haar zus was dronken. De soapactrice checkt ook een paar maal of ze wel degelijk lag te slapen. Ze is even uitgestapt en is gelijk daarna weer ingestapt. Voorstelbaar, hé! Maar, achter haar daad zit voor een groot deel dat ze geleefd wordt door de media. Als dit openbaar wordt, wat ik nu heb gedaan, dan is mijn carrière naar de vaantjes.

GL: Je mag dus niet zeggen dat de zussen elkaar afmaken?

Simons: Nou, soms doen ze dat wel hoor. Zoals familie dat kan. Familie kan op een ijzingwekkende manier elkaar klein maken.

GL: Zijn ruzies buiten de familie erger dan binnen?

Simons: Wat ik ervan weet, in mijn leven, zou ik volmondig zeggen: ja.

GL: Je bent kritischer tegenover elkaar.

Simons: Zoals mijn broer tegen mij onlangs zei, … ‘goh, ik wist niet dat jij zo ontspannen kon zijn.’ Op de televisie, begrijp je. Daar vallen mijn schoenen van uit. Dan denk ik: Hé, ben ik dan nooit ontspannen geweest bij jou?

GL: De getuige in Vals is een man en de beschuldigden zijn vrouwen. Heeft de man/vrouw-verhouding invloed op zijn getuigenis?

Simons: Nee! Die man, een celbioloog, heeft een heel aparte rol. Die is getuige geweest; heeft dat ook gemeld. Hij verschijnt steeds in de ruimte waar die twee vrouwen zich bevinden. Aan de ene kant kan het een zwerver zijn – wat hij zelf ook zegt – aan de andere kant kan het een optisch beeld zijn. Die man verschijnt soms en houdt een verhaal over het genetische, hoe de mens in elkaar zit, en verdwijnt dan weer. Op een zeker ogenblik is de soapactrice er niet, ze is weggehaald, en de getuige verschijnt en vertelt aan de toneelactrice het verhaal hoe het er in werkelijkheid aan toe is gegaan. Hij verdwijnt, de soapactrice komt weer binnen, en dan krijg je de afwikkeling.

GL: Daardoor ga je wel twijfelen of die getuige wel een getuige was.

Simons: Je kan aan alles twijfelen. Elke getuigenis is een twijfelgeval.

GL: Zoals jij dat nu zegt zou je kunnen denken dat die getuige, die man een schijnvertoning is.

Simons: Dat kan je bijna denken, ja. Het kan ook in de hoofden van de zussen plaatsvinden. Hij is wel concreet aanwezig en dan weer weg, en dat heeft natuurlijk ook te maken dat ik niet één op één wil spelen. Ik wil ook dat je kan denken: het speelt zich in de hoofden af, van die twee zussen, wat die celbioloog zegt.

GL: Waardoor het filosofische element een belangrijke rol gaat spelen?

De geloofwaardigheid wordt in vraag gesteld.

Simons: Ja, het wordt heel diffuus, zoals heel veel dingen diffuus zijn in de maatschappij, zodra het aankomt op beoordeling of veroordeling van elkaar.

Een getuigenis is altijd heel wankel. Daarom zeg ik: hoe menselijk blijft menselijk gedrag in een onmenselijke situatie. Het is de kern van het stuk.

GL: Het verhaal The dead van James Joyce draait uit op de vaststelling dat man en vrouw, zelfs al zijn ze 30 jaar samen, weinig van elkaar afweten. Zelfs wanneer ze zegt ooit verliefd op iemand anders te zijn geweest, maar voor hem gekozen heeft, blijft de onzekerheid bestaan: misschien heeft ze nog niets alles verteld. Speelt dat in Vals ook mee?

Simons: Ja, ja. We vertellen natuurlijk alleen maar wat we nodig vinden. Misschien vertellen we niet de werkelijkheid. We vertellen een slap aftreksel van de werkelijkheid.

GL: Speelt het feit dat ze eigenlijk beginnen te beseffen dat ze weinig van elkaar weten ook mee?

Simons: Ja, dat speelt heel erg mee! Ze komen op morele kwesties mekaar ook tegen. Zou jij tegen mij getuigen als jij zou weten dat ik iemand heb doodgereden? Of zou jij mij, als familie, als broer, zou je in dat geval mij de hand boven het hoofd houden? Zo’n situatie zit in Vals ook in.

GL: De transformatie is altijd magisch. Dat gebeurt in een toneelspel maar in een soap niet.

Simons: O die soaps! Nee, kijk. Dat is het verschil, naar mijn idee, tussen een goede toneelacteur en een soapacteur… een soapacteur is zo groot als dat hij zelf is, terwijl een theateracteur, zoals Pierre Bokma zegt: ‘Men is altijd schatplichtig aan de rol…. en aan de tekst, en die moet je je eigen zien te maken.’

GL: Soapacteurs lezen hun lijnen af.

Simons: Nee… ja, goed. In deze voorstelling speelt Elsie de Brauw de soapactrice, en ze leeft haar leven mee, of ze nu wil of niet, en dat is maar goed ook, dat ze de soapactrice speelt, of de toeschouwer gaat zich stierlijk vervelen. Maar… als je een ijsberg neemt. Een acteur speelt het topje van de ijsberg, en de rest ervan wordt door de acteur gedacht en door de toeschouwer vermoedt. Dat heb je bij soapactrices niet. Je hebt niet de onderkant van het personage; wat onder het wateroppervlak zit. Die krijg je nooit te zien. D’er is ook niks. Bij een heel goede acteur heb je wel een vermoeden dat er onder het water heel veel zit… wat we niet te weten komen.

GL: Het lijkt mij geen simpel toneelstuk.

Simons: Nee… maar wel interessant.

GL: Het kan een mislukking worden.

Simons: In de mislukking haal je meer wijsheid. Je hebt de mislukking soms nodig. Om daarna een beter werk te maken. Zoals je uit de lelijkheid de schoonheid kan halen. Dat proces is veel ingewikkelder. En als dit lukt, hebt je werkelijk kunst. Het gebeurt natuurlijk maar zelden. Maar dan heb je werkelijk kunst.

GL: Het is nu je vierde regie van een toneelstuk van Lot Vekemans. Vanwaar die verbondenheid?

Simons: Omdat onder die schijnbaar eenvoudige taal zich heel wat werelden schuil houden. Er ontwikkelt zich een toneeltekst die de regisseur enerzijds uitdaagt en anderzijds veel over het leven blootlegt.

GL: Bedankt voor dit openhartig gesprek.

Simons: Graag gedaan.

Guido LAUWAERT

Johan Simons op VPRO, zie op deze blog:

http://mededelingen.over-blog.com/article-johan-simons-zomergast-op-zondag-18-augustus-2013-ned-2-vpro-119598367.html

VALS

Kat en Sis. Twee zussen – de ene een ouder wordende theateractrice, de andere een bekend gezicht van op de televisie – wachten in een politiecel. Ze worden verdacht van een dodelijk verkeersongeluk, met vluchtmisdrijf. In afwachting van het verhoor spelen de gevoeligheden op: de zussen koesteren ingesleten oordelen over elkaar, maar willen elkaar ook in bescherming nemen. Pas wanneer Ge in hun cel belandt sluiten ze de rangen: Ge is de enige getuige van het ongeval.

Tekst: Lot Vekemans – Regie: Johan Simons – Spel: Elsie de Brauw, Betty Schuurmans & Bert Luppes – productie: NTGent & NT Den Haag – www.ntgent.been www.nationaletoneel.nl

De rotte staat van een armenhuis

Op 29 augustus is het weer zover. Dan begint het jaarlijkse Theaterfestival. Een tot op de draad versleten gebeuren. Wordt het geen tijd het af te breken en op de fundering een nieuw te bouwen?

De uitgewoonde toestand van het festival kondigt zich al aan in de presentatie van de jaarlijkse Theaterkrant: ‘De aftrap van Het Theaterfestival gebeurt traditiegetrouw met de State of the Union.’ Traditie slaat op gewoonte, op herhaling, op het niet afwijken van een formule. Heeft de geschiedenis niet al voldoende aangetoond dat traditie vaak het begin is van verzet, leidt tot opstand en uitmondt in revolutie?

Het broeiend verzet uit zich langs twee kanten. Côté cour. Binnen de kern van het festival vinden sommigen dat het initiatief zijn beste tijd gehad heeft. Ze verschijnen niet eens op de vergaderingen. De situatie behouden zoals ze is, garandeert hen echter een zekere status en die willen ze behouden. Anderen dan weer tonen hun goede wil. Om vrienden niet voor de hoofd te stoten. Côté jardin. Al zullen ze het openlijk ontkennen, maar uit wat stiekem gezegd wordt blijkt dat zowel deSingel als Kaaitheater liever zien dat het festival opgedoekt wordt. Of als het toch blijft bestaan, dat het elders onderdak vindt.

De selectie van dit jaar is zwak. Een karakterisering by the way van de jury zelf. Wat zwak is verdient geen erepodium. Een bewijs van een sterk karakter zou de beslissing zijn geweest een jaartje over te slaan. Nu kan de jury pronken met de prijzen van sommige groepen, maar het is niet omdat een gezelschap met de geselecteerde voorstelling op een buitenlands festival staat, dat het daarom goed is. Het ene festival is het andere niet.

Het Malta Festival PoznańPolen levert gegarandeerd volle zalen op, en is op zich lovenswaardig, laat dat duidelijk zijn. Maar waarom heeft elke voorstelling een sold out? Omdat de stad 700.000 inwoners telt, de staat en de stad er een smak geld tegenaan gooien, en er in de loop van het seizoen in Poznańop theatergebied weinig te rapen valt. Tweemaal 500 toeschouwers, zoals dat bij Nora van tg Stan het geval was, is dus niet het resultaat van kwaliteit. De werkelijke waardering maakt het publiek; voor tg Stan het obligaat applaus.

In het geval van Needcompany [Marktplaats 76] bleek het publiek dan weer euforisch. Ondanks het late aanvangsuur, 21.30 u, de afgelegen locatie, er tweemaal 200 stoelen moesten gevonden worden en de doorgangen werden bezet om geen van de 1600 toeschouwers teleur te stellen, de voorstelling om die reden met een halfuur vertraging begon, bleven een paar honderd vooral jonge mensen zitten, voor het napraatje dat rond 2.30 u ’s nachts eindigde. Indien er een derde voorstelling geweest zou zijn, dan zou die ook 800 toeschouwers hebben gehad.

Het Theaterfestival is vooral een bewijs van een jury zonder visie en dat bang is om knopen door te hakken. Het houdt het bij Eigen volk eerst. Dat is de gemakkelijkste weg en het promoveert de jury naar een niveau van wijze mannen en vrouwen. De jury behoort tot de vriendenkring en dat schept verplichtingen. Het festival is ook op maat gemaakt van mediasponsor De Standaard. Wat de zwakte van de jury extra in de verf zet.

Het schamele kostuum van het Theaterfestival toont zich ook door het negeren van een nieuwe trend, namelijk de diaspora van acteurs en regisseurs. Ze spelen of regisseren in Duitsland, Frankrijk, Nederland, en dat geldt ook voor hun Nederlandse collega’s. De gezelschappen NTGent, Toneelgroep Amsterdam, Toneelhuis, Nationale Toneel De Haag, Ro-theater Rotterdam, Münchner Kammerspiele, Thalia Theater Hamburg zijn een mix van Nederlandse / Vlaamse acteurs en regisseurs. Dat blinkt niet in het festival. Was Platonov van Luk Perceval door zijn Hamburgs gezelschap opgezet, zelfs met een paar Vlaamse of Nederlandse acteurs, en niet door het NTGent, het had niet op het programma gestaan.

En weg die jury. Een buitenlandse curator zou een scherper beeld scheppen van wat relevant is en op vernieuwing wijst. Een jury is een vorm van democratie. Helaas, kunst wordt gemaakt door dictators. Die wel praten met alle betrokkenen maar het eerste en het laatste woord hebben. Het is niet toevallig dat bij een film de naam van de regisseur als laatste op de begintitels staat, en dat slechts zijn naam op het plaatje prijkt. Wat wil zeggen: de laatste is de eerste.

Eén verzachtende omstandigheid. Het budget is zo schamel dat de jury sommige producties gewoon niet kan selecteren. En daarvoor is de overheid, bij monde van de minister van Cultuur, verantwoordelijk. Een directie die naam waardig zou weigeren met een aalmoes aan de slag te gaan. Je gooit je waardigheid niet zomaar te grabbel. De verzachtende omstandigheid is daarom relatief.

De versnippering in allerlei nevenactiviteiten doet het festival ook geen goed. Als je dan toch een eresaluut aan de crème de la crème wil brengen, doe het dan goed. Gooi de marginale, de tweede plateaus, eruit en geef meer speelruimte aan internationale voorstellingen waar een scheut Nederlands of Belgisch bloed in zit. En wat doen de jeugdvoorstellingen op het festival? Zij verdienen een eigen, volwaardig festival, met toeters en bellen, in plaats van voor amuse-gueule te spelen.

Het niet selecteren van sommige voorstellingen wordt mede in de hand gewerkt omdat de producenten zulke hoge bedragen vragen dat ze onmogelijk geprogrammeerd kunnen worden. De kostprijs van het opzetten van een eenmalige voorstelling is schrikbarend hoog. Wegens het feit dat er een inbraak in de agenda nodig is om de voorstelling alsnog geprogrammeerd te krijgen. Zulke toeren uithalen is vragen om extra kosten.

Door het lage budget, de formule, een jury, de opsplitsing in een Nederlands en een Vlaams luik, de inteelt, de versnippering, het zwakke aanbod, de verkoop van de ziel aan een mediasponsor – die alleen zijn eigen erf ziet, is het Theaterfestival niet meer dan een wijkkermis en het bestuur een armenhuis. Een paar correcties, zoals hier gesuggereerd, zou het sterfproces maar onnodig rekken. Het opdoeken is de beste oplossing. En opnieuw beginnen. Bloot en Anders.

Guido LAUWAERT

Twee voorstellingen op de openingsdag, wisselend van kwaliteit. Maar eerst een impressie over het fenomeen Theater aan Zee, kortweg genoemd TAZ.

Van al de theaterfestivals is TAZ het meest kindvriendelijk, volks en beantwoordt het aan zijn beginselverklaring: het bereiken van mensen die zelden naar het theater gaan en/of tijdens hun vakantie ook wat meer willen dan dijk, strand en het eeuwig gezeur van de zee. Veel vrijwilligers, van alle leeftijden, met een groot engagement, zonder kapsones. Het grote nadeel is dat TAZ uit zijn voegen dreigt te barsten. Bewegwijzering naar de verschillende locaties is schamel. Plaatselijk is de organisatie behoorlijk maar vergt veel improvisatie van de medewerkers. ‘Jongens, ‘t is zomer. Gauw, ’t zal wel in orde zijn. Joak, dat tafeltje is te kliene, ik ga d’er nog een ander zoeken.’

Een groot gemis is dat op de locaties in de duinen of in de haven geen drankstandje aanwezig is. Op het Malta Festival in Poznań (Polen) was er op elke locatie een koffiestand van een sponsor, waar je – tegen betaling – een shot kan krijgen. Dat je nodig hebt na uren rondzwerven en zoeken naar wel erg verspreide ‘speelpleinen’. Ook flesjes water waren er niet voorzien.

Het programma is sterk Vlaams gericht, met een paar uitschieters naar Nederlandse producties. Veel ervan zijn al vertoond. Daar nog een oordeel over geven is zoeken naar een variatie. Die enkel kan gericht zijn op de band met waar TAZ voor staat en de status ervan als theaterkermis.
Wat ook opvalt is dat mediasponsor De Morgen alom aanwezig is. Vaste en losse medewerkers van de krant hebben wel een klusje. Sponsors mogen sterk op de achtergrond aanwezig zijn, maar niet prominent in beeld komen. Of je speelt een deel van je vrijheid kwijt. Heeft TAZ een eigen gezicht of slechts een masker geplakt op het gezicht van de krant?

Maar verder niets dan lof voor TAZ. Het is uitgegroeid van een afterhippie happening tot een volwaardig festival, zonder de pretentie van het jaarlijks Theaterfestival waar de beste producties van het jaar herhaald worden, maar die niet de beste blijken te zijn. Wat de jury ook toegeeft. Een zwak jaar waar het beste van het mindere uit gekozen werd. Beter ware geweest om te zeggen, jongens, de buit is zo goed als waardeloos. We slaan een jaartje over. Dat zal een lesje zijn voor de vrijbuiters, de strandjutters, wat theatermensen in wezen toch zijn. Al of niet verenigd in een gezelschap.

BALLAST

Dirk Pauwels, stichtend lid van het Gentse theatercollectief Campo, is met pensioen. De theatermicrobe echter niet. Om die reden heeft hij een gezelschap gesticht, De 3^eColonne, bestaande uit één lid: hijzelf. Het grote verschil met zijn vroegere werk is dat hij het reguliere gezelschap aan de deur heeft gezet, net als subsidies, infrastructuur en dossiers, en zich focust op producties zonder techniek. Alle aandacht gaat naar het spel, de productie. Belangrijkst van al is de band met de acteur[s] en hun boodschap, als voorstelling verpakt.

Een eerste is Ballast. Een monoloog van en door Ann Saelens. Deze voorstelling gaat door in huiskamers, en valt dus onder de noemer huiskamertoneel, een fenomeen dat niet nieuw is, maar toch altijd fris blijft. Een klein publiek en de organisator, de bewoners, ontvangen de bezoekers als zijn het huisvrienden. Ze krijgen een drankje en na afloop een zomers slaatje.

Ann Saelens is een corpulente dame, en daar gaat haar monoloog over. Aan elke mens scheelt wat, bij de ene innerlijk, bij de andere uiterlijk, bij een derde, de grootste groep, zowel innerlijk als uiterlijk. Ann Saelens behoort tot de derde categorie. Ze vertelt hoe ze door de mensen, van jong naar oud, besnuffeld en soms vals geknuffeld wordt. De vele anekdotes draaien rond de vraag: Wat maakt de mens? Elke mens heeft zijn kwetsbaar punt. Dat benadrukt Ann Saelens via een afdaling naar haar hel. Is daar een hemel te vinden? De oplossing voor haar is om, niet met vrienden, maar met vreemden over je probleem te praten, zonder een antwoord te verwachten. De vragen die ze stelt zijn retorisch van aard. Antwoorden bestaan niet.

Een bijzonder goede productie met slechts één storend element. Ze zit aan een tafeltje. Daarop staat een fles wijn en een glas. Af en toe neemt ze een slok. Een cd-player staat ook op de tafel. Een paar maal duwt ze de startknop in en klinkt een lied, een muziekfragment. Het lijkt te veel op een pauze. Is te weinig geïntegreerd in het verhaal, hoewel het daar wezendeel deel van uitmaakt. Een andere regietruc zou dat mankement vermeden hebben.
Meest indrukwekkend is het eindbeeld. Ze drinkt een glas wijn terwijl een muziekstukje uit de klankkasten rolt. Dán zijn spel en muziek één geheel. Ze gorgelt in de wijn. Druppels spatten op haar huid, haar zwart kleed, vallen op de grond. Dit is mijn lichaam, dit is mijn bloed. De samenvatting van een pakkend verhaal, integer gebracht.

De productie, zo’n veertig voorstellingen oud, zoekt geen geschetter en gekletter in de media. Ze dreigt in de schaduw te blijven. Jammer. Daarom als uitsmijter nog dit. Iedereen kan deze voorstelling boeken. Heb je een iet of wat ruime huiskamer, kan je twintig, dertig mensen ontvangen, wat let je? Er is geen honorarium aan verbonden. De bezoekers stoppen een eigen bijdrage na afloop in een kous. Jaarlijks wordt de opbrengst gelijk verdeeld onder de spelers. Ook geld heeft voor De 3^eColonne aan belang ingeboet. Het is enkel een quotering, heeft geen kapitalistisch waarde.

BLUE REMEMBERED HILLS

Dennis Potter, de auteur van dit toneelstuk [oorspronkelijk een televisiestuk], is ooit de Shakespeare van de televisie genoemd. Terecht. Hij is de auteur en drijvende kracht achter de BBC-trilogie Pennies from Heaven, Lipstick on your collar en het absolute hoogtepunt The singing detective.Latere televisieseries waren ook meesterwerken.
Het geheim van al zijn werken schuilt in sterk autobiografische elementen, maar op zulke wijze gepresenteerd dat velen er zich in kunnen vinden. De Tweede Wereldoorlog speelt een cruciale rol, de koolmijnen en het landleven met zijn volkse trekjes waaruit een sterke sociale boodschap opstijgt. Wat zijn werk extra aantrekkelijk maakt is dat hij de taal van zijn geboortestreek [Berry Hill, Forest of Dean, Glouchestershire] behouden heeft, maar het toch begrijpbaar maakt voor alle Engelstaligen. Het is streekgebonden zonder dialectische druk. Het vraagt wel, bij vertaling, een Bargoense invulling.

Het Antwerps theatercollectief De Roovers, curatoren van TAZ 2013, heeft een al te brave vertaling gebruikt. De hardheid uit de volkscultuur van Potter is zoek. De toeschouwer, niet vertrouwd met het werk van Potter, kan zich niet eens de vraag stellen of die er wel is. Nochtans is die noodzakelijk om tijd en plaats te accentueren. Goed, je kan een stuk uit zijn tijd en plaats halen. Helaas is dat niet mogelijk met het werk van Potter. Zeker niet voor jonge mensen die de oorlog niet lijfelijk hebben ervaren en dat soort kindertijd niet hebben gekend. Je moet al boven de vijftig zijn om de persoonlijke problemen van Potter, die hij in Blue Remembered Hills dik in de verf zet, en schildert op zijn jeugdvrienden, om die indringend aan te voelen. En dat wilde Dennis Potter net juist. In elk stuk, in elke serie. Het is telkens zijn wereld met zijnmensen.

Het stuk speelt zich af in de natuur, een bosrijke omgeving [zie zijn afkomst], maar eist een uitdrukkelijke intimiteit. De Roovers hebben van de voorstelling een locatieproductie gemaakt, goed idee, in de duinen. De grote fout is echter dat ze te veel over en weer hollen in een al te grote ruimte. Het claustrofobisch karakter van het stuk gaat daardoor verloren. Bovendien, de gevoelsmatige elementen van de tekst gaat door het hijgen, ook zij zijn niet meer van de jongste, verloren. Het is ook bijzonder vreemd ze honderd meter verder te zien roepen, maar hun stem te horen in een klankkast op een meter van de stoel waar je zit. Ze spelen ook niet, maar ze dreunen hun lijnen af. Zoals gebruikelijk bij De Roovers kiezen ze goede stukken, maar het ontbreekt ze aan karakter. Iets wat een leider, of een coach kan geven. Het samen beslissen leidt altijd toch een zwak resultaat.

De auteur heeft opzettelijk gekozen om kinderen door volwassenen te laten spelen. Weer zo’n typisch trekje van Dennis Potter. Een groot aantal kinderlijke trekjes verliest de mens als volwassene niet. Het is geen gimmick, zijn keuze, maar een verwijt aan de beschaving. Grote mensen blijven kleine. Hun primitieve elementen, mede mogelijk gemaakt door hun verwanten en de rotzooi van hun tijd, blijft bestaan. Soldaatje spelen ontstaat uit het soldaatje zijn van hun vaders en maakt van hen in het later leven soldaten in burgerkloffie.
Het collectief hanteert in beweging en spraak een kindervorm. Dat is leuk voor vijf minuten. Na een kwartier wordt naar een breuk gesnakt. Een omwenteling. Of op z’n minst een evolutie. Wat in het oorspronkelijke stuk aanwezig is.

De voorstelling loopt verloren in zijn eigen rommel als vormgeving ingelijst. En wat ook danig stoorde was de stotteraar. In elk stuk stak Potter een stotteraar. Het heeft een oorzaak. Maar in deze voorstelling is daar niets van te merken. Het gestotter heeft geen geestelijke afwijking. Is enkel een hortend, struikelend praten. Pijnlijk.

Guido LAUWAERT

Geumhyung Jeong

De voorstelling van Meg Stuart heeft me niet geraakt. De dame kent haar vak, maakt ongetwijfeld prachtige dingen, maar ze zijn wit of zwart, kleur- en gevoelloos. Met als gevolg dat je er voor bent of je bent er niet voor.

De boodschap is wel duidelijk. Built to Last confronteert de spelers en dansers, en via hen de toeschouwers, met diverse periodes uit de westerse muziekgeschiedenis. Composities schetsen net als schilderijen en romans een tijdsbeeld. Niet alleen met hun verhaal, hun beelden, maar ook door hun techniek. Tijdens de Renaissance werd er een ander soort muziek geschreven dan in de Barok.

Wat Meg Stuart wil aantonen is dat de huidige mens een gevoelsomslag maakt, telkens hij met een periode in aanraking komt. Als uitgangspunt interessant, als het goed uitgewerkt is. En dat was het niet. Dat zag je ook aan het publiek. Op de driehonderd aanwezigen, waren er vijftig die de zaal vroegtijdig verlieten, tweehonderd die na afloop slap reageerden en vijftig die een staande ovatie gaven, alleluja riepen en bleven voor een nagesprek. Ze konden er zo te zien niet genoeg van krijgen.

Uit wat er toen gezegd is - tijdens de dialoog tussen de moderator, de vasthouders en de spelers/dansers en Meg Stuart – blijkt voor de zoveelste maal dat je een uitleg voor alles hebt. Benaderingen waarmee je van een stort een museum maakt. Helaas, dat soort praatjes zijn niet aan deze jongen besteed. Gerard Reve vatte dat soort visies en de toelichtingen daarop, binnen zijn vakgebied maar het is grensoverschrijdend toepasselijk, zeer goed samen: Mulisch is Vulisch.

Wat de voorstelling betreft, is heel wat techniek en dramatiek voorspelbaar. Er hangt een conceptueel ‘kunstwerk’ boven het speelvlak, voorstellende planeten en hun manen draaiend rond een prisma. Dat knutselwerk gaat vast draaien, denk je nog voor je neerzit. En ja hoor. Goed en wel een kwartier bezig of de bollenwinkel zet zich in beweging. Achteraan zie je half weggestopt een mistmachine staan, en ja hoor, goed en wel een half uur ver of de machine begon te spuiten. Door de rook konden de dansers naar hartenlust verdwijnen en verschijnen. Niet één keer, geen twee keer maar vier maal, al kan het ook vijfmaal zijn. Als het inlevend gevoel daalt, raak je ook de tel kwijt.

Van Ludwig van Beethoven, Sergei Rachmaninoff, Iannis Xenakis, Meredith Monk, Arnold Schönberg, Antonin Dvorák, Richard Strauss werden fragmenten gebracht waarop de spelers telkens anders rondhuppelden. Logisch, zelf ik, een man zonder maatgevoel, voor wat muziek betreft althans, reageert anders op een polka dan op een wals. Wat het spreekgedeelte aangaat, dat waren niet meer dan woordgrapjes waar Geert Hoste het patent op heeft.

Ach, weg ermee. Wacht even, toch nog dit: over de acteurs/dansers niets dan lof. Hoed voor ze af. Wat koud was maakten ze niet heet, niet warm, maar wel lauw.

Heel wat interessanter was de voorstelling die ik een paar uur eerder zag. 7 Ways van de Zuid-Koreaanse danseres Geumhyung Jeong. Geen decor, geen mist, geen muziek. Het geluid bij de bewegingen van haar lichaam ís de muziek. Wat in het programmaboek staat klopt als een zwerende vinger: zij haalt de kracht van de voorstelling uit haar lichaam. Dansen in de zuivere zin van het woord doet ze niet. Ze verheft de elegantie van haar lichaam tot dans. In zeven stappen toont ze evenveel facetten van de liefde en gebruikt simpelweg wat attributen waarvan het voornaamste een masker van een vrouwenhoofd is, die ze aan het begin over een voet schuift, door het samenspel van haar beide voeten. Haar hoofd is vaak weggeborgen, haar benen worden armen en haar armen benen. Vanuit het minimale haalt ze het maximale, op zulke wijze dat het publiek meer dan eens verrast werd en spontaan begint te lachen. Er was geen houden aan.

Deze jonge danseres… Geumhyung Jeong – zij gaat het maken, hand erop – verdient een rondreis langs alle theaters van het niveau Campo, Kaaistudio en Monty, de zomerfestivals, om via die weg door te stoten naar de tweede plateaus van de schouwburgen en kunstencentra.

Van al de voorstellingen die ik op dit festival zag, behoort 7 Ways tot de top drie. Vanavond naar de laatste, Marketplace 76, van Needcompany. Ben benieuwd. Zodat ik u morgen, in een laatste brief, kan zeggen wie goud haalt, zilver of brons.

Guido LAUWAERT

Poznań, 29 juni 2013

Mikiko Kawamura

Het Belgisch weer heeft mij gevonden. Het heeft dinsdag de hele dag geregend. Alle openluchtattracties vielen in het water. Maar het werk roept. De deur uit, drie voorstellingen wachten op me, en een afspraak met een veelzijdig kunstenaar, betreffende een project, waarover later meer.

‘Mikiko Kawamura is a rising star of Japanese dance,’ is de eerste zin van het blokje uit de festivalcatalogus. Een danseres die het liefst alleen in de vele zonnen van het theater staat. Ze is geboren in 1990 en heeft al heel wat bekers in haar prijzenkast staan. Haar kunstcarrière begon met breakdance, maar gaandeweg vond ze haar eigen dans. Zelf omschrijft ze die als een meisje spelend in een denkbeeldige wereld. Alphard is de naam van haar solodans. Waar ze de belangrijkste ster van de onderwereld, Hydra, mee bedoelt. Een slang met vele hoofden. En dat is ze ook, al dansend. Ze kronkelt van lichtvlek naar lichtvlek, de toegang versperrend voor schepsels van Mars, al kan het ook Pluto zijn, want met die Japanners weet je nooit. Ze verdient er de vele sauzen van haar shuhi’s mee, en dat is haar gegund. Maar wijzer worden wij, toeschouwers, er niet van. Het mooiste aan haar voorstelling was de wijze waarop ze groette: snokkende, korte buigingen. Een Amerikaanse professor in de theaterwetenschappen naast me, vroeg waar ik vandaan kwam voor het applaus zijn laatste adem uitblies en welke mijn volgende voorstelling was.

Feed. Van Kurt Henschläger. Uit Chicago. Hij mixt graag klankgroepen met videoprojecties, een eigen vorm van animatiefilms. De voorstelling heb ik niet gezien maar wel gehoord. Elke toeschouwer moest een formulier invullen [naam en voornaam, geboortedatum, land van herkomst], dat je onderaan moest dateren en signeren. Het was in het Pools opgesteld, maar de verantwoordelijke van de voorstelling vertelde in het Engels de hele zwik op papier en maakte er een beknopte versie van. De organisatie was niet verantwoordelijk voor gehoorschade en mensen met hartproblemen betreden op eigen risico de zaal. Ik weigerde te tekenen en dat is de reden dat ik 45 minuten heb staan verzuilen in het ijskoude voorgeborchte van de zaal. Toen de eerste mensen na een half uur buitenkwamen vroeg ik of ze vluchtten voor de dreunende vibraties uit evenveel klankkasten als dat er toeschouwers waren. Daarom niet alleen, zei een Parijse fotograaf waar ik voorafgaand aan de voorstelling een praatje mee had gemaakt en die het huis Roularta kende. Van zijn Franse uitgaven, waar hij soms foto’s voor maakte. Hij was er onderuit gemuisd omdat hij geen foto’s kon maken. Het eerste kwartier speelde zich af in complete duisternis waarin een smog werd gespoten die de toeschouwers bij de keel greep en zich in het haar vestigde en van daaruit aan een afdaling begon. Eindelijk enig licht in de duisternis. Een spel van alle tinten van een zwartgrijze regenboog. De bedoeling van het geheel was een gevoel te scheppen waarin je alle houvast, de letterlijke en de figuurlijke, verliest. Nou, die wilde hij niet kwijt en daarom was hij vertrokken. Hij vroeg me welke mijn volgende voorstelling was. Ha, dezelfde als die van hem. Wij samen op stap.

Mush-room van Grace Ellen Barkey & Needcompany. Eindelijk lol en, figuurlijk, warmte. Een anderhalf uur durende trip van acht dansers [m/v] onder uiteraard artificiële invloed van drugsvriendelijke paddenstoelen. Ze kunnen er nooit genoeg van krijgen. Ze plukken en eten ze en zien ze zweven en dansen en slaan kreten uit en vertellen verhalen, eigen aan junks. De voorstelling is al besproken door een collega, vermoed ik, maar toch een korte impressie. Van een wereld, verwant met die van Federico Fellini en zijn film [Il] Casanova [di] Fellini. Venetië en zijn carnaval, waarmee de film begint, daagt op, maar evolueert naar de Feesten van Wormen en Amoeben in het Wilde Westen uit het Verre Oosten van de Darmen. Eindelijk de verbeelding aan de macht. Met een vrolijke ondergrond die geen seconde verveelt, maar blijft verrassen. De voorstelling haalt zijn succes niet enkel uit zijn tricky trips, maar ook uit de mix van culturen. De combinatie zorgt telkens voor een surrealistisch spektakel, met de typische stempel van Needcompany.

De kleren doornat, de schoenen piepend en sissend, het lijf tot op het bot verkleumd, onder een motregen die van geen ophouden weet, bereikte ik mijn hol in de grot genaamd Novotel Centra, waar een paar glazen rode wijn mij voldoende warmte bezorgde om als een blok in slaap te vallen. Een slaap waarin ik de dromen van Fellini hervond. Met dank aan Grace Ellen Barkey… en ook wel aan de wonderdokter van het Vlaamse theater, Jan Lauwers.

Guido LAUWAERT

Poznań, 26 juni