Simon Stone

In 1978 verscheen de minder bekende film van Jules Dassin [1911-2008] A dream of Passion. Melina Mercouri speelt Maya, die het titelpersonage vertolkt in het toneelstuk Medea van Euripides. Ter versterking van haar inleving gaat ze op zoek naar Brenda Collins, gespeeld door Ellen Burnstyn, een vrouw die in de gevangenis zit voor de waargebeurde moord op haar eigen kinderen om haar man te straffen voor zijn ontrouw. In de Medea-versie van Dassin wordt voortdurend gewisseld van het repetitieproces naar de werkelijkheid, ook al is die resultaat van zijn verbeelding als scenarist.

In opdracht van het Toneelhuis schrijft Tom Lanoye een toneelstuk dat in een regie van Gerardjan Rijnders als Mama Medea in première ging op 6 september 2001 in het huistheater van het gezelschap, de Bourlaschouwburg in Antwerpen. De Nederlandse première vond plaats op 20 september van datzelfde jaar in de stadsschouwburg van Amsterdam. Zowel Jason [de man] als Medea [de vrouw] vermoorden, op een zoveelste hoogtepunt van hun dispuut over zijn ontrouw, een kind. Beiden zijn dus even schuldig aan de vechtscheiding. Dit in tegenstelling tot het origineel waar Medea de twee zonen vermoordt.

Zowel Jules Dassin als Tom Lanoye hebben dus een eigen toets aan het stuk gegeven. De versie van Simon Stone heeft geen eigen invalshoek, tenzij je vindt dat een hedendaagse setting dat is, maar dan moet je toch al heel lankmoedig zijn. De productie oogt fraai, verrassen doet hij geen moment. De Australische acteur, schrijver en regisseur tilt het verhaal uit het verleden naar het heden en geeft de personages moderne namen. Het is geen radicale bewerking, zoals het programmaboekje de toeschouwer wil laten geloven. Wie het verhaal kent, en welke toneelfan kent het niet, ziet de voorstelling als een familiedrama, zoals er iedere week in elk land wel een paar zijn. De mens is er zo gewoon aan geworden dat hij van het krantenverslag hooguit de in vet gezette eerste alinea leest. Tenzij hij een ramptoerist uit medialand is. Maar dat soort mensen gaat niet naar het theater.

De inhoud heeft dus weinig om het lijf, de vorm wat meer, al is die nu ook niet om over naar huis te schrijven. Een witte ruimte zonder enig attribuut, waarin de acteurs in doordeweekse kledij het drama wind, regen, zon en stroming geven. Een roeping van Stone als regisseur lijkt het wel, alle macht aan de acteurs. Kan goed, kan bloed zijn, maar dan moet je met een sterke cast uitpakken. En dat is in deze versie niet het geval. Marieke Heebink als Anna [Medea] speelt uitmuntend, zonder echter een extra laag toe te voegen aan haar status van steractrice. Hetzelfde geldt voor Aus Greidanus jr., die helaas de rol moet spelen van haar man Lucas, een sukkel, die niet uit zijn woorden geraakt omdat hij geen zinnige gedachte, niet eens een geloofwaardige leugen kan verzinnen.

Gaite Jansen steekt in haar rol als minnares Clara [Glauce] potjeserotiek. Het is duidelijk dat Lucas’ liefde er enkel is omdat zij de dochter van de baas is. Al is zij dat, moet zij echter toch wat meer hebben dan het karakter van stalagmiet, want ambitie slikt veel maar niet alles. Als de dochter van de baas een ijskegel is, zoek je een andere weg om je doel te bereiken. De baas, Christopher, wordt gespeeld door Bart Slegers. Hij doet dat zeer naturel met een geloofwaardige inleving. De kinderen doen hun best, maar met een regisseur in betere doen hadden zij hun rol charme en jeugdige speelsheid kunnen geven. Nu blijven zij steken in vlak spel. Wat jammer is, want hun enthousiasme om te spelen is oprecht. Over de andere acteurs geen kwaad of goed woord, ze zouden maar hol klinken. De regisseur heeft de acteurs kortweg gezegd weinig te eten en te drinken gegeven.

Terug naar het concept, vorm en inhoud. Als even over de helft zwarte sneeuw op het middelpunt van het speelvlak neerdwarrelt en een heuvel vormt, weet de toeschouwer al hoe de voorstelling zal eindigen. De tekst in het programmaboek vraagt niet om verbeelding. De zwarte sneeuw is roet. De moeder en haar twee zoons komen erin te liggen. Wat ook en detail wordt verteld in het programmaboek. De moeder steekt het huis in brand, bij nacht, als de kinderen in haar armen slapen. Het is de enige literaire en theatrale inbreng van Simon Stone. De vrouw uit het waargebeurd verhaal uit 1995, Debora Green, zit anno 2014 al achttien jaar in de gevangenis.

Om het verhaal, de vorm en de inhoud te kennen is het programmaboek voldoende. De voorstelling zelf brengt niks extra bij, en dat is toch wat de toeschouwer mag verwachten. Dat hij meer krijgt dan wat er gedrukt staat. Wat de toeschouwer ziet is een Medea zonder benen of krukken.
Correctie, er is een toegevoegde waarde. Het spel van Marieke Heebink. In het origineel, en alle varianten van het ruim tweeduizend jaar oude stuk is Medea de centrifugale kracht. In de versie van Simon Stone is zij dat als Anna ook, maar zonder zijn inbreng.

Guido LAUWAERT

MEDEA – tekst en regie Simon Stone – productie Toneelgroep Amsterdam – t/m 28 maart 2015 – www.tga.nl

Voor de Elsschottianen is Guido Lauwaert (°Mechelen, 30 mei 1945) geen onbekende. In 1991 publiceerde hij Villa Elsschot   (Amsterdam, Bas Lubberhuizen). In het voorwoord bij Willem Elsschot en de vrouwen  (Amsterdam / Antwerpen, Meulenhoff / Manteau, 2009) werd hij door Rik Van Cauwelaert getypeerd als “een Elsschottiaan sans pareil”. De auteur van Het dwaallicht  is vanzelfsprekend prominent aanwezig in De spookrijder van de Lemmétraat  (Roularta Books, 2012), een lijvige bundel stimulerende beschouwingen. In 1976 bewerkte Lauwaert de roman Lijmen  tot een monoloog die hij niet alleen enkele honderden malen met groot succes opvoerde in Nederland en Vlaanderen, maar ook een tiental maal in Afrika en Zuid-Oost-Azië, in de residenties van de Belgische ambassadeurs, naar aanleiding van de jaarlijkse receptie voor de Nederlandstalige expats.

Enkele jaren geleden schreef Lauwaert een vrije toneelbewerking van Willem Elsschots Kaas  die nu, na heel wat wederwaardigheden, een paar dagen dagen geleden dan toch van de pers kwam. Een conflict tussen de erven Elsschot en de auteur is de oorzaak van die uitgave in verdoken eigen beheer (spookuitgeverij Herodotos) die – jammer genoeg – niet in de handel komt.

*

De publicatie werd aanvankelijk bij monde van de erven geweigerd door de Amsterdamse uitgeverij Athenaeum. Er was namelijk kort voordien een akkoord bereikt met een Nederlandse bewerker. Dat bleek echter een dode mus. Drie jaar later, op 31 maart 2014, vernam Lauwaert van oprichter en directeur van uitgeverij Vrijdag Rudy Vanschoonbeek, dat er niet langer bezwaar was tegen de publicatie van een andere bewerking. De uitgave werd gepland voor september 2014 en aangekondigd in de aanbiedingscatalogus.

Alles was kennelijk rond. Over de practica vergaderden op maandag 5 mei in de foyer van de Bourla: Jan “Tsjip” Maniewski (namens de erven), Cyriel van Tilborgh, voorzitter van het bijzonder actieve WEG (Willem Elsschot Genootschap), uitgever Vanschoonbeek en bewerker Lauwaert. Halverwege de meeting schoof Michaël Vandebril (Antwerpen Boekenstad) aan. De zomercatalogus werd aan elke aanwezige overhandigd, bleek naar ieders wens, en er was verder geen discussie (op een zijdelingse suggestie na betreffende de cover). Jan Maniewski maakte zich sterk dat er met de erven geen problemen zouden rijzen. Ondervraagd over het verloop van de vergadering, verklaart Guido Lauwaert:

'Kort voor het einde gooide de uitgever de vraag op tafel: 'Gaat Ida Dequeecker niet voor problemen zorgen?' Waarop Jan Maniewski op zijn typische wijze – traag, bedaard en met een monkel om de mond – zei: “Laat dat maar aan mij over. Ik regel dat wel.” Waarop even later ieder zijn weg ging, met een goed gevoel.'

Drie dagen later kregen alle betrokkenen, met voorop Cyriel Van Tilborgh, een mail van Jan Maniewski:

‘Beste Cyriel, Graag zou ik uw laatste mail willen nuanceren. Er werd op de vergadering betoond dat Guido Lauwaert zijn laatste versie van de toneelbewerking aan ons zou bezorgen en dat er contact zou genomen worden met de heer Frits van der Mey van de uitgeverij Athenaeum. Guido heeft grote risico's genomen: in 2010 werd zijn bewerking van Kaas geweigerd! De uitgeverij Vrijdag heeft reeds een toneelbewerking voor september 2014 aangekondigd, echter zonder definitieve toelating van de erven Elsschot en van de uitgeverij Athenaeum. Deze voorwaarden moeten natuurlijk vervuld worden.’

Een donderslag bij heldere hemel. Ida Dequeecker, kleindochter van Elsschot, had haar veto gesteld. Officieel legden alle erven zich erbij neer, maar bij toevallige ontmoetingen betreurden zij de banbliksem van de kleindochter, aldus Lauwaert.

Meester Piet Van Eeckhaut trachtte de plooitjes glad te strijken, maar door geen enkele aangeschrevene werd op zijn brief van 3 juni geantwoord. (Enkele weken later overleed hij onverwachts in Turkije.)

'Betrokkenen antwoorden niet eens! Een gegeven woord is evenveel waard als een schriftelijke afspraak. Gelet de woordbreuk ga ik nu, koppig als ik ben, mijn bewerking in eigen beheer ter beschikking te stellen van de Elsschottianen,' aldus een gekwetste Lauwaert.

Op de vraag of hij niet bang is voor de mogelijke gevolgen antwoordde Lauwaert:: 'Exemplaren komen niet in de handel, mijn toneelversie zal enkel op aanvraag geleverd worden. Dit alles is geschied en zal geschieden met in het achterhoofd het slot van het hoofdstuk 'Business' uit Elsschots roman Lijmen: “Hou vooral moed, ook al loopt het je wekenlang tegen. Betrouw nooit op God, de Mattos. Wees beleefd tegen je klanten, want het zijn je vijanden, vergeet het niet. Zij laten slechts los wat je ze ontwringt en behouden alles waar je niet voor opkomt met je leven.”'

Krijgt dit alles nog een staartje?

Henri-Floris JESPERS

Vrijdag 3 oktober kwam The Fountainhead in deSingel, de nu al legendarische voorstelling van Toneelgroep Amsterdam, in een regie van Ivo van Hove. De voorstelling duurt vier uur, inclusief pauze, maar verveelt geen moment, integendeel. Er is een gestage opbouw van het verhaal, omkleed met een scherpe spanning en bereikt zijn hoogtepunt in het tweede deel, waarna een korte uitbolling volgt waarin strak gehouden spel aangehouden wordt.

Driemaal heeft Loek Zonneveld een beschouwing geschreven over 'The Fountainhead' in De Groene Amsterdammer. De voorstelling moet hem diep geraakt hebben. Na nog een keer kijken had hij een paar randbemerkingen. Niet dat hij afstand doet van zijn eerdere standpunt. Hij stelde die bij. En dat verdient applaus. Een tweede lezing, het meerdere keren lezen van een goed boek of kijken naar een sterke film vindt men normaal. Voor toneel vindt men dat raar.

Loek Zonneveld toont aan dat een dieper inzicht onmogelijk is na één visie. Dit standpunt deel ik al jaren. Een diep analytisch oordeel kan slechts gevormd worden wanneer men de voorstelling een tweede, derde maal gezien heeft, en daarom meer aandacht kan schenken aan de nevenrollen en de randverhalen, de voedingsbodem van het hoofdaandeel van de voorstelling of het verhaal.
Als de kernploeg meer dan een jaar aan de productie gewerkt heeft, acteurs ruim drie maanden zich verdiept hebben in de voorstelling, is het onlogisch dat een recensent een oordeel kan vellen na één visie. Maar goed, dat wordt verwacht en van critici mag aangenomen worden dat ze zich voorbereiden.

Om terug te komen op The Fountainhead, een bewerking van de gelijknamige roman van Ayn Rand. Het is verbazend hoe Ivo van Hove, samen met zijn directe medewerkers, vanuit zijn handelsmerk nieuwe modellen kan boetseren en presenteren. Maar boven de verbazing is er de verrassing. De onderdelen van de modellen schuiven naadloos in elkaar. Daardoor zijn de decorwisselingen, uitgevoerd door technici midden in het spel van de acteurs, niet storend, maar aanvullend. Ze lopen licht vooruit op het verhaal.
Het zou wel eens kunnen dat The Fountainhead de voorstelling van het seizoen wordt. De première was eind vorig seizoen, maar er waren al een rits reisvoorstellingen, hernemingen dit seizoen. Telkens last tickets, snel gevolgd door full house. Naar verluidt is men al begonnen, onder druk van een maar oprukkend publiek, aan de reservaties voor de hernemingen in de Rabozaal van de Amsterdamse schouwburg voor 2015.
En! Hoera! Herneming volgend seizoen in deSingel wordt overwogen. Want de wachtlijsten zijn indrukwekkend, en dat komt niet enkel door de goede en steengoede recensies, ook in Knack, maar tevens door de mond-aan-mond-reclame. Als een lopend vuurtje [sorry, een smeulend cliché] gaat de wereld rond: ‘Dit moet je gezien hebben! – Wie deze voorstelling niet gezien heeft, mist een historische voorstelling.’

Alle acteurs [m/v] verdienen de hoogste lof, en in mijn recensie heb ik geen namen genoemd, omdat niemand voor iemand moet onderdoen, maar vier namen blijven door mijn hoofd spoken en jeuken in de toppen van mijn vingers. Excuus aan de anderen dat ik ze nu toch vermeld. Halina Reijn, Frieda Pittoors, Hans Kestings en Ramsey Nasr.

Wie niet kan wachten: ga vanavond toch even kijken vanaf zes uur, als de kassa open is. Er zijn altijd kaarten die vrij komen. Mensen die verhinderd zijn om redenen die er niet toe doen. Ze worden aangeboden aan het normaal tarief in de ruimte voor de kassa, of aan de kassa. OPGELET! Niet gebruikelijke aanvangsuren: vandaag begint de voorstelling om 17 uur. De kassa is dus open vanaf 16 uur.
Ik zal er ook zijn. The Fountainhead is een kunstwerk dat eeuwige roem verdient.

Zie ook de bespreking die hier verscheen op 2 september

http://mededelingen.over-blog.com/article-toneelgroep-amsterdam-ii-the-fountainhead-124484060.html

Guido LAUWAERT

THE FOUNTAINHEAD – productie Toneelgroep Amsterdam – regie Ivo van Hove – 2 t/m 4 oktober in deSingel – www.tga.nl en www.desingel.be

Sarah Kane (1971-1999)

Het KASK en het NTGent hebben de krachten gebundeld voor een project van korte duur. KASK, voor de duidelijkheid, is de toneelschool van de kunstcampus van de Hogeschool Gent, gevestigd op de site van de Bijloke. Het project bestaat uit de voorstelling 4.48 Psychosis van Sarah Kane, de Engelse toneelauteur die op 28-jarige leeftijd koos voor zelfdoding. Haar literair werk werd na haar dood gebundeld en voorzien van een inleiding van David Greig, toneelauteur en theaterdirecteur.

Voor de versie van KASK/NTG heeft regisseur Jan Steen zich laten beïnvloeden door David Greig. 4.48 Psychosis is voor hem een toneelstuk. Hij slaat de bal mis. Zoals Kane koos voor het niets boven het iets, is 4.48 Psychosis iets over het niets. Zelfdoding voorafgegaan door geen afscheidsbrief maar een verantwoording voor haar fatale daad. Dat David Greig het tot toneelstuk promoveerde vindt zijn oorzaak in de vele tussenbeschouwingen en wat bestempeld kan worden als regieaanwijzingen. Dat zijn ze niet. Als er als openingszin staat (A very long silence) verwijst dit naar het denken.
Natuurlijk kan je elke tekst op het toneel zetten. Maar sommige doe je daar meer kwaad mee dan goed. 4.48 Psychosis is een leestekst.

Jan Steen laat het stuk tweemaal spelen, in het Engels. De eerste maal door een beroeps, Lien Wildemeersch, de tweede maal door een student in de laatste fase van zijn opleiding, Benjamin Cools. Bij de voorstelling hoort een programmafolder, met een tekst. Fragment: ‘Het gefragmenteerde en het niet-lineaire van de tekst weerspiegelt de fragmentatie en de grilligheid van een complexe en strijdende psychotische geest. Vorm en inhoud vallen hier wonderlijk samen.’

Dat psychiaters zulke dingen schrijven is logisch; ze verdienen er hun Porsche als paradekoets voor Knokke mee. Regisseurs moeten zwijgen. Maar Jan Steen wou troon, kroon en scepter. Wat uitdraaide op een kaduuk project. Het idee is goed maar de uitwerking slecht. Om de eenvoudige reden dat 4.48 Psychosis geen regisseur behoeft. Als hij het dan mordicus wilde regisseren, zou het van durf en fantasie getuigen de twee spelers de tekst uit het hoofd te laten leren, een keer met hen praten, maar eenmaal ze van de tafel naar de vloer verhuisden moet hij er zijn handen en zijn mond af houden.
Goed, maar wat kreeg het publiek dan te zien? Om daar een blik op te werpen schakelen we over naar de taal en de stijl waarin de gedachtestroom geschreven is.

Lien Wildemeersch
She plays on the public.
Even when she focuses on the face of a spectator…
it’s wrong. There is no psychiatrist, no spectator.
The focus tramples the feelings of the writer as a thinker.
Lien uses too much emotions.
No more cold and away… away… away…
away introspection, big and small.
I see an actor. I need a human being.
I need it… to know what she feels.
Or, to have an idea of what she means.
There is a piano. In the background.
At a certain moment she plays a melody. Why?
Better had been to improvise. Wild and angry.
Try her luck to show her deep feelings.
To be herself. She wasn’t.
I will see the smog of Sarah Kane…
a lone a last a loved a long the …
riverrun… from swerve of shore
to bend of nowhere… further and further …

Benjamin Cools
Aggressive, from his first word.
It makes that after 15 minutes…
he runs out of energy.
Keeps on repeating himself.
Has a motor dysfunction.
Follows a flow of ideas.
Wants to be crazy.
Cannot play a night for a night.
A pause isn’t a pause.
Thinks only: ‘What’s my next sentence?’.
Wants be an actor. I see Benjamin Cools.
A poor lonesome normal man.
Not the fool on the hill.

Guido LAUWAERT

4.48PSYCHOSIS – Sarah Kane – Kask/NtGent – nog op 19 en 20 september in Minard / Gent – www.ntgent.be

Ivo van Hove (foto: (c) Jan Versweyveld)

Dat Ivo van Hove de roman The Fountainhead wilde vertonelen is niet verwonderlijk. Wat de ziel van het boek is, is ook die van hem en geeft zeer goed weer hoe hij staat tegenover de overheid en haar wanbeleid in verband met kunst en de kunstensector.

In 1935 begon Ayan Rand [1905-1982] aan The Fountainhead. Met het hoofdpersonage Howard Roark schiep Rand de ideale mens. Toen het boek in 1943 verscheen lag het niet aan de critici dat het een bestseller werd. De mond-aan-mondreclame is er verantwoordelijk voor. Na de grote run is het nooit meer weg geweest uit de boekhandel en volgde druk na druk.

De schrijfster

Ayn Rand sluit zich aan bij de rij van Russische grootmeesters in de vertelkunst. Ze is afkomstig van Sint-Petersburg. In haar middelbare schooltijd was ze getuige van zowel de Kerenski revolutie, die ze steunde, als van – in 1917 – de bolsjewistische, die ze vanaf het begin afwees. Haar familie verhuisde naar de Krim. In 1925 kreeg ze toestemming om haar familie in de Verenigde Staten te bezoeken. Ze keerde nooit meer weer naar Rusland. Vanaf 1926 werkte ze in Hollywood waar ze vrij snel Cecil B. De Mille leerde kennen, de regisseur van films, megaspektakels als De Tien Geboden.
Ayn Rand werd scenarioschrijfster, schreef een toneelstuk, maar haar kracht lag in de vertelkunst. The Fountainhead en het tweede deel van haar magnum opus, Atlas Shrugged [1957] zijn samen goed voor ruim 2000 pagina’s dundrukpapier, kleine letter en groot formaat [23 op 15]. Je hebt voor beide boeken een boekenstander nodig om tijdens het lezen geen kramp in de vingers te krijgen.

De regisseur

De droge, harde schrijfstijl van Ayn Rand moet een van de redenen zijn geweest die Ivo van Hove aanzette om van de roman een toneelstuk te maken. Een tweede reden is dat het beroep van het hoofdpersonage over dat van hem geschoven kan worden en er maar één beeld te zien is.
Howard Roark is architect. Een regisseur is dat ook. Hij ontwerpt een voorstelling zoals een architect een gebouw. En net als Roark luistert Van Hove naar op- en aanmerkingen, maar ze beïnvloeden zijn concept nauwelijks. Tot de première. Eenmaal die voorbij is interesseert – grof gezegd – de voorstelling Van Hove niet meer. Net als voor Roark is voor Van Hove het creatieproces the sound and the fury. Verdere aandacht is er enkel om na te gaan of het geluid en de drift van zijn gerealiseerde droom onbeschadigd blijft. De voorstelling staat zo bekeken als beeld en spiegelbeeld: de wereld van de integere architect tegenover de onkreukbare regisseur.
Een derde reden om dit boek op de bühne te zetten is dat Van Hove er van overtuigd was dat bewerker Koen Tachelet en scenograaf Jan Versweyveld het verhaal en de beeldschetsen in een compacte speeltaal en een kurkdroog decor konden omzetten. Met bovendien de steun van dramaturg Peter Van Kraaij is het boek gestript, op het ondergoed na.

Het verhaal

Begin 20^ste eeuw. The Fountainhead schildert de carrière van de Howard Roark. Hij wordt net voor de eindstreep weggestuurd van de architectenschool omdat hij de theorieën van die roestbakken van professoren afwijst. Zijn medestudent en vriend Peter Keating slaagt met glans en maakt carrière als architect die knikt en slikt wat de klant wil. Wat Roark net niet wil doen; onder geen beding. Hij wil geen kopie van Europa bouwen, waar veel rijken juist wel van dromen. Wonen in Griekse tempels of Romeinse paleizen – Duitse burchten of Franse kastelen. En liefst alle stijlen van twee millennia gemixt. Voor Roark daarentegen verdient de Nieuwe Wereld een Nieuwe Architectuur.
Keating zit algauw aan de grens van zijn kunde. Om aan de top te blijven, doet hij vaak beroep op zijn vriend, maar verknoeit diens ontwerpen door zijn grenzeloze ambitie en ijdelheid. Wanneer hij voor de zoveelste maal beroep doet op Roark, laat die hem een contract tekenen dat er niets aan het ontwerp gewijzigd zal worden. Wegens zijn verlies aan zelfrespect geeft Keating toe en wordt het prachtig ontwerp een afgrijselijk gebouw. Roark blaast het na voltooiing op en krijgt een proces aan zijn been. Door een sterk gemotiveerde apologie luidt het oordeel van de jury: Niet schuldig.
Eindelijk erkenning als vernieuwer [denk aan Le Corbusier] en de doorbraak van een eigen, Nieuwe Architectuur. Natuurlijk is er doorheen het verhaal nog een complex amoureus verhaal verweven.
Onderhuids speelt mee dat de kracht van het individu voorgaat op de macht van de massa. En dat het individu als cultuurschepper niet mag toegeven aan welke wens ook uit politieke of economische hoek.

De voorstelling

Met het pleidooi eindigt de voorstelling, niet met de beslissing van de jury. Ivo van Hove laat het oordeel aan het publiek over. Noem het een open einde. Al zal wie nauwgezet de voorstelling volgt tot dezelfde uitspraak komen als die van de jury in de roman. Daarenboven de waarschuwing snappen waar het Van Hove om te doen was: het snoeien in subsidies en moeien met het artistiek beleid door de overheid is een misdaad.
Maar niet enkel dat open einde is een schot in de roos. Ook het wegsnijden van bijgedachten en nevendaden, op zich interessant maar niet essentieel voor de mechaniek van het toneelverhaal, is dat. Het is aan de acteurs om ze suggestief weer op te halen. En dat is een kolfje naar de hand van het acteursgild van Toneelgroep Amsterdam. Ivo van Hove heeft een gezelschap samengesteld dat individueel en in groep zijn personage, zijn rol, zijn aandeel een vierde macht kan geven. En verdwijnt een schakel, weet hij een evenwaardige te vinden. Het maakt dat de magie van de voorstelling geheel in handen ligt van de spelers. In The Fountainhead wordt dat even sterk aangetoond als in zowel een kleine als een grote voorstelling met een meerwaarde. Kleine = La voix humaine – Grote = Romeinse Tragedies.
Eén acteur een ruiker toewerpen en de anderen een bloem, past niet. Het verhaal is een kapstok en het succes van de voorstelling wordt gemaakt door het samenspel van de acteurs. Zo intens is het teamwork dat de toeschouwers gevangen worden in de ban van de evolutie en de meningen van de personages. En al heb je een triumviraat als regeerders, hun spel krijgt maar glans door de blink van de nevenrollen, een benaming die in wezen ver onder de waardigheid van hun aandeel in het geheel van de productie is.
De kroonjuwelen
Bij elke kroon horen juwelen. Eén ervan is de schrijfmachine[s]. Niet van het merk IBM maar van Olivetti, het Italiaanse bedrijf van schrijfmachines waar de Belgische kunstenaar Jean-Michel Folon enkele jaren voor werkte. Heel wat producten van Olivetti zijn, by the way, in de permanente collectie van het Museum of Modern Art in New York opgenomen.

Een ander juweel is de beroemde degelpers van Heidelberg. Hij symboliseert de popularisering van de dagbladen. Toen de machine aan het drukken sloeg, kwam Citezen Kane in beeld. En de botsing van Orson Welles als de scrupuleuze krantenmagnaat met Joseph Cotton als de integere theatercriticus.
Ook de muzieklijn is een juweel, beginnend bij de muziek van George Gershwin, scherend langs de psychedelische muziekgenres en eindigend bij de hedendaagse opera.

Envoi
Er valt heel wat meer moois te ontdekken in deze voorstelling. Het mag niet gezegd maar moet gezien worden. Het verklappen zou de verrassing ontheiligen. The Fountainhead is een Wagneriaanse toneelproductie die men meer dan eens moet zien om de schoonheidsvlekken ervan te ontdekken.

Guido LAUWAERT

THE FOUNTAINHEAD – Toneelgroep Amsterdam –www.tga.nl– 2 t/m 4 oktober in deSingel – Antwerpen