OGEN
Zijn oog glijdt aan het vreemde oog dat haar oog is
zoals een zeil aan d’einder schuift
daarvan gij denkt nu schuift het om de einder om
Maar lang zo glijdt het zijn glijden al maar door
zodat het roerloos hangt aan d’einderkom
of roerloos ligt in d’einderkuip.
Paul van Ostaijen
In de marge is een reis rond de wereld van 22 Belgische fotografen en één museum, het Musée de Photographie van Charleroi. Het resultaat is een tentoonstelling die nog tot 4 september loopt in het Gentse Museum Dr. Guislain. De tentoonstelling gaat van het leven naar de dood en passeert langs mensen, beesten, steden en toestanden.
Het is niet mijn bedoeling de kwaliteit van de foto’s of hun onderwerpen te beoordelen, noch de ene tegenover de andere fotograaf af te wegen. Ze zijn allemaal gelijkwaardig in hun verschil. Fotografen hebben, net als alle andere kunstenaars, niet de bedoeling de accenten van hun talent te tonen. Wat het verschil maakt is hun visie, benadering, kadrering en gevoelens. Het is belangrijk, dat wel, maar niet het essentiële. Waar ze allemaal in wezen naar streven heeft twee zijden: uiten wat hen geraakt heeft en een protest bij de kijker oproepen. Hij is daarvoor goed geplaatst. Hij, of zij, want je moet heden ten dage voorzichtig zijn of je hebt binnen de kortste keren een proces aan je been, staat tussen oorzaak en gevolg. Zijn / haar oog is de grens, de blik vormt de klik. Anders verwoord, nuchterder, staat het in de folder van deze tentoonstelling: “‘In de marge’ slaat zowel op de fotograaf zelf die in de kantlijn opereert, die op een ‘andere’ eigenzinnige manier met fotografie bezig is, als op de inhoud van zijn werk.” Ik respecteer deze formulering maar ik verkies de mijne, want een fotograaf is niet nuchter. Hij is een kwetsbaar mens die de wonden van de wereld toont, maar tegelijk is hij dronken, en zoals iedereen weet zegt een dronken mens de waarheid, heel simpel en keihard.
Het gedicht waarmee deze beschouwing begint is zo gevoelig dat ik haast sprakeloos ben. Maar helemaal sprakeloos zal ik niet worden. Want ik mag dan allerminst een kenner van de fotografie zijn, ik heb wel de grootste waardering voor de fotograaf en daar wil ik over getuigen. Mijn applaus verantwoorden. De fotograaf doet voor mij wat ik wel kan beschrijven maar niet kan tonen. Het beschrijven neemt heel wat plaats en tijd in. Het tonen verliest plaats en tijd, in, en vreemd mag dit niet klinken, een plaats en de tijd. Een foto is een bliksem in een donkere kamer, en wie is de donkere kamer anders dan de kijker. De fotograaf is een krachtpatser die een loodzwaar moment - of dat nu banaal, mooi, schrijnend, schokkend, feestelijk, bloederig is – van de uiterlijke naar de innerlijke wereld overdraagt. Elke mens die een foto ziet, hij mag dan een scherp of een stomp oog hebben, wordt geraakt. Dat is minder tot zelden het geval met een gedicht, een reportage, een roman, een essay. Die vormen van literatuur raken niet, tenzij de lezer een zekere ervaring heeft in een of meerdere disciplines. Fotografie mag dan een zelfstandige kunstvorm zijn, voor mij is dat niet het geval. Fotografie is literatuur. De fotograaf schrijft. Hij is een alfabetist. Een foto is een woord dat een complex verhaal omvat. Net zoals je bij het herlezen van een tekst meer ontdekt dan bij de eerste lezing, ontdek je telkens iets anders bij het opnieuw bekijken van een foto. Het heroriënteert je mening.
De ondertitel van deze tentoonstelling luidt ‘[Belgische] documentaire fotografie’. Alsof niet alle fotografie documentair is. Zelfs een familiefoto is een historisch document. Het stoorde mij enigszins, hoewel ik besef dat de ondertitel niet denigrerend is bedoeld. Ongetwijfeld wordt de nadruk gelegd op het professionele, op de meerwaarde eigen aan de verzamelde fotografen. Want ik moet toegeven dat sommige tentoongestelde foto’s mij diep hebben geraakt. Niet zozeer om het beeld, maar vooral wanneer het karakter van de fotograaf in de kathoden, de weg naar beneden, de afdaling naar het middelpunt van de foto te vinden is. In het verlengde daarvan zijn textuur opvalt maar toch bescheiden blijft. En al ligt de ene fotograaf mij nauwer aan het hart dan de andere, toch hebben ze allemaal hun doel bereikt: de details van de wreedheid doen inzien. Want al wenst kunst de wereld te redden, het blijft bij een poging. De macht over de wereld ligt helaas in handen van de mensen die van de wereld een kadaver hebben gemaakt. Een kadaver dat rot en stinkt en alle bewoners vergiftigt. Dát is wat elke fotograaf met elke nieuwe foto de kijker inpepert. Met zijn derde oog. Dat van stijl verschilt maar niet van scherpte.
Bij elke tentoonstelling van waarde hoort een catalogus. Dat is voor ‘In de marge’ ook het geval. Grafisch is hij uiterst verzorgd door uitgeverij Lannoo. Het siert de samenstellers dat ze een ruime keuze uit de tentoongestelde foto’s prefereerden boven ellenlange wetenschappelijke epistels. De teksten van Patrick Allegaert, Bart Marius, Yoon Hee Lamot, Kaat De Jonghe en Eric Min zijn droog maar zuiver. En gelukkig zijn ze vertaald in het Frans en het Engels. Bovendien geeft het eerste hoofdstuk van de inleiding tekst en uitleg waarom het Museum Dr. Guislain deze tentoonstelling organiseerde. In 1860, drie jaar na de opening wordt een eerste fotograaf ontvangen in het Gentse gesticht voor waanzinnige mannen, het Hospice Dr Guislain. Vandaag worden in het museum nog zes van die foto’s zorgvuldig bewaard.
Ze hangen aan het begin van het parcours. Bescheiden belicht. Om ze niet te kwetsen. Om de intimiteit tussen fotograaf en bezoeker op muziek te zetten.
Voor Filip Claus, Carl De Keyzer, Bieke Depoorter, Tim Dirven, Martine Franck, Cédric Gerbehaye Brigitte Grignet, Harry Gruyaert, Nick Hannes, Viviane Joakim, Gert Jochems, Jimmy Kets, Jan Locus, Jacques Sonck, Marie Sordat, Bruno Stevens, Dieter Telemans, Marc Trivier, Gaël Turine, Michel Vanden Eeckhoudt, Stephan Vanfleteren, John Vink
Guido LAUWAERT
IN DE MARGE – Museum Dr. Guislain – tot 4 september 2011 – www.museumdrguislain.be
Van l.naar r.: galeriehoudster Chris Verheyen en Frieda van Dun
