Zondag 14 februari vond de vernissage plaats van Onderweg, de tentoonstelling recent werk van Lucienne Stassaert in het Herman Teirlinckhuis te Beersel. Hier volgt de tekst van de inleiding van Roger M.J. de Neef, die gelezen werd door zijn echtgenote Constance Vanden Wijngaert. Roger de Neef (Driejaarlijkse Staatsprijs voor poëzie 1986) verblijft in het buitenland, waar hij de laatste hand legt aan een nieuwe dichtbundel.
Lucienne Stassaert, 24 februari 2010
*
Lucienne Stassaert schrijft, tekent, schildert. Wij kennen haar vooral door haar gedichten, door de dichte portretten van vrouwelijke eminente voorbeelden, van Hadewijch, Emily Dickinson, Sylvia Plath tot Rachel Baes.
Telkens hangt zij haar gedichten op in de leegte van de pagina. Blad na blad worden de woorden op rij, waaruit die verzen bestaan, omzoomd door het wit, voor en na en tussen elke regel, het geheel van de tekst - het boek- aangerand, omrand door het wit van de stilte.
Je mag dus stellen dat Lucienne ervaring heeft met de roep en de roeping van de taal zelf als onze gemeenschappelijke woonruimte en evenzeer met de keerzijde van de taal, de stilte.
Behalve schrijven, tekent en schildert zij. Lucienne maakt het doek vol met verbeelde landschappen, met onvoltooide kamers die door en onder de lijst van het schilderij uitbreken en, nu en dan, de grofheid van de actualiteit en de politiek, iedere vorm van uitbuiting en verloedering, van antwoord dienen.
Nogmaals, op de uitnodiging van deze tentoonstelling staat de titel Onderweg. En dat onderweg is op zijn minst meerzinnig. Je stuurt weleens per GSM een berichtje vanuit je wagen of van op het station waar je zonet bent aangekomen, dat je onderweg bent en dat wil zeggen dat men je echt mag verwachten maar tevens ook dat het wat later zal zijn dan aanvankelijk afgesproken.
Daarnaast is er ook dat onderweg in strengere zin. Want je bent onderweg naar iets en dat iets lijkt wel een absolute doelstelling, een terminus, een obsessie of een voltijds programma dat samenvalt met je eigen inzicht, met je aankomst, met de weg die – bij nader inzicht – wordt ervaren als methode en als levensloop.
De overweg
*
De meeste schilderijen die u hier deze namiddag ziet werden het jongste jaar door Lucienne vervaardigd. Zij geven de indruk overzichtelijk én landschappelijk te zijn, lijken geschilderd van op een zekere hoogte, van op een berm, noem het een mentale vluchtheuvel.
Vele van die schilderijen zijn bovendien opgedeeld in parallelle geordende percelen, beplant en bewerkt met kort gemaaide gewassen van verf, avondgroen en dicht, soms geschramd blauw met een kwetsuur van wit dat deint en uitdeint. Opvallend ook hoe verschillende territoria en percelen op het doek werden ingevuld met erg van elkaar verschillende temperamenten, windrichtingen en structuren van groene en blauwe verven die ondermeer – binnen de verkaveling van het doek – ritmisch bijzonder wreed met elkaar kunnen contrasteren en overhoop liggen.
In haar recente schilderijen heeft Lucienne Stassaert een eigen schetsmatige iconologie ontwikkeld. Een iconologie die op haar beurt, via de directe handeling van het schilderen zelf, met verdunde olieverf, naar de wachtende architectuur van de open leegte verwijst.
Die leegte wordt door Lucienne bevolkt met beperkte toonwaarden en coördinaten, in feite zijn het silhouetten, vertegenwoordigers van het menselijk bestaan, allegorieën die al vanaf de geboorte in gezelschap van Böcklin en Munch, hun weg zoeken naar het onderweg blijven. Hiermee heeft Lucienne schilderijen gemaakt van een rijke beklemmende schraalheid.
Er is, er zijn, je ontmoet in haar verbeelde landschappen afzonderlijke silhouetten onderweg of wachtend naast een weg. Zij staan er frontaal of in zij-aanzicht, als pionnen op een afgeblot schaakbord verspreid. Ook ontmoet je solidaire silhouetten in groep. Het lijken gemetselde blauwe pelgrims aangevreten door een streep schor krijt van wit en vormen muurtjes van getaande sluitstenen, gesnoeide hagen langs de weg van onmacht en vergankelijkheid telkens van een eensluidende en eenvormige eenzaamheid.
Er zijn ook schilderijen en tekeningen ontstaan uit residuen van foto’s uit kranten. Schilderijen die hun oorsprong vinden in het protest en verzet van de Peruaanse Amazone-indianen die op bevel van President Alan Garcia door politie-eenheden, uitgerust met automatische wapens en met de luchtsteun van helikopters, in juni 2009 werden neergeslagen. Gevolg, tientallen doden omdat er zonder enige vorm van overleg concessies waren toegestaan voor houtkap, aardolie- en aardgaswinning aan buitenlandse bedrijven en een Franse oliemaatschappij.
Verscheidene schilderijen zijn hommages, in memoriams, en zoals ik zei, reacties op krantenberichten.
Zo is er een schilderijtje opgedragen aan de dichter/objectenbouwer Marcel van Maele die ons in de zomer vorig jaar ontviel en dat zich voordoet als een ontmoeting die niet aan de tijd is gebonden, omdat zij nooit ophoudt. Een continuüm dat je leest en beluistert, van links naar rechts, als een verticaal verlopend toetsenbord van hardblauw en tederblauw.
Er is het beeld van de vogel onder de olie op het strand. Lucienne maakt er een geschilderde sculptuur van de doodsangst van: een verkrampte albatros als offer boven het Golgotha van zijn eigen ei.
Er is het zeelandschap opgedragen aan Michel Apers, promotor van de alternatieve film die voor zichzelf een exclusief scenario en een rol had bedacht en dan - zonder ophouden - zich doodliep in zee.
Er is het geschilderde aandenken aan modeontwerpster An Salens. An Salens als sneeuwpop, als ledenpop: sneeuwwitje in windels zonder kleren. Zij staat afgebeeld alsof zij zich klaar houdt voor een voorstelling in de arena van een circus met overal publiek dat je niet te zien krijgt, wachtend in het Maniewskiziekenhuis op het gangetje naar haar eenpersoonskamer waar zij op 7 september 1994 is overleden.
Inderdaad, kamers worden uitvergroot en onpersoonlijk als publieke ruimte neergezet met verf, nageschilderd en naverteld alsof daar niet langer muren of doorgangen bestaan. Er zijn alleen buigzaamheden en ellipsen, beschuttende onaffe gebaren van verf, tederheid en strelingen. En overal woont en werkt strijdig -vaak tegenstrijdig- licht. Het licht en de sfeer, het bevroren natte licht van de autoweg (ook onderweg) in een geleende gehuurde kamer waarin je wordt vastgepind op je fataliteit, op je intimiteit als die dan nog bestaat.
Droom van een boom is het meest kleurrijke schilderij van Lucienne. We kijken vlak op de paraplu van een bruinrood herfstblad, lees het als - noem het - een éénbladboom, met daaronder het wachtend lichaam, het litteken van een personage in een fauteuil. Alles lijkt op een beklemmend Tea for two. Het nietig personage valt als borduursel, uitgelopen als vlek, samen met de bekleding van de zetel waarop en waarin het heeft plaatsgenomen. Je merkt naast het zuinige zitje nog een lege plaats. En je stelt je de vraag: wie wordt hier nog verwacht? Is het de terugkeer van de geliefde, van een genodigde, of gaat het hier om de komst van de dood als partner.
*
Lucienne heeft, zoals u wellicht merkt, geen al te luchtige schilderijen gemaakt. Nergens zie je hoe zij met zonlicht een ei staat te bakken. Het zijn schilderijen vol vertakte tekens, schetsen en tekeningen in de vorm van aantekeningen.
Het gaat hier om schilderijen die op eigen wijze bevestigen wat de Oostenrijkse dichter Georg Trakl heeft geschreven:
In een blauw kristal woont de bleke mens, zijn wangen tegen de sterren geleund.
*
De vernissage werd bijgewoond door o.m. Hugo Bousset, René Broens, Rein Douze, Jean Emile Driessens, Clara Haesaert, schepen van Cultuur van Beersel Eddy de Knopper, Carine Lampens, Mieke de Loof, Dirk Maeyens, Roger Nupie, Bart Vonck en Rose Vandewalle.
(Zie ook de blog van 22 januari)
Work in progress
Jan en Chantal, Stadhuis, Antwerpen, 10 februari 2010
Vanavond werd de tentoonstelling
Apples (yellow), 1982
Ernest van der Eyken en zoon Willem (23 juli 2009)
Burggraaf Étienne Davignon aan het woord