Joris Kila met militaire escorte kort vóór de woestijnreis naar Timboektoe
(c) Joris Kila
Alles van waarde is weerloos. De dichtregel van Lucebert slaat de spijker op zijn kop als het om de bescherming van internationaal erfgoed gaat.
Veel fout volk is betrokken bij het beschadigen / vernielen / plunderen van monumenten, archeologische sites en museale collecties. Natuurlijk de ‘usual suspects’ (godsdienstwaanzinnigen / jihadisten en moorddadige regimes), maar eigenlijk ook de door de belastingbetaler gefinancierde futloze, in zichzelf gekeerde, internationale organisaties en politieke gremia, die kennelijk cultuur niet zien als iets waarmee je kunt ‘scoren’.
Een handjevol mensen voegt gelukkig welde daad bij het woord als het om erfgoed in nood gaat. Zo vertrok er vorige maand in het geheim (en op eigen kosten) een piepkleine internationale missie vóór de Nederlandse troepen uit naar Mali. Doel: het in kaart brengen van schade aan het rijke culturele erfgoed van dit Afrikaanse land.
Drie Europeanen, w.o. de Nederlander Joris Kila, trokken van de Malinese hoofdstad Bamako dwars door de woestijn naar het noordelijker gelegen Timboektoe. Op de gevaarlijkste delen van de tocht werden ze beschermd door Malinese militairen.
Voorgeschiedenis
Al tientallen jaren zijn er problemen met Toeareg-rebellen in Noord-Mali. In 2011 verergerde de situatie. Na de val van de Libische dictator Khadaffi sloot een deel van zijn troepen zich aan bij de Malinese rebellen. Gelijktijdig nam de invloed van de radicale Islam bij de rebellen toe. In maart 2012 werd de Malinese president Touré afgezet. De Toeareg-rebellen bezetten het Noorden van Mali en riepen er een onafhankelijke staat uit. Bemoeienis van Islamitische radicalen (onder meer Al Qaida) zorgde er snel voor dat het Islamitische recht in steden als Timboektoe, Gao en Kidal ging gelden. Toen later de hoofdstad Bamako bedreigd werd, riep de nieuwe president Traore in januari 2013 de hulp van de Fransen in.
Franse en Malinese troepen bevrijdden in korte tijd het Noorden. De situatie is er tot op de dag van vandaag gespannen. Een deel van de Franse troepen is gebleven. De komst van Nederlandse troepen is in voorbereiding.
Schade in Timboektoe
Er staat van oudsher een groot bord in de stad opgesteld met het opschrift “Timboektoe, stad van de 333 heiligen”. De bezetters veranderden ‘333’ in ‘0’. In de Sidi Yahya moskee werd een kostbare heilige deur door de radicalen vernield om de stedelingen te tarten. De lokale bevolking geloofde namelijk dat openen van de deur ongeluk over de stad zou brengen. Ook de Grote moskee van Timboektoe ontkwam niet aan beschadiging. In het Zuidoostelijk gedeelte van het moskeecomplex worden momenteel reparaties in gang gezet. Tombes van Soefi-heiligen in de buitenste muur van de moskee werden met opzet beschadigd. De vernielingen aan andere, nabij gelegen, Soefi-tombes zijn van een bijzondere aard. Ze werden geboobytrapt en ontheiligd met uitwerpselen.
In het Ahmed Baba Instituut verbrandden de bezetters oude manuscripten die geëxposeerd waren in het restauratie-atelier.
Door jihadisten verbrand handschrift in de moderne bibliotheek van Timboektoe
(c) Joris Kila
Medewerkers van het instituut hadden de bui al zien hangen en maakten deze kleine tentoonstelling om de aandacht van de grote collectie handschriften af te leiden. Verschillende kluizen van het instituut werden met geweld geopend. De jihadisten zagen (door de gebrekkige verlichting in de kluizen) gelukkig zo’n 10.000 documenten / manuscripten over het hoofd.
Een duidelijk voorbeeld van iconoclasme was te zien in de katholieke kerk van Timboektoe. Het gebouw was ernstig beschadigd. Van een houten Mariabeeld was het gezicht volledig weggekrast.
Toekomst
Een kleine particuliere missie slaagde erin om de Malinese militairen te informeren over het beschermen van hun cultureel erfgoed. Praktische instructies werden gegeven. Schade door oorlogsgeweld en bezetting werd ter plekke zo goed mogelijk in kaart gebracht.
Training bescherming cultureel erfgoed aan militairen
(c) Joris Kila
Het toont weer eens extra aan dat er een internationale en effectieve aanpak van het probleem erfgoedschade moet komen. Welke instantie of overheid neemt het initiatief voor een leerstoel ‘bescherming internationaal cultureel erfgoed’, gecombineerd met een ondersteunend instituut / centrum dat handelend kan optreden? Concentratie van ervaring op het gebied van praktische bescherming is wel het minste dat nodig is.
Erick KILA
http://mededelingen.over-blog.com/article-erfkwaad-119848769.html
Eind april organiseert M-Museum Leuven in het kader van Ravage(kunst en cultuur in tijden van conflict) een debat met onder meer erfgoeddeskundige Dr. Joris Kila en journalist Rudi Vranckx.
