December en januari zijn de twee maanden die het nauwst verbonden zijn met getallen en goden. De hele maand januari staat in het teken van het begin, onder bescherming van de oud-Italische Janus die zich in de grijze voortijd vestigde op de naar hem genoemde Janiculus, een der zeven Romeinse heuvelen. Hij heerste over Latium, waar hij gastvrijheid verleende aan Saturnus (Kronos), die zich op het Capitolium vestigde.
Janus was de godheid van begin en einde, bogen en poorten, in- en uitgangen – zowel ruimtelijk als tijdelijk. De heerser over de drempels ziet vooruit en achteruit en wordt daarom met twee aangezichten uitgebeeld: Janus bifrons (met de twee voorhoofden). De maand januari is naar hem genoemd, nieuwjaarsdag en de eerste dag van elke maand waren hem heilig.
Annum novum faustum felicemque tibi! Moge het nieuwe jaar u welvaart en geluk brengen – zo luidde reeds eeuwen voor onze tijdrekening de sacramentele gelukwensen die op de eerste dag van het nieuwe jaar uitgesproken werden. Bij die gelegenheid werden geschenken uitgewisseld (strenae – vandaar het Franse étrennes). In de eerste eeuw vond keizer Caligula zich niet te min om in de gang van zijn paleis de symbolische strenae van zijn armste onderdanen in ontvangst te nemen: een bronzen muntstuk met de beeldenaar van Janus.
Tijdens de eindejaarsfeesten offerden de magistraten van de Stad een witte stier ter ere van Janus. Vandaag eisen de feestelijkheden ter ere van de seculiere goden van oud en nieuw heel wat meer bloedoffers en veroorzaken ze een massale dierenslachting. Onder de zachte maar niet minder dwingende druk van commercie en winstbejag van enkelen werd het rituele offer van symbolische rijkdom vervangen door het blind verspillen van het noodzakelijke.
Janus opende en sloot poorten, hield toezicht op binnen- en buitengaan, hij was de wachter aan de poort. In die functie werd hij opgevolgd door de H. Petrus. De apostel met het dubbelgezicht die zijn Meester verloochende werd coeli janitor – portier van de hemel. Net als Janus heeft hij sleutels als attributen, de sleutels die door zijn opvolgers bewaard worden. De pontifex maximum of opperste bruggenbrouwer ontvangt nog steeds als nieuwjaarsgeschenk een geldelijk tribuut van zijn onderdanen – zij het nu geen minderwaardige bronzen munten.
Janus bleef een verborgen bestaan leiden en het duurde tot 556 eer het Concilie van Tours het noodzakelijk achtte een formeel verbod uit te vaardigen op 1 januari Janus te vieren. De oude god werd ten slotte in vermomming opgenomen in de kerkkalender als H. Januarius, patroon van Napels. Hetzelfde lot verging Sol invictus – de onoverwonnen Zon – die als H. Nicanor (overwinnaar) op 10 januari herdacht wordt.
&
Bon any nou
Bòna annada
Un an nou fericit
Pace e salute
Henri-Floris JESPERS