Vlaamse première van Johan Simons' Grande Bouffe, NTGent 10 maart

02.03.2010

Dé film van het festival van Cannes van 1973 was La Grande Bouffe, van de Italiaanse cineast Marco Ferreri. Publieksopstand en Ingrid Bergman, de juryvoorzitster, was dermate geschokt dat ze lang voor Fin al in de bar zat. Terwijl de mens niet opkijkt van iemand die zich dood drinkt, doet hij dat wel voor iemand die zich dood eet. En dat is wat gebeurt in de film: vier mannen komen samen in het ouderlijk huis van een van hen, voor een uitgerekt laatste avondmaal.

Kers op de taart was het open einde. Het publiek en de pers ergerde zich eraan. Vroeg zich af waarom de vier mannen zich dood aten. Het antwoord is nochtans simpel: de vier mannen hebben het allemaal gehad. Hun leven is voltooid. Hun wacht slechts het verlies van de greep op het bestaan. Om die een hak te zetten hebben ze besloten directe euthanasie te plegen.

Wat het publiek indertijd ook niet zag was de werkelijke reden van cineast Marco Ferreri om deze film te maken. Het staarde zich blind op het doodschransen en zag de onderlaag niet, namelijk een hommage aan de schrijver op culinair gebied, Jean-Anthelme Brillat-Savarin (1755-1826). De man die een kookboek in de vorm van een psychologische roman heeft geschreven, Physiologie du Goût (Het wezen van de smaak). Vele bespiegelingen zijn verlucht met speelse anekdotes. Ze geven een levendig en kleurig beeld van de tijd en kring waarin hij leefde, een kostelijke geschiedenis aan het einde van de achttiende, begin negentiende eeuw.

Dat is wat Ferreri ook heeft gedaan. Zijn film verscheen op het moment van een economie in volle bloei. En Johan Simons is Ferreri gevolgd. Zijn toneelversie is een kritiek op de vreetcultuur, zelfs ten tijde van economische crisis. Want een tafel minder in een sterrenrestaurant betekent niet een maaltijd minder. Het enige verschil is dat de grootkapitalisten eindelijk verlost zijn van de halfgrote. Zij eten opnieuw thuis. Waar niet bespaard wordt op het eten, maar op de service.

Met een productie die er komt in een periode dat koks de schermmeesters zijn en hun kookboeken als strips van de hand gaan, valt Johan Simons tweemaal in de prijzen. Het is hem gegund, want zijn La Grande Bouffe steekt ingenieus in mekaar en is door een efficiënte combinatie van beeldende en theatrale kunst een streling voor oog en oor.

La Grande Bouffe is een coproductie van het NTGent en Toneelgroep Amsterdam. Om de kosten te verdelen ongetwijfeld, maar ook om de lat van de rolverdeling even hoog te leggen als die van de film. De rollen van Michel Piccoli, Marcello Mastroianni, Ugo Tognazzi, Andrea Ferreol en Philippe Noiret werden overgenomen door Chris Nietvelt, Elsie de Brauw, Jacob Derwig, Steven van Watermeulen, Aus Greidanus jr en Wim Opbrouck. Wat vooral opviel was de intensiteit van het samenspel. Het overschreed het spelplezier en bereikte een niveau van heilig geloof in het geheel als eenheid. Wederzijds respect is er, en dat maakt dat geen van de acteurs als primus inter pares bestempeld kan worden.

Na de intro komt het rauwe vlees uit de hemel gevallen. Het manna voor het laatste avondmaal. Er wordt gedurende twee uur met het nepvlees gezeuld, op getrapt, geschopt, geneukt maar nooit van gegeten. En toch lijkt het echt degoutant. Bij momenten klinkt vederlichte pianomuziek. Een moment van overweging tokkelt een acteur met de vingers op de rand van het toneel, op de maat van de muziek. Klank en gebaar kleineert het hondengeblaf op de achtergrond, symbool voor de herrie van het klootjesvolk.

Ook over het gebruik van kleuren is nagedacht. Twee ballonnen gaan de lucht in. Blauwe. Even na aanvang en kort voor het einde. De onderwijzeres, tevens kokkin, draagt een blauwe overjas. Waarom de nadruk op blauw? Omdat die kleur voor gif staat. Zij lepelt de heren de dood in. De hoer daarentegen denkt rechtlijnig. Zij loopt rond in een kleed van zwarte en witte vlakken, en houdt zich afzijdig.

Johan Simons, de dramaturgen, de spelers en de verantwoordelijke voor het beeldconcept, Anna Tilroe, hebben zeer goed begrepen wat de essentie van de zaak is. De naam van de grote fijnproever die in de film even ter sprake komt, schuift ook in de voorstelling de mond uit. Terloops.

De vier mannen in film en voorstelling hebben als beroep dezelfde bezigheid als de belangrijkste personages in de roman van Brillat-Savarin, die niet alleen gourmand was, maar ook rechter.

La Grande Bouffe verschilt stilistisch van de vorige producties van Johan Simons. Een pracht van een geschenk aan het einde van zijn Gentse tafelschikking.

Guido LAUWAERT

LA GRANDE BOUFFE – première voor Vlaanderen: 10 maart in NTGent/schouwburg – www.ntgent.be