Lauwaert over Thuis van Claus: “Domme ingrepen, vulgaire enscenering”

Compagnie lodewijk/louis en ’t Arsenaal hebben de handen in elkaar geslagen en een voorstelling gemaakt op basis van het uit 1975 stammende repertoirestuk Thuis van Hugo Claus. Een lofwaardig initiatief, tot je het resultaat ziet. De acteurs sloffen over het toneel als de zwarten in het Congolese dorp van de Wereldtentoonstelling van 1958 en dreunen hun lijnen af als stemcomputers. Een enkele keer schiet een stem de hoogte in of daalt onder zeeniveau. Storingen op de lijn. De gebruikstaal moet je niet ver zoeken, moet regisseur Yves De Pauw tegen zijn acteurs gezegd hebben. Kijk naar de titel en denk soap. Waarop Anna Seniow die voor de kostumering tekende, er achteraan gooide: En breng volgende repetitie de kleren mee waarmee je de kelder opruimt! Motten geen bezwaar.

Het decor! Een houten vloer van Brico met centraal opgesteld een pontificale trap, gebouwd van palettenhout. Uit het magazijn zijn halfverroeste potten verf gehaald en werden de restjes door elkaar geklutst. De aldus gevormde kleur is een aanslag op het darmstelsel. De belichting is typisch Belgisch. Donder als zon voorspeld is en kerstsfeer als carnaval verwacht wordt. Door het petgooien van de artistieke leiding hebben de acteurs de grootste moeite om geloofwaardig over te komen. De prestaties van Thomas Bellinck, Jos Geens, Greg Timmermans, Hilde Van Haesendonck en Evelien Van Hamme blijven bovendien steken in emoties van de suikerpot.

Met dit wangedrocht heeft de regisseur bewezen dat hij niet verder gekeken heeft dan het verhaaltje. Geen spoor op welk moment dan ook van de onderlaag. Terwijl van een regisseur mag worden verwacht dat hij alvorens aan de slag te gaan enig speurwerk verricht. Dat hij de acteur Steve McQueen, wiens naam valt in het stuk, vervangt door George Clooney, tot daar aan toe. Veel dodelijker voor zijn kundigheid is dat de naam van de dementerende inwonende vrouw [mevrouw Vergote] moest wijken voor Lena.

Door de domme ingrepen en de ronduit vulgaire enscenering is duidelijk dat Yves De Pauw geen oog heeft voor de geschiedenis van de auteur en dit stuk. De perpetuo silentio, voortdurende stilte, op dat gebied van de regisseur wordt bij deze gecorrigeerd. Zodat de toeschouwer én de acteurs enig inzicht hebben in het diabolisch karakter van deze zure komedie.

Hugo Claus was een zondagskind op moederschoot. De verhouding met zijn vader steeg en daalde voortdurend, die met zijn moeder zweefde stabiel in hogere luchtlagen. Dat is één constante in het leven en werk van Hugo Claus. Een tweede is zijn passie mét de Kerk. Hij vertaalde zijn afkeer voor dat Roomse instituut via de Christelijke symboliek. Dat is moeiteloos aan te tonen in zijn poëzie, zijn proza, maar ook in zijn toneel.

Thuis draait rond vijf personages: de vader (Theo), de moeder (Monique), de zoon (Rik), diens vriendin (Sonja), en een inwonende vrouw van wie het huis op lijfrente werd gekocht, met als bijkomende clausule dat zij tot haar dood verzorgd moet worden. De keuze van de namen in de romans en het toneelwerk van Claus zijn veelbetekenend, maar de naam van de vriendin van de zoon, heeft een bijkomende. Sonja leunt tegen Sylvia. Het is de voornaam van de vriendin van Claus halverwege de jaren zeventig van de vorige eeuw. Om precies te zijn: Sylvia Kristel, de actrice en moeder van zijn tweede zoon, Arthur.

Bij zijn eerste bezoek met haar aan zijn ouders, wonend in Gent, flirtte zijn vader met de toen 24-jarige Sylvia. Ik had het verhaal indertijd uit de mond van Hugo gehoord, maar de zin om met de waarheid een loopje te nemen, heeft me doen besluiten, het, in de raam van deze voorstelling, te verifiëren bij Sylvia Kristel. Zij bevestigde het gebeuren.

Claus verwerkte zijn woede en afkeer door het geflirt te gebruiken als uitgangspunt voor het toneelstuk. Daarin komt de zoon op bezoek bij zijn ouders, met in zijn zog zijn nieuwste liefje, een Nederlandse verpleegster. De zoon is zo verstoord over het geflirt dat hij haar zijn vader aanbiedt. Een offer van de zoon aan de vader. Samen met zijn moeder maakt hij een uitstap naar Gent. Eenmaal alleen met haar wil de vader tot de daad overgaan maar faalt. Door de inwonende vrouw, die de schuld krijgt van zijn seksueel onvermogen.

De inwonende heeft geen voornaam. Zij wordt aangesproken als ‘mevrouw Vergote’. Etymologisch bekeken staat Vergote voor goot, greppel, gracht. Dat is een bewuste keuze, gezien haar vermeende verantwoordelijkheid in de seksuele faling van de vader. Vooraan in het tekstboek staat: ‘De actie speelt zich af in Kruishoutem.’

De keuze van deze Oost-Vlaamse gemeente heeft geen enkel ander doel dan het thema van het stuk te benadrukken: het aan het kruis nagelen van de vader. Via die weg belanden we bij een van de Bijbelse kuisheidswetten: De schaamte van uw schoondochter mag u niet ontbloten. Omdat zij de vrouw van uw zoon is, mag u haar schaamte niet ontbloten (Leviticus hfst.18, vs. 15).

Ja, de Christelijke symboliek is nooit ver weg bij Claus. Ik heb hem ooit de meeste katholieke schrijven van de tweede helft van de 20^ste eeuw genoemd. De uitspraak is mij niet in dank afgenomen. Toch is het zo.

Guido LAUWAERT

THUIS, van Hugo Claus – een productie van compagnie lodewijk/louis en ’t Arsenaal – speeldata en –locaties: www.tarsenaal.be