Beschadigde muurschildering Mattejce-klooster, Macedonië (foto J.D. Kila)
A nation that draws too broad a difference between its scholars and its warriors will have its thinking being done by cowards and its fighting done by fools.
Deze opmerking van de Atheense geschiedschrijver en legeraanvoerder Thucydides (ca. 460 – 400 voor Chr.) is treurig actueel.
Krijgsgewoel in de Balkan en, meer recent, in het Midden Oosten brengt een veelheid aan schade teweeg. Zonder het menselijk leed over het hoofd te zien, legt internationaal erfgoed-deskundige Joris Kila (mij niet geheel onbekend) in woord/geschrift en door bezoeken aan oorlogsgebieden de vinger op een bijzondere zere plek.
Hoewel er internationale afspraken zijn gemaakt (Haagsch Verdrag van 1954 betreffende de bescherming van cultureel erfgoed in geval van gewapend conflict) gaat militaire activiteit nog steeds gepaard met beschadiging/vernietiging van erfgoed. Irak, Libië, Syrië, Egypte, Mali: de laatste jaren is in deze landen, direct of indirect ten gevolge van militair- en politiegeweld, erfgoed geplunderd en vernield. Archeologische sites, musea en zelfs grafmonumenten zijn niet beschermd gebleken. In een sfeer van politieke onduidelijkheid en rechteloosheid kon bovendien de handelsgeest van simpele lieden geprikkeld worden (stelen, slopen en verkopen). De leiding van de vrije wereld tilde er niet al te zwaar aan. Stuff happens zei de Amerikaanse defensieminister Donald Rumsfeld in april 2003 naar aanleiding van het plunderen en vernielen van erfgoederen na de val van Bagdad. In vrijheid gebeuren er natuurlijk ook minder mooie dingen monkelde hij voort, in tijden van sociale spanning is plunderen niet ongewoon. Voor het gemak vergat de minister even de morele ‘verplichting’ die voortkomt uit de Haagse conventie van 1954.
Joris Kila (rechts) op missie, Tripoli 28 september 2011
Er zit ook een subtiel aspect aan deze vorm van ‘erfkwaad’. Door cultuur te vernietigen kun je de identiteit van een groep of volk aantasten. Zo ging de Taliban in 2001 de Bamiyan Boeddha’s (zesde eeuw na Chr.) met springstof te lijf. En in 2012 vernielden aan Al-Kaida gelieerde guerrillastrijders in Timboektoe (Mali) vanuit een ‘goddelijke’ inspiratie de eeuwenoude mausolea en graven van mystieke soefiheiligen. Talibanleider Moellah Omar bagatelliseerde zijn actie trouwens met de constatering dat het toch alleen maar om een hoop stenen gaat.
Het is duidelijk dat het iconoclasme (beeldstormerij) uit het achtste-eeuwse Byzantium door de ‘usual suspects’ (ontspoorde politici en ‘leiders’) herontdekt is. Een terreurmiddel met langdurige psychologische werking.
Is er dan niets tegen deze praktijken te doen? Dr. Joris Kila: “Er moet zo snel mogelijk een onafhankelijk internationaal erfgoedcentrum komen. Dat brengt dan deskundigheid bijeen en coördineert acties. Natuurlijk hoort een militair liaison bij zo’n centrum en is het ook een aanjager voor wetenschappelijk onderzoek. Je kunt er eventueel een leerstoel aan verbinden. Door het verdrag van Den Haag ligt de vestigingsplaats eigenlijk voor de hand”.
Tsja… pakt het immer treuzelende Den Haag als ‘stad van internationaal recht’ de handschoen op of zijn er andere (Vlaamse) gegadigden?
Recente boekpublicaties: Heritage under Siege, Cultural Heritage in the Crosshairs (uitgeverij Brill, Leiden).
http://www.brill.com/heritage-under-siegehttp://www.brill.com/cultural-heritage-crosshairs
Erick KILA