Jan Fabre heeft na de uitgave van zijn theaterteksten er een standje bij op zijn al omvangrijke kunstmarkt. De uitgave van zijn nachtelijke spinsels, al moet dat met een korreltje zout genomen worden. Geen nachtnotitie of het wordt overdag aan een tweede verhoor onderworpen. Of het wordt overdag geschreven om ’s nachts zijn definitieve lijst te krijgen. In de stilte van de werkkamer, al wachtend op een vliegtuig, een trein, vóór of na een voorstelling, of in de eenzaamheid van een hotelkamer met een blik die de stillevens uit de kamers van Edward Hopper in herinnering brengt.

Dat het bij dit Nachtboek niet zal blijven, blijkt uit de ondertitel: 1985-1991. Er staat ons dus nog te wachten, 1992-1998, 1999-2006, 2007-2012, 2012-2018, ….
Zonder inleiding valt Jan Fabre met de deur in huis. Er is ook geen nawoord. De eerste nachtnotitie is geschreven in Antwerpen en dateert van 5 januari 1985: ‘The greatest nation is immagination /  [een tatoeage voor op mijn rug?]’. Een dag later volgt al een tweede, een iets langere. Ze wisselen elkaar af, de korte en de lange. De dagen, pardon, de nachten dat er geen notitie is zijn zeldzaam. Het is dus een omvangrijk boek geworden.

Jans Nachtlast

Fraai uitgeven, dat wel, het boek is een wereldreis langs alle haltes van Jan Fabre, maar geen boek waar je voor gaat zitten. Waar hoort een Nachtboek beter dan op de nachttafel? Voor het slapengaan, of bij een wakker moment, past het Jans nachtlast vast te pakken. Niet geschikt voor het ontwaken. De laatste notitie van het eerste jaar is alweer uit zijn thuisstad en is geschreven op 31 december. Waarschijnlijk far from the madding crowd. Waarschijnlijk, want schrijvers zijn leugenaars, zoals Stefan Hertmans me onlangs zei, en hij kan het weten want hij is een filosoof. ‘Ik haat verplicht feesten. / Voor mij is het elke dag Nieuwjaar. / Mijn seconden duren uren. / Mijn uren duren weken. / Ik feest in de roes van het werk. //'
Soms zijn er meerdere nachtnotities. Zoals op 25 april 1985, de avond voor de première in Antwerpen van De macht der theatrale dwaasheden: ‘Generale repetitie in het Nationale Theater van Gent. Op uitnodiging van Jan Hoet van het Museum van Hedendaagse Kunst in Gent. / [Want gegarandeerd, die conservatieve uilskuikens van het NTG zouden niet op de gedachte komen om mijn werk uit te nodigen.]’

Kettingroker

 
En zo volgt notitie op notitie. Soms zeer gevoelig, verhelderend wat zijn visie op de vermenging van de kunsten betreft, vaak ook vervelend. Of hij een dag dan wel een nacht te veel gerookt heeft, wat heeft de lezer daar nu aan? De rusteloosheid, de onmacht, de twijfel et cetera zitten in de gedachten. Had Jan, een man waar ik als mens en als kunstenaar ontzettend van hou, laat dat duidelijk zijn, de smog eruit gegooid, dan was Nachtboek  een beklijvend historisch boek geworden. Schrijven over roken, zoals Italo Svevo doet in Bekentenissen van Zeno, daar is hij nog mijlenver van verwijderd. In die roman wordt roken geen smog maar wolk.
Met het groeien van de beruchtheid komen er ook namen van beroemde theatermensen aan bod. Murce Cunningham, Eugenius Knapik, Robert Wilson, David Bowie, Gerard Mortier. Ook namen die hem blijvend inspireren passeren de revue, onder meer Fred Astaire. Fabre heeft tevens de schaamten niet geschrapt. Ze worden schaamte met de kleur van een blauwe balpen. ‘Munchen, 1 november 1991 / De tweede voorstelling van Sweet Temptations  verliep zoals te verwachten en niet te voorzien was. / Simpel gezegd, het was een slechte voorstelling. / Fuck it. / Sometimes you have to lose a battle tot win a war. / Welke oorlog? De oorlog in mijn hoofd.’

Impressies

Het Nachtboek  van Jan Fabre is hoogst interessant. Een hoge oplage zal het niet halen. Het feit is er nu eenmaal dat voor bepaalde kunstenaars de massa uitloopt n.a.v. een kunstwerk, een voorstelling… maar niet voor zijn filosofieën, omgezet in, zoals in dit boek, impressies, gepresenteerd als nachtgedachten. Wat jammer is. Juist door de impressies, ze mondjesmaat consumeren, over weken of maanden gespreid, begrijp je sneller en beter de drift van de kunstenaar.
Op de laatste bladzijde [345] verblindt die drift het leesgevoel, op het brandende af. Twee van de vier nachtgedachten [waarvan de tweede een variante is op een beroemde versregel van Lucebert]:
‘Antwerpen, 26 december 1991 / Op bezoek bij mijn familie / is een antieke tragedie geworden. / Het is voor ieder tijdperk / en voor elk publiek. / [De hoogste kunstzinnige pretenties met een muzikale en historische vorming. En ook de meest gewone ontvankelijkheid van het hart.]’ – Antwerpen, 31 december 1991 / Alle echte schoonheid / is onhandig.’

Guido LAUWAERT

NACHTBOEK – Jan Fabre – De Bezige Bij Antwerpen – ISBN ISBN 978 90 8542 589 2 -

€ 22,50

Het grappigste etiket is wel ‘literair’ voor een roman. Alsof er romans bestaan die dat niet zijn of minstens niet de pretentie hebben. Iets vergelijkbaar is dezelfde stempel die op een misdaadroman wordt gedrukt. We blijven etiketten kleven, opbergdozen zoeken om alles in te stoppen. Zo niet lopen we verloren met het gevaar dat we iets aan de verkeerde kapstok hangen. Ook nu weer wordt Els Beerten’s nieuwe roman naar het pashokje: ‘Jeugdliteratuur’ verbannen. (1) Op de webstek van haar uitgeverij moet men Eén mens is genoeg zelfs in de rubriek 'kinderboeken' zoeken. Wat een onzin!

In '2013 eigenzinnig in boeken’ vermeldde ik de in 2008 verschenen Allemaal willen we de hemel van Els Beerten. (2) Zij won hiermee de jeugdpublieksprijs van de De Gouden Uil, De Boekenleeuw, de Nienke van Hichtumprijs en de Lavki-prijs voor het Jeugdboek. In 2013 ontving zij voor dit boek eveneens de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Jeugdliteratuur.

Els Beerten

Eén mens is genoeg  bestaat uit drie delen. In het eerste deel is Limburg zoals in ‘Allemaal willen we de hemel’ het decor. Louis, Juliette en Mia groeien op in een mijnwerkersgezin, de familie Engelen. Vader heeft ook een eigen balorkestJules et Juliettes waarin zijn kinderen mee optreden. Het plotse overlijden van de vader schudt het gezin door elkaar. Louis ontvlucht het ouderlijk huis. Met veel liefde tracht Juliette met haar tirannieke, manzieke moeder samen te leven: “Ons moeders stem kon klinken als twee warme armen om me heen”. Hierbij raakt ze zichzelf kwijt waardoor Louis het heft in handen neemt -“Niemand kon glimlachen zoals onze Louis, de hele wereld trok hij ermee recht”- en samen met Juliette naar de Westhoek verhuist om er een nieuw leven te beginnen. Hier eindigt het eerste deel dat door Juliette wordt verteld.

'Mijn toekomst hing nu al vijf jaar te verroesten boven de toog'. Wilfried Verbeke, een caféhouder met een afgebroken wielercarrière is de verteller in deel twee. Zijn herberg wordt op advies van Louis tot een café chantant omgedoopt en Juliette treedt er op. Wanneer hij haar hoort zingen wordt hij tot achter zijn oren op haar verliefd. Juliette is echter mensenschuw en ondanks al zijn pogingen en het advies van Louis verkrampt zij wanneer hij haar het hof wil maken. Hij blijft ’opbranden van de goesting’. Een onverwacht afscheid zorgt voor een even plotse wending. In het derde deel komen Juliette en Wilfried afwisselend aan het woord en verschijnt Lili.

‘Misschien is mijn leven toch meer waard dan één zin…maar nooit zeg ik het want dan hangt het in de lucht, en wat in de lucht hangt kan verdwijnen’. In Eén mens is genoeg  leven de hoofdrolspelers in een maalstroom van omstandigheden waar zij geen vat op hebben. Het is een verhaal dat bij de keel grijpt met een plot dat heel doordacht en zorgvuldig werd ontwikkeld.

‘Toen zijt ge op uw fiets gesprongen en met een brede glimlach zijt ge de straat uit gereden’, ‘Ge zult verschieten’, ’ons vader, ons moeder, schoonste kind, zijn eigen kop, mijn lijf, malheuren, kaken, goesting, slimmeke’. De taal van Els Beerten is heerlijk Zuid-Nederlands. Na zoveel Noord-Nederlandse terreur is het een genot om mijn nostalgische ziel in de gij-vorm en de kleur van mijn dierbaar Vlaams idioom te kunnen baden.

‘Door het lezen van recensies raken leidingen verstopt die nieuwe ideeën aanvoeren: culturele cholesterol’. Toen ik deze zin van Susan Sontag las, had ik me nochtans voorgenomen om geen boekbesprekingen meer te plegen. Niettemin kon ik me bij Eén mens is genoeg  niet inhouden. Beerten is een rasvertelster, haar eenvoud bedrieglijk eenvoudig, een zeldzame stem en dus ‘raar’. Pure klasse.

Bij dezen

Frank DE VOS

1. Eén mens is genoeg, Els Beerten, Querido Kinderboek, 256 blz ISBN 9789045116754

2. http://mededelingen.over-blog.com/article-frank-de-vos-2013-eigenzinnig-in-boeken-121821368.html

Allemaal willen we de hemel, Els Beerten. Uitgeverij Querido, 498 p. ISBN 978-90-451-06199.

Foto: Sefaan Goossens

Kunst: Mijn eerste zelfstandige bezoek aan het Rijksmuseum. Ik was zestien of zeventien en stond plotseling voor het Stilleven met kazen van Florisz Claesz. van Dijck (1575-1651). Het is een ontbijtgens, een stuk waarop men het voedsel voor de ochtendmaaltijd liet samenbrengen. Natuurlijk wist ik dat toen nog niet. Maar mijn fascinatie was gewekt en is nog steeds niet voorbij. Ik zou het doek graag meenemen, om dan af en toe een verscheurend verlangen te kunnen voelen naar een plak kaas. Vreemd,ben ik dan toch een Hollander?

Femmy Otten (1981) maakte een prachtig, klein kunstwerk, getiteld Zeelepel. Ik pluk het verhaal er achter van deze website: ‘Toen zij nog in de thuiszorg werkte, hielp zij een oude blinde dame die in Scheveningen woonde. Die dame hield van de zee. De vrouw had thuis een oude soeplepel. Femmy nam de lepel ongemerkt mee naar huis en schilderde er de zee in. Haar intentie was om de lepel terug te zetten, maar de vrouw er niets over te vertellen. De vrouw overleed voordat ze dat kon doen. Hoe mooi is dat? De vrouw zou een zeelepel in haar bezit hebben, maar het zelf niet kunnen zien en ook niet weten. Een cadeautje van Femmy.’ 

Ik zou het werk meenemen en af en toe naar de lepel kijken, om de zee of oceaan rond het eiland te kunnen vergeten. Een foto van het kleine, bijzondere werk staat hier.

Lectuur: Wat erg om maar twee boeken mee te mogen nemen, naar dat onbewoonde eiland. Elke keuze die ik nu maak sluit alle andere boeken voor de periode dat ik er resideer uit. Vrees ik. Hoe lang moet ik op dat eiland blijven, trouwens?
Een poging. Om eindelijk eens goed door te pakken, neem ik de Bijbel mee. In de Statenvertaling. Geen modern gedoe. De buigzame, soepele taal uit de zeventiende eeuw is hoe dan ook goed om de lange uren zonder internet en televisie uit te zitten.

Ook:  Litterarische fantasien en kritieken, van Cd. Busken Huet (1826-1886). Zesentwintig delen, dus die zijn niet zo snel op. Ik heb nog nooit alle delen gelezen. Bijzondere tip: ‘Een avond aan het hof’, waarin de auteur almanakken recenseert door de koningin sprekend op te voeren (en heel verstandig komt die niet uit de hoek). Een leestip voor de ware republikein.

Films: Een film die ik maar een keer heb gezien (en die volgens mij lang geleden een keuzefilm van een zomergast was): ‘Le jour de noces’  (Engels: ‘The wedding day’, 1977) van Claude Goretta (1929). Een mooie film over een wat burgerlijke familie die een uitstapje naar het platteland maakt. Men komt in een wat lawaaierige bruiloft terecht, tijdens welke de zoon des huizes de bruid schaakt. Zij blijkt de liefde van zijn leven te zijn. Het is wederzijds. Het eind van de film is bruusk en troostrijk tegelijk: de jongen wordt wakker gemaakt door zijn moeder. Het is tijd om weg te gaan. Naar het platteland, voor een uitstapje. Ik ben benieuwd of de film nu nog zo’n grote indruk op me maakt.

Nou ja, vooruit. Pulp Fiction  (1994) van Quentin Tarantino. Om het weergaloze verhaal. Om de eindeloze hoeveelheid citaten die je eraan kunt ontlenen. En om het weergaloze dansje van John Travolta en Uma Thurman:

https://www.youtube.com/watch?v=p6XZwHAqjxA

Muziek: Ja, wat weet ik van muziek? Bijna niets. Ik herinner me dat ik in een houten huis in Finland, waar een vriend van mij een jaar verbleef, naar Das Rheingold  (1869) van Richard Wagner (1813-1883) luisterde. De muziek doet me altijd aan Finland denken, wat niet per se de bedoeling is. Toch zou ik een cd waarop ze is gebrand meenemen.

Ooit was ik fan van Bruce Springsteen (1949), iets wat me op de hoon van in ieder geval een geliefd persoon kwam te staan. Toch hou ik vol. En draai ik zijn nummers soms. Stiekem, op YouTube. Nu ik op een onbewoond eiland zit neem ik al zijn platen tot 1985 mee.

Chrétien Breukers, Utrecht

Tegenwoordig bestel je met een simpele muisklik en voor een paar centen een volledig verzorgd verblijf in een luxueus strandhotel in een ander continent. Neen, dan vroeger mensen: toen verplaatste men zich nog niet per toeristische vliegmachine maar werd er nog écht gereisd. Wie indertijd bij de Bambuti in Congo was geweest, paard had gereden in Mongolië of de Zijderoute had gevolgd maakte bij thuiskomst een grote kans zijn reisbevindingen te kunnen publiceren bij uitgeverij F.A. Brockhaus in Leipzig. Als je tenminste af mag gaan op een oude aanbiedingsfolder van genoemde firma. Ik heb er een. Viel uit Westermann’s Grosser Atlas zur Weltgeschichte, toen ik die raadpleegde. Reisen in alle Welt heette de reeks. Keine am Schreibtisch erdachten Erzählungen, sondern wahrheitsgetreue Berichte…Fraaie omslagen! Pakkende titels! Wat te denken van Om mani padme hum of Ich kam die reissenden Flüsse herab? Zit nu al een tijdje met Bohemian Rhapsody in mijn kop. Logisch, na het aanschouwen van W. Filchner’s Bismillah!....

Bert BEVERS

Drie decennia geleden...

De jongste weken heeft het leven mij niet gespaard. Mijn jongste broer (° 27 augustus 1947) is op 6 augustus schielijk overleden in zijn woonst te Fiesole. De jongste decennia hebben we elkaar niet meer gezien, gescheiden als we gaandeweg werden door 'les choses de la vie'. Mijn gedachten gingen dagenlang naar Rina, mijn schoonzuster, en mijn nichtjes Laetitia en Isabelle. En naar de vele herinneringen aan vroeger, onlosmakelijk met mij verbonden. Kindertijd en kinderstrijd, het jongere, bijzonder kwetsbare broertje, gedeelde belevenissen.

http://mededelingen.over-blog.com/article-broer-overleden-124317517.html

*

13 augustus stelde ik tot mijn ontzetting, toevallig, de diefstal vast van een waardevol, maar vooral kunst- én literair-historisch belangrijk schilderij. Een bijzonder nare ervaring, die de gekste paranoïde gevoelens onontkoombaar opwekt, tot de gekste toe. Ik wens dat niemand toe. Je wordt in je intimiteit als het ware verkracht. Dank zij mijn lezing van misdaadromans (dank u, Diamanten Kogel) kon ik – mirabile dictu – de zaak rationeel, koelbloedig en afstandelijk aanpakken... en oplossen. Het schilderij pronkt nu terug in mijn collectie.

Dank u, Sherlock Holmes, Hercule Poirot, Maigret, Moulin, Cordier en Baantjer... En de talrijke mensen die mij hielpen bij de oplossing van het pijnlijke en verwarrende raadsel.

*

Zondag 17 had ik een 'colloque singulier' met Luc Boudens (cdr) die mij – waar heb ik het verdiend – een schitterend werk schonk. Ik vind het jammer dat we elkaar de voorbije maanden nog maar zelden zagen. Hij blijft mijn innige soulmate.

http://mededelingen.over-blog.com/article-agenda-nazomer-ii-luc-boudens-124384971.html

*

Ondertussen vluchtte ik naar goede gewoonte in het werk. Ik wilde dringend de bijdrage van Marcel Lecomte over Van Ostaijen raadplegen die ik in een vorig leven las, verschenen in Hermès (1933-1939), uitgerekend in de enige aflevering van dit zeldzame tijdschrift die in mijn collectie ontbreekt. De verplaatsing naar een bibliotheek is een inspanning die mij veel moeite kost. Op hoop van zege publiceerde ik dan maar een noodkreet op mijn ça ira-blog.

http://caira.over-blog.com/article-a-l-aide-marcel-lecomte-et-paul-van-ostaijen-124391331.html

En ja hoor, het lukte. Dank zij Frank Asaert, een mij persoonlijk onbekende FaceBook-vriend, kon vandaag, 20 augustus, mijn dag niet meer kapot. Binnen de kortste keren bezorgde hij mij de begeerde tekst. De wonderen zijn niet uit de wereld.

*

In de late middag werd aangebeld. Wanneer ik geen bezoek verwacht, reageer ik meestal niet. Pruts ging echter net buiten en daar stond Dirk Maeyens (cdr) voor de deur. Een paar weken geleden hielp ik hem bij de schikking en evaluatie van een rijke bibliotheek. Ik was toen niet weinig verbaasd daar een aantal oude edities van Éliphas Lévi (1810-1975) aan te treffen. Dat was Dirk blijkbaar niet ontgaan. Daar stond hij nu met een doos, waarin, bij wijze van dank, o.a. La Clef des Grands Mystères, Histoire de la Magie en Dogme et Rituel de la Haute Magie – en,  vooral, Le Grand  Arcane   (Paris, Chamuel, 1898), een van de weinige postume boeken van de geleerde en creatieve polygraaf (met een inleiding van baron Spedalieri) die ik nog niet las.

Éliphas Lévi (abbé Alphonse Louis Constant) heeft een belangrijke bijdrage geleverd tot de ontwikkeling van het moderne occultisme, zowel in Frankrijk als in Engeland (via de Hermetic Order of the Golden Dawn, waar o.m. William Butler Yeats, Arthur Machen en Bram Stoker lid van waren).

'Jamais deux sans trois.' Van mijn (verre) vriendin Emmy van Kerckhoven ontving ik een ansichtkaartje uit München. Naast koning Ludwig II van Beieren (1845-1886) herkende ik onmiddellijk de destijds meer dan beroemde acteur Josef Kainz (1858-1910). In een vorig leven (alweer) heb ik mij immers intensief gebogen over de raadselachtige Beierse vorst, die zowel Verlaine als Apollinaire inspireerde. (Zie mijn boek Het ritselen van vleugels (1979, p. 110-128, eerder verschenen in het Nieuw Vlaams Tijdschrift.)

*

'Ils prennent la lâcheté pour de l'héroïsme martyr.' Over wie zou ik het nu hebben...

Henri-Floris JESPERS