Vorige week zag ik hier in Brussel twee zeer goede films: Leviathan (in het Russisch gesproken) een sombere en rauwe film van Andrey Zvyagintsev en Mr. Turner van Mike Leigh (uiteraard in het Engels) over het leven van de eenvoudige en daardoor zo excentrieke Engelse kunstschilder William Turner. Beide films zijn ook in Antwerpen te zien. En beide films hebben mij toch erg aangegrepen (ontroerd en geschokt). De eerste film gaar niet over een walvis, maar over het Rusland van Poetin en zijn landgenoten; de wodkadrinkers. De tweede film laat ons genieten van de bekende flegmatieke Britse humor en de zeer etherische zeelandschappen en zeeschepen van zijn omnevelde schilderijen. Twee films die u echt moet gaan moet zien om nadien gewoon rustig en sereen verder te leven.

Ik kocht ook vier boeken, want ik ben geen maniakale bibliofiel maar wel een boekenvriend. Het moeten wel bijzondere boeken zijn van zeer bijzondere auteurs. Ziehier die vier :

1. Je suis fou de toi met als ondertitel : Le grand amour de Paul Valéry, van ene Dominique Bona de l’Académie française (Parijs: Bernard Grasset, 2014, ISBN 978-2-246-85387-9). Wie dacht dat de besnorde, koele, cerebrale dichter Paul Valéry op hoge leeftijd niet meer (zwaar) verliefd kon worden vergist zich schromelijk. Deze vriend en volgeling van Mallarmé en lucide lesgever aan het vermaarde Franse instituut le Collège de France kende ook ooit op zijn beurt le démon de midi (wat een prachtige Franse uitdrukking!) en alle bewonderaars van deze zuiderling Valéry zullen dit boek graag lezen.

2. Het catastrofale met als ondertitel : Essay over de eindigheid, van Dirk de Schutter (Zoetermeer : Klement, 2014, ISBN 978 90 289 7955 0). Deze hoogleraar en filosoof springt hier in 37 korte of langere hoofdstukken van de hak op de tak en hoewel mij dit niet stoort, steunt hij nogal vaak op citaten van Hannah Arendt, Martin Heidegger en Friedrich Hölderlin. Maar gelukkig heeft hij ook aandacht voor de Duitse schilder Anselm Kiefer, de Duitse schrijver W.G. Sebald, de Italiaan Curzio Malaparte en de dichter Paul Celan die zich in de Seine gooide. Spijtig is wel dat zijn boek geen personenregister bevat.

3. De la poésie van Ossip Mandelstam (Paris : La Barque, 2013, ISBN 978-2-917504-11-6). De titel is hier wat misleidend, want het gaat hier over de essays en artikelen van de moedige en erudiete Mandelstam die rechtstreeks uit het Russisch in het Frans werden vertaald. En Mandelstam kon niet alleen dichten, maar schreef ook schitterende essays over de Franse dichters François Villon en André Chénier, de Rus Pierre Tchaadaev, het einde van de roman en over de poëzie. Met onder meer deze zin : ‘La poésie est toujours en guerre. Et c’est seulement à une époque d’idiotisme social que s’établit la paix ou l’armistice.’ Ik krijg maar geen genoeg van deze messcherpe Mandelstam die schrijft voor de gevorderden onder ons.

4. Droomportaal met als ondertitel : Verhalende essays van Willem Jan Otten (Amsterdam : Uitgeverij Van Oorschot, 2014, ISBN 9789028260382). Deze dichter en essayist is een bekeerling die zich in 1995 bekeerd heeft tot het christendom om katholiek te worden. Eén jaar eerder had zijn vrouw Vonne van der Meer dit ook al gedaan. Otten trad dus in het voetspoor van beroemde late bekeerlingen zoals de Fransman Paul Claudel, de Italiaan Giovanni Papini, de Engelsman G.K. Chesterton en onze Gerard Reve. Bovendien heeft deze Otten voor het jaar 2014 ook nog eens de belangrijke en,prestigieuze P.C. Hooftprijs mogen ontvangen, zodat het tijd werd dat deze Hollandse schrijver hier, in het ooit zo katholieke Vlaanderen, eens wat meer aandacht kreeg. Hij schrijft in zijn vreemde essays ook graag over de films die hij heeft gezien en die hem zwaar hebben geraakt. Zijn essay ‘Leven en overleven’ begint aldus : ‘Eindelijk heb ik 12 Years a Slave gezien, in Brussel, op een woensdagmiddag – nadat ik er lang in was geslaagd om deze gang naar de bioscoop voor me uit te schuiven.‘ En ook ik heb deze aangrijpende film gezien.

Tot slot nog dit : volgende maand reis ik voor een tweetal dagen naar Parijs om er onder meer de boekhandel van Gallimard te bezoeken op de boulevard Raspail om daar nog een paar boeken te zoeken van Bernard Groethuysen van wie ik reeds het boek Mythes et portraits (Parijs: Gallimard, 1997) bezit.

In de maand januari van 2015 volgt dan mijn verslag van deze zoektocht voor de alerte lezers van deze Mededelingen.

Hendrik CARETTE

Schaarbeek, Boxing Day, 2014

De stijlvolle uitvaartdienst voor de dichter Jan van der Hoeven (Brugge, 3 november 1929 - Brugge, 18 december 2014) vond gisteren om 11 uur plaats in het kerkje van Ver-Assebroek.

Renaat Ramon hield de lijkrede, Leen Persyn droeg een paar gedichten van Jan voor en zong een lied in het Spaans.

In haar korte afscheid zei Margarete Palm, weduwe van de dichter, o.m. het volgende:

'Pas toen ik in Brugge kwam wonen begon ik Nederlands te leren en begon ik langzaam te ontdekken wat Jan, met deze taal nog allemaal achter de hand hield. Toen we pas getrouwd waren zei zijn vaderlijke vriend Paul de Vree: "Je moet weten dat Jan met jou geen huis van stenen zal bouwen maar wel één van woorden." '

*

De dienst werd bijgewoond door o.m. ere-schepen Fernand Traen, Jo Berten, Herman Broes, Mia Lantsoght, Lieve Terrie, Marie-Thérèse van Dycke, de letterkundigen en plastische kunstenaars Fernand Bonneure, Hendrik Carette, John Heuzel, Fernand Lambrecht, Lut Lenoir, Marec, Paul Rigolle, Gilbert Swimberge, Willy Tibergien, Herwig Verleyen, Tony Willems e.v.a.

*

Buiten na de dienst woei er een gure wind die velen deed grijpen naar een warme koffie en geestrijke dranken. 

■

Kaas-snijder

Guido Lauwaert beschouwt zijn toneelbewerking van Kaas als een “eerbetoon aan de stamvader van de moderne Nederlandstalige literatuur”. Bij het schrijven van mijn beschouwingen over de perikelen rond die toneelbewerking van de kaas-snijder dacht ik aan een aantekening van Hugo Claus in zijn dagboek, gedateerd 1968.

Zag gisteravond Kaas op de televisie. Hoe mager eigenlijk is Elsschot. Ik heb er wel binding mee, met de trefzekere, naakte, niets (of bijna niets, wat seksualiteit blijft taboe) ontziende observatie, maar hij blijft in het verslag steken […]. Elsschot is bang, dat is iedereen, maar hij maakt door zijn bangheid de gevaren te klein, hij wil, hoe dan ook, toch op zijn gepantoffelde pootjes terechtkomen.

Het volledige citaat staat te lezen in De Wolken. Uit de geheime laden van Hugo Claus, samengesteld door Mark Schaevers (Amsterdam, De Bezige Bij, 2011, pp. 197-198). De samensteller beoogde in eerste instantie “een keuze die Claus' biografie en de ontstaansgeschiedenis van zijn werken kan stofferen.” De royale, rijkelijk geïllustreerde publicatie heeft veel weg van een kijkboek. Prima. Jammer genoeg ontbreken echter een verantwoording van de keuze (hoeveel dagboekbladen werden niét opgenomen?) of een index.

In de gepubliceerde dagboekbladen laat Claus zich onomwonden en bijzonder onthullend uit over het toneel van Jan Christiaens en Piet Sterckx, over Ben Klein, Claude C. Krijgelmans, Hugo Raes en Daniel Robberechts.

Henri-Floris JESPERS

Over Lauwaerts bewerking van Kaas, zie:

7 december:

http://mededelingen.over-blog.com/article-na-toneelversie-van-lijmen-nu-ook-kaas-aan-de-beurt-125159587.html

21 december:

http://mededelingen.over-blog.com/article-kaas-met-gaten-125257293.html

Cover: Jan Vanriet

Bij de uitgeverij van het Poëziecentrum, verscheen de zestiende dichtbundel van Roger De Neef, Som van Tijd. Drie cycli. De eerste heet 'Seizoenarbeid', de tweede is naar de titel genoemd, de derde kreeg de doopnaam 'De eeuw van de schreeuw'.

Een zeer toepasselijke titel voor de twintigste eeuw. In deze eeuw heeft Roger De Neef [1941] zijn openbaar leven, zullen we maar zeggen, rondgezworven. Sinds zijn pensionering in 2001 heeft hij zich teruggetrokken en verschijnt nog maar zelden in het openbaar. In zijn huis in het Mechels begijnhof houdt hij zich bezig met het kiezen van de fles wijn van de dag, en dat kan soms heel wat tijd in beslag nemen. Wat op tafel komt is belangrijk voor de zintuigen, maar ook de weersgesteldheid, die het gemoed van de dag bepaalt, beïnvloedt de keuze.

Poëtisch penseel

Zijn openbare leven heeft De Neef in extreme mate beïnvloed, in het bijzonder door zijn beroep. Als jongeman klerk bij een notaris, vervolgens drie jaar ambtenaar bij de provincie Brabant, om na een kort verblijf bij het N.I.R. [V.R.T.] als journalist in dezelfde hoedanigheid aan de slag te gaan bij Belga. Als prominent lid van het journaille heeft hij de naweeën van Tweede Wereldoorlog meegemaakt, de Koude Oorlog, de Koreaanse, de Vietnamese, de Chinese revolutie, de Cubaanse, de mei-revolutie, het bouwen en afbreken van de Berlijnse Muur, de implosie van het communistisch regime in Rusland, een tiental pausen – elk met hun eigen zegen en kuren.
Het vak van zowel klerk, ambtenaar en vooral journalist zit in de Styx van zijn gedichten. Was dat vroeger al zo, zijn pensionering heeft daar geen spat aan veranderd. Zijn pen blijft zijn poëtisch penseel. Het telexbericht, het verzinnen van een onderschrift bij een foto voel je opborrelen. Zeer sterk bijvoorbeeld in het openingsgedicht van de derde cyclus, 'De eeuw van de schreeuw'.

DRIE BIJSCHRIFTEN
BIJ DE GROOTE OORLOG

Foto van de eerste tank
Ontvangen
Koel en koosjer
Kan haast niet beter.
*
Blijf roeien met de riemen
Die je hebt
Koketteer met het hout
Van je houten been.
*
En over die miljoenen
Doden niets dan goed
Hun aantal kan de komende
Decennia nog worden verhoogd.

Kale muren

Het persoonlijk leven kennen van een dichter [of welke andere kunstenaar ook] is niet noodzakelijk om zijn gedichten te begrijpen, maar het helpt soms wel. Voor wie dat om de een of andere reden niet lukt zijn er de kenners en organisatoren en de promotors van poëziebijeenkomsten, groot en klein. Een kenner ben ik niet – heb nooit beweerd dat te zijn – maar wel een promotor. Promotors hebben het voordeel dichters van nabij te kennen, en de vorm en inhoud van hun werk tot en met het ondergoed te zien.
Roger de Neef is een dichter die ik als promotor zeer goed heb gekend, en nu als beroepsbeschouwer van nabij volg. Wat mij opgevallen is, van bundel 1 t/m 16, is dat zijn poëzie met de jaren helderder, zuiverder, nuchterder werd. Ook koeler. Zeer gevoelig is geworden, zonder de gevoelens waar heel wat dichters mee paraderen. Niet alleen de ouderen, de doden, maar vooral de jongeren, de levenden. Hun poëzie gaat niet langer mee dan de mode van de dag.
Dat is niet het geval bij Roger de Neef, en om nog een voorbeeld te noemen uit Vlaanderen, een gelijke onder zijn gelijken, Roland Jooris. En uiteraard behoren ook, elk naar zijn bek en trek, Marcel van Maele en Jozef Deleu tot die categorie. Zij beminnen de kale muren, blijven als dichter bewust afstandelijk, maar brengen de lezer tot hogere bewogenheid. Een voorbeeld is het beste bewijs. Op blz. 31 van de eerste cyclus 'Seizoenarbeid', edelachtbare lezer.

FAMILIEFOTO

Hier komt de werkelijkheid
Met haar blote ziekten
Bespiegelingen en begrafenissen
Keer op keer te laat

Iedereen op de foto
Geniet het eeuwige leven
Daarnaast werd hij of zij keurig
En met alle nestwarmte ingelijst.

Beeldmuziek

Bij de presentatie van zijn nieuwste dichtbundel troffen twee zinnen mij zeer: ‘Ik werk hoofdzakelijk met taaltekort en taalmagie.’ en ‘Het woord sticht brand in het beeld dat ons verlicht.’ Op weg naar huis wist ik plots welke muziek ik had gehoord: Miles Davis van vóór 1958. Toch komen de jazzy tonen in Som van Tijd helemaal niet aan bod, zoals dat vaak wel opvallend het geval is in vroegere bundels. Oorlog, van ver of nabij meegemaakt, door de dichter en de lezer, overheerst deze bundel. Vaak via de omweg van beeldende kunstenaars, zoals Munch, Picasso, Goya en Breugel de Oude.
Toch blijft Roger de Neef een jazzdichter van beeldmuziek. Miles Davis zette de grens van de pijn om in breekbare toonheuvels, Roger De Neef doet hetzelfde met zijn zinnen die lijken op geamputeerde ledematen. In de tweede cyclus, 'Som van tijd', ruikt men de wandaden van het bestaan, smaakt men het zuur van de onmacht, hoort men de nagalm van het denken.

ALS

Later als jij me dan leest
Sla je mijn dood over
Want ik spreek met jou
Hier vanuit een hiernamaals
Waarin ik nooit echt heb geloofd.

Vleesregels

Zelfs dood leeft de dichter nog. Dat is het voordeel van elke mens die beter kon schilderen, filmen, componeren, schrijven dan zijn medemens, en daardoor tot kunstenaar werd verheven. Roger de Neef behoort daartoe. Zijn ‘vleesregels’, zoals hij zijn versregels noemt rotten niet weg. Ze bloeien elk jaar opnieuw, of zoals Mallarmé dichtte: ‘Par son chant reflété jusqu’au / Sourire du pâle Vasco.’
Som van tijdis de merkwaardigste, de indringendste bundel die Roger de Neef geschreven heeft. Hoort in elke poëziekast, bij de halfgoden, want één god, de God in welk labo ook gevonden, bestaat nu eenmaal niet.

Guido LAUWAERT

SOM VAN TIJD – Roger de Neef – Poëziecentrum Gent – ISBN 978-90-5655-075-2 - € 19.95 - www.poeziecentrum.be

Een fijne nieuwe bundel is Thorleif  van de productieve Job Degenaar. Vijf jaar geleden zag Handkussen van de tijd  het licht, een bloemlezing uit zijn eerste zeven bundels, die een jaar later reeds een tweede druk beleefde. Kom daar nog maar eens om in de poëzie.

Eerder dit jaar verschenen de drietalige poëziebloemlezing Achtzig  van de 80-jarige Duitse dichter Reiner Kunze, waarvan hij de samenstelling en de Nederlandse vertaling voor zijn rekening nam, en het beeldverhaal Het orakel van Parijs, dat hij schreef bij illustraties afbeeldingen van Monica Maat.

Voor Thorleif  liet de sympathieke Degenaar (° 1952) zich inspireren door fascinerende tijdsbeelden die dik een eeuw geleden werden gemaakt door de naar de Verenigde Staten geëmigreerde Noorse fotograaf Thorleif Sverre Pedersen Cooke (1878-1950). Die Engelse achternaam dankte hij aan Mary Jane Cooke uit Cambridge, Massachusetts, een kinderloze weduwe die hem adopteerde toen hij nota bene reeds 31 was. Zij liet hem een vermogen na, hetgeen hem in staat stelde te reizen en te fotograferen. Degenaar raakte in de ban van wat Thorleif zoal op droge glasplaat vastlegde, en schreef er 20 gedichten bij. Het is immer een heikele onderneming om iets te schrijven bij bestaand beeld, maar Degenaar is er schijnbaar moeiteloos in geslaagd om tot autonome verzen te komen, die je toch net weer iets anders leest wanneer je de foto’s bekijkt die er de aanleiding toe waren.

Bij een opname van de fotograaf (die geregeld met de zelfontspanner in de weer was) met zijn zus en verloofde op Revere Beach Boulevard (het eerste openbare strand) schreef Degenaar Nu en hier: Geen grotere uitzinnigheid / dan vrij het water in, de oceaan / is eindeloos als dit leven hier // Straks is alles passé, ben je / een schim van wie je was / blader je met bevende vingers // door je droge plaatjes, blijft / je hand hier even dralen: ach / hoe mooi en bitter lang geleden.

Verder zetten door Thorleif vereeuwigde automobielen, zeppelins, vliegtuigen en spoorwegarbeiders de pen van de dichter in beweging. Maar ook stadsgezichten van New York, indianen en het huis waarin de fotograaf woonde.

Ontroerend mooi is de Optocht der olifanten, een gedicht dat eindigt met En niemand van ’t geamuseerd publiek / die hun radeloosheid voelde // toen ze verdreven werden / uit hun bossen, hun zachtgroene steppen / en naar dit stenen decor verscheept.

Met Thorleif  breidde Job Degenaar zijn oeuvre uit met een pareltje.

Bert BEVERS

Thorleif – Beeld en poëzie, Job Degenaar, Uitgeverij Liverse, Dordrecht, 2014, ISBN 9 789491 034442