De Antwerpse schepen van Cultuur Philip Heylen reikte gisteren in het AMVC-Letterenhuis de Diamanten Kogel uit. De winnaar was Bavo Dhooge. Hij kreeg de begeerde trofee, een zilveren boksbeugel met vier diamanten, ontworpen door de bekende conceptuele kunstenaar Wim Delvoye. De genomineerde boeken werden namens de jury door Henri-Floris Jespers als volgt geprezen.
*
Vorig jaar nomineerde de jury zes auteurs. Zes, feitelijk zeven Nederlanders, want Escober telt letterlijk voor twee.
Dit jaar werden zeven auteurs genomineerd, vijf Nederlanders en twee Vlamingen.
Bij de bekendmaking van de nominaties kreeg ik onmiddellijk van een achtbare (en deskundige) vriend te horen: “Godzijdank tenminste twee Vlamingen dit keer, maar de jury heeft het toch weer klaargespeeld een vijftal Nederlanders te nomineren die in dit deel van het taalgebied niet of nauwelijks gelezen worden”.
Mijn Nederlandse vriend woont al jàren in België . Met “dit deel van het (Nederlandse) taalgebied” bedoelt hij dus wel degelijk Vlaanderen.
Het is inderdaad een feit dat de meeste Nederlandse auteurs veel te weinig worden gelezen in Vlaanderen.
En hoe zou het zitten met de Vlaamse auteurs in Nederland...?
Een andere vriend (of was het dezelfde?) onderstreepte dat hij een aantal keren in Nederland in jury's zetelde en “ik weet dat daar heel wat minder enthousiast op Vlaamse auteurs werd gereageerd dan hier andersom”.
Het is een gemeenplaats geworden: “twee culturen gescheiden door één taal”; “twee naties gescheiden door een gemeenschappelijke taal”. Linguïsten zullen het u zeggen, literatuurhistorici bevestigen en taalsociologen bewijzen: dit verschijnsel is niet kenmerkend voor het Nederlandse taalgebied alleen.
Wat er ook van zij, die spontane, enigszins wrevelige reacties ervaar ik als een compliment voor de jury.
Neen, er komen geen apothekersweegschalen bij te pas. Nationaliteit, uitgevers, naambekendheid, verkoopcijfers worden niet afgewogen.
Vermits ik hier slechts als buikspreker of spreekbuis fungeer van mijn collega's, zal ik niet aarzelen uitvoerig een brief te citeren die ik van Ineke van den Bergen ontving:
“Als jurylid hoor je een gepassioneerd lezer te zijn. Niet snel een verveelde lezer die het allemaal al zo vaak onder ogen heeft gehad. Het wordt jury's nogal eens verweten dat ze alles te berekenend of te willekeurig beoordelen. Het is ook nooit goed.
Uit keuzes van met name thrillerjury's zou blijken dat ze vaak aarzelen tussen 'literaire kwaliteit' en 'echte thrillerelementen'. Nu is het er ook niet makkelijker op geworden een thriller als thriller te bestempelen. Het genre heeft zijn vleugels uitgeslagen en verschillende vormen aangenomen. Daar zullen we aan moeten wennen, zolang de genre-indeling nog bestaat, of we moeten de regels oprekken. Anders blijven we zitten met dubieuze formuleringen als 'dit is méér dan zomaar een spannend verhaal' of 'dit boek stijgt uit boven het thrillerniveau'. Het laatste impliceert dat het thrillerniveau nogal laag is.
En hoewel de hoeveelheid thrillers angstaanjagend toeneemt, waarmee ook - als in ieder genre of niet-genre - de kwaliteit van een aantal boeken vrij vlak is, zijn er genoeg opmerkelijke eerste, geslaagde pogingen, en relatief aardig wat goede tot bijzonder goede thrillers, zeker als we het internationaal bekijken, maar ook in Nederland en Vlaanderen.
Het is nu de kunst schrijvers te kiezen die van passie getuigen, en dat mag in allerlei vormen.
Spanning, opbouw, stilistisch in orde, grammaticaal correct, verrassende plot, blijven belangrijke elementen, maar toch is het de gedrevenheid, de passie, de lust om te schrijven en de lust om te lezen, die het onderscheid maakt. Goed onderbouwde, interessante verhalen, waar de lezer tussen lijken en leed door nog iets van opsteekt. Politieke en sociale misstanden, deernis met de spartelende mens, die 'de ander' nooit echt zal kennen, niet voorbereid zal zijn op de wrede manier waarop de een bereid is de ander te treffen - ook in de mainstream literatuur is dit meer dan ooit een 'spannend' thema -, maar ook het genre omarmen en lachend wurgen is een uiting van passie.”
Dames en Heren,
Het eigen aanbod aan misdaadliteratuur is in Vlaanderen en Nederland de voorbije jaren gestaag gestegen. Daarbij valt de variatie aan keuze van onderwerpen en diversiteit in aanpak op. Dank zij een aantal uitstekende sites draagt het internet in hoge mate bij tot de populariteit van het genre.
Van de 67 inzendingen hebben we er 27, daarna 12 en ten slotte 7 geselecteerd.
Wij stellen u de zeven genomineerden voor in alfabetische volgorde van de naam van de auteur.
Willem Asman (1959, Amsterdam)
Wondermans eindspel is een spannend en navrant verhaal dat zich laat lezen als non-fictie.
De Nederlandse voormalig minister Jaap Vos dankt zijn bijnaam – en eretitel – Wonderman, Monsieur Miracle, aan het wonderbaarlijke vredesakkoord dat hij bereikte en dat een fictief maar niet minder levensecht Afrikaans land van een uitzichtloze puinhoop tot een land met toekomst zou maken. Na vijftien jaar keert hij, opnieuw als Speciaal Afgezant van de Verenigde Naties, terug naar het land waar hij zijn sporen en zijn bijnaam heeft verdiend. Hij krijgt zeven dagen de tijd voor een ultieme poging om een einde te maken aan de slachtpartijen die het gevolg zijn van de strijd tussen het rebellenleger en de troepen van de zittende president. De secretaris-generaal van de VN wil dat Vos zijn oude succes-truc nog een keer herhaalt, ter meerdere eer en glorie van de VN-ers in New York natuurlijk. Kan hij het nog? Wil hij het nog? Is hij slechts een pion in het Afrikaanse schaakspel? Afgedankt door zijn partij, in zijn privé-leven zwaar beschadigd, is hij echter persona non grata omdat de vrede die hij destijds bewerkstelligde niet houdbaar bleek te zijn.
Monsieur Miracle wordt aldus genadeloos geconfronteerd met zijn triomfen uit het verleden, maar nog meer met de prijs die ze hebben gekost. Politiek, qua carrière, echter vooral op het persoonlijke vlak. Het geraffineerde machts- en misleidingsspel, de genadeloze werkelijkheid en het slagveld van goede bedoelingen; de hoofdpersoon wentelt rond, wordt bedrogen, bedreigd, geconfronteerd en afgemat, en blijkt aan het eind een ander soort held dan in de verwachting lag.
In de nuchtere, realistische en schrijnende evocatie van de nadagen van Wonderman is Willem Asman zonder meer geslaagd. Maar de auteur weet ook en vooral de Afrikaanse realiteit over het voetlicht te brengen. Voor oningewijden vaak onbegrijpelijk maar Asman maakt het inzichtelijk, dank zij een combinatie van informatie en inzicht, ingebed in spanning, hoewel niet de geijkte spanning en zeker zonder de overdrijvingen die het genre zo typeren en soms ontsieren.
Met Wondermans eindspel voegt Willem Asman (°1959) een sterke psychologische misdaadroman toe aan zijn twee eerdere titels. Zowel De Cassandra paradox als Brittanica bleken het werk van een creatieve geest met een scherpe en stilistisch sterke pen. Wondermans eindspel, een intelligent, boek dat inzicht verschaft in een complexe materie, bevestigt dit talent in overtreffende trap.
Hans Declercq
De moord op president Laurent-Désiré Kabila, op 16 januari 2001 is de opener van Hoe zwart is de duivel, het debuut van de 33-jarige Hans Declercq. Kabila werd omgebracht door een van zijn favoriete lijfwachten, een voormalige kindsoldaat. Drie jaar later trekt Koen Palliers voor zijn doctoraat naar Congo. Wanneer hij een document wil bezorgen bij een parlementariër, wordt die vermoord en wordt Palliers ongewild meegezogen in een ingewikkeld gewelddadig avontuur. Hans Declercq wéét waar hij over schrijft, zoveel is duidelijk. Het spanningselement is trouwens niet zozeer toegespitst op de daden, dan wel op de (soms verrassende) achtergronden. Hoofdpersonage Koen Palliers is allerminst clichématig.
Hoe zwart is de duivelis tast op overtuigende wijzede grenzen van het genre af.
Bavo Dhooge (Gent, 1973)
In Stiletto Libretto speelt een boek een hoofdrol. De kleine crimineel Jimmy Hendricks – met cee-ka-es – krijgt bij toeval een stick in handen, dat het leven van een wapenhandelaar beschrijft, nl. de memoires van zijn celgenoot die even tevoren voor zijn ogen op een geweldddadige manier aan zijn eind is gekomen. Hij publiceert het boek onder schuilnaam, oogst succes, maar krijgt de gevestigde criminelen van Los Angeles achter zich aan, omdat ze het niet bepaald op prijs stellen dat hun handel en wandel te grabbel gegooid wordt. En plots wordt Jimmy Hendricks hoofdpersonage in z’n eigen boek. Tot overmaat van ramp wint hij The Silver Stiletto, een exclusieve prijs die gesponsord wordt door de man die de criminele hoofdrol in zijn boek speelt. Dat alles biedt Bavo Dhooge de kans om de wereld van het boek in al zijn aspecten op de korrel te nemen, niet alleen schrijvers, uitgevers en lezers, maar ook literaire prijzen en juryleden.
Stiletto Libretto is meesterlijk verteld en geschreven. Een sterke plot, knappe dialogen, uitstekende karaktertyperingen. Een geslaagde parodie op het Amerikaanse thrillergenre, tegelijk krankzinnig en geloofwaardig. De auteur bespeelt een breed register van humor, zowel tongue in cheeck, grand guignol als pure slapstick. Daarbij slaagt hij er ook in met een ijzersterke logica een degelijk uitgewerkt spannend verhaal te vertellen. Humor en spanning zijn geen evidente partners. Dhooge maakt er in Stiletto Libretto een geslaagd huwelijk van.
Marion Pauw (Tasmanië, 1973)
Iris Kastelein is advocate en moeder van een moeilijk opvoedbaar kind. De autistische bakkersknecht Ray Boelens is veroordeeld voor de moord op zijn buurvrouw en haar dochtertje. Hun levens kruisen elkaar wanneer Iris besluit de zaak van Ray te heropenen omdat ze hem gelooft als hij beweert dat hij onschuldig is. In Daglicht verwerkt Marion Pauw maatschappelijke vooroordelen en menselijke tekorten in een spannend en goed geschreven verhaal met een verrassende ontknoping. De auteur omschreef haar boek als meer karaktergedreven dan plotgedreven, maar het plot is niet alleen geloofwaardig maar ook degelijk geconstrueerd. Kortom, een intelligente thriller, geschreven met groot inlevingsvermogen in de personages. Beheersing, in alle betekenissen van het woord is Marion Pauws niet geringste kwaliteit.
Felix Thijssen (Rijswijk, 1933)
Met Esperanza neemt Felix Thijssen de draad weer op van zijn serie over privé-detective Max Winter. Het Diepe Water (winnaar DDK 2007 en De Blauwe Nacht, genomineerd in 2008) onderbraken de serie boeken met vrouwennamen, waarvan nu dus het tiende deel verscheen.
Felix Thijssen staat garant voor kwaliteit, voor een rijke muzikale stijl, voor aandacht voor het detail (ook in de taal), voor een prachtige plot. Ook nu gaat hij alle clichés uit de weg. Wie waagt het een verwaarloosde eenzame boer als spilfiguur op te voeren? Wie durft het aan het hoofdpersonage pas na dik honderd bladzijden voor het eerst te laten verschijnen?
Wanneer Jozef Weerman, een grimmige boer van zeventig, onder zijn tractor verpletterd wordt, willen zijn drie kinderen de oude, vervallen boerderij verkopen. Ze doen een schokkende ontdekking: vlak voor zijn dood heeft Weerman een testament gemaakt waarin sprake is van een fortuin van enkele miljoenen, dat hij wil nalaten aan Esperanza, een totaal onbekende.
Wie is zij?
Leidde de oude boer een dubbelleven, het ene zo droevig als een leven kan zijn, het andere een mysterie? Het oogt allemaal zo gewoon, zo oppervlakkig. Maar dat vreemde testament legt een wereld bloot van frustratie, ongelukkige liefde en niet weten om te gaan met onverwachte gebeurtenissen.
Privédetective Max Winter vertelt in de ik-vorm over zijn speurtocht naar Esperanza. Hij belandt in een doolhof van hebzucht en hinderlagen, die zowel hem als de erfgename bijna het leven kost. Esperanza kan misschien het best omschreven worden als een drama, een misdaadverhaal over een verscheurde familie, over hebzucht en wat die met de menselijke natuur doet, geschreven door een vakman, in de pregnante betekenis van het woord.
Jac. Toes (Den Haag, 1950)
De ondernemingsraad van een klein havenstadje vergadert over een serie ambitieuze bouwprojecten. Zou een luchtje aan kunnen zitten, veel saaier kan het niet. Jac. Toes weet er echter inhoudelijk en stilistisch een spannend verhaal van te maken. Voorzitter Angela, die stervenskoud in stijgend water ligt, met vastgebonden enkels, is de start van een verhaal vol herkenbare gemeentelijke intriges en de fatale gevolgen van een dubbelleven.
Blind zicht van Jac. Toes blijft ruim onder de tweehonderd bladzijden. Als lezer krijg je een zeer strak verteld verhaal voorgeschoteld, een verhaal over macht, corruptie, manipulatie en vriendschap dat quasi zonder rustpauzes aan hoog tempo op je af komt. Toes werkt zijn personages treffend uit en ze hebben elk hun functie. Er loopt dan ook geen man of vrouw teveel rond in zijn roman.
Het sterke punt van het boek is de plot. Een mooi stukje denkwerk dat op degelijke wijze uitgeschreven wordt, waardoor de lezer telkens weer voor nieuwe feiten geplaatst wordt. De weg naar de ontknoping, bekeken door de ik-persoon Ray Sol, ex-duiker bij de marine, wordt zeer vakkundig uitgestippeld en verteld.
Jacob Vis (Haarlem, 1940)
Met De scheepsbouwer publiceerde Jacob Vis een nieuw deel in zijn serie over politie-inspecteur, inmiddels commissaris Ben van Arkel.
Een stervende scheepsbouwer overziet zijn leven, waarin onder meer recent zijn tweede, jongere echtgenote plus zijn pleegzoon verdwenen zijn. De tragiek en hardheid van menselijke verhoudingen, en hun misstappen, leiden tot overpeinzingen, terugblikken, en gebeurtenissen, die tezamen, via twee verhaallijnen, solide spanning bieden.
Als auteur staat Jacob Vis met beide benen in de keiharde realiteit. Neem alleen maar zijn vorige boek Het Rijk van de Bok, een non-fictie-boek waarin hij het opneemt voor iemand die volgens Vis ten onrechte vastzat voor een moord die hij niet heeft begaan. Dat klinkt ook door in De scheepsbouwer waarin de verdachte ook blijft ontkennen. Tunnelvisie, wraak, hebzucht en onbegrip lijken de kernbegrippen in deze prima politieroman, die andermaal onderstreept dat Jacob Vis de chroniqueur bij uitstek is van het hedendaagse, menselijke verhaal. Met een groot inlevingsvermogen en een sterke schrijfstijl maakt Jacob Vis van indringende gebeurtenissen verhalen om op te bouwen.
Waarde genomineerden,
In zijn toespraak bij bekroning van Simon de Waal , vorig jaar in het Provinciehuis, nam Jos van Cann de gelegenheid te baat om de nagedachtenis van Diny van de Manakker te eren.
Ik wil deze toespraak niet beëindigen zonder even een stille groet te brengen aan het oeuvre van John Vermeulen, de miskende die op 68-jarige leeftijd voor de dood koos. Hij kreeg in het buitenland de erkenning die hem hier zo schaars te beurt viel.
*
Het zou aanmatigend zijn, en goedkoop, nu, hier, in bijzijn van dit deskundig publiek, eens te meer te filosoferen over de betrekkelijkheid van prijzen, zin en onzin van jury's in de verf te zetten, de zoveelste beschouwingen ten beste te geven over de problematiek van de afbakening van de genres, over de begeleiding (al dan niet) van schrijvers door hun uitgever, over de rol van de kritiek en dies meer.
Laten we de Diamanten Kogel beschouwen als een jaarlijks feest voor gepassioneerden, dat zal wel volstaan.
Namens de jury dank ik u voor het leesgenot dat u ons bezorgde en feliciteer ik u van harte met de nominatie. Eén van u zal misschien straks de jury feliciteren. Zijn naam zal nu bekendgemaakt worden door Schepen van Cultuur Philip Heylen, aan wie ik graag het woord geef.
