Het menselijk lichaam is in wezen een bijna onbeheersbare machine, een regelmatig haperend stuk mechaniek, dat (bezield als het nu eenmaal is) soms van zichzelf schrikt. In Silent Force, twee choreografieën van Sagi Gross (Tel Aviv, 1981), staat het mechanische in de mens centraal.

Niet dat dit een kille voorstelling van zaken oplevert. Integendeel, bij Gross kleeft er een breekbare schoonheid aan ‘de hapering’ en aan het mechanisch menselijk tekort. En die gewaarwording kun je moeiteloos verbinden met de algemene eigen ervaring van onvermogen. Leven is een bezigheid die zo nu en dan op een ontroerende manier wringt.

Shirley Esseboom (Den Haag, 1975, ex Nederlands Dans Theater, onderscheiden met de prestigieuze ‘oeuvre’prijs De Gouden Zwaan) onderzoekt in haar solo My Song wat een ouder wordend danserslichaam ‘beweegt’. Het lijkt een zoektocht naar de ultieme impuls van beweging. Het is vechten en verbazen. Ook is er sprake van een geraffineerde ontbinding in factoren: binnen de samenstellende delen van het geheel gaan de handen en armen eigenwijs op avontuur. Een subtiele vervreemding doorstroomt deze solo.

Het tweede deel van de voorstelling, met de titel van het totaal, sluit naadloos aan op Essebooms zeer knappe tour de force. Christian Guerematchi (1981) en Lauri Kee Schep (1989) dansen Silent Force. Eigenlijk kent deze choreografie drie aanjagers: de twee dansers én de ongrijpbare ‘stille’ kracht, die ontstaat door de interactie. Mimiek, muziek en licht onderstrepen extra wat zich afspeelt in de tussenruimte. Zoals het wit bij poëzie is de lege bühneruimte het gebied waar de magie tastbaar wordt. Naderen, afstand nemen, aarzelen, dwingen. Het gaspedaal van de spanning wordt doeltreffend gebruikt. Resultaat: een indrukwekkende dansvoorstelling.

My Song – solo Shirley Esseboom foto © Reuben Hamburger

Silent Force – dansers: Christian Guerematchi en Laurie Kee Schep foto © Reuben Hamburger

Silent Force – Gross Dance Company; concept: Sagi Gross en Jeroen Fransen; choreografie: Sagi Gross; dramaturgie: Jeroen Fransen; dansers: Shirley Esseboom, Christian Guerematchi, Laurie Kee Schep; fotografie: Reuben Hamburger. Gezien in Korzo, Den Haag (première). Op 25 april in Theater Bellevue, Amsterdam.

Erick KILA

Foto: Giannina Urmeneta Ottiker

Sommigen zoeken het toch ver. Waardoor slechts een luchtspiegeling blijft. Dat heet ook een voorstelling. Althans, voor wie het bedacht heeft, en uitgevoerd. Al mag je bij dat laatste je bedenkingen hebben. Sommigen zouden hun moeder verkopen om op het podium te mogen staan. Voor een koperen munt. Totaal onbegrijpelijk wat die vier dansers daar stonden te doen. Misschien dat ik te oud ben geworden. Daarom werd meteen het publiek aangesproken dat na de voorstelling op straat een sigaret stond te roken. Maar ook zij waren blij met de buitenlucht. ‘Een onafgewerkt product’, was de minst pijnlijke opmerking. Gerustgesteld liet uw verslaggever zich op de achterbank van zijn limousine zich naar huis voeren en vond ontspanning in het weekblad van de Carrefour.

Drie vrouwen en één man met een plooirok aan. Gelukkig dat de vrouwen een bh aan hadden. Jammer dat het niet het geval was met de man. Dan was er een vraagteken in het brein ontstaan die de geeuw op het aangezicht had onderdrukt. Over het toneel lagen lukraak een paar tuilen. Enkele ruimtefiguren; een kubus, een balk, een tafel, twee ronde plankjes. Ze draaiden. Waarop af en toe iemand ging staan en zich van alle kanten liet zien. Bewegingen in de slowste slow motion. Soms kreeg iemand de stuipen, of was het jeuk? Dan kronkelde hij/zij. Ging als een hond op de grond liggen en draaide zich om en om. Lege blikken. Na een half uur wat afwisseling. Uit klankkasten vielen geluiden die van ver kwamen en de leegte nog leger maakten. Een oude kookpot die drie straten verder een sjot op een vloer van god weet wat had gekregen? Een massa op weg van of naar het Tahrirplein? Een bromtoon in het geluidspanel dat er met geen dreun of vloek uit te krijgen was?

In de jaren zestig was dergelijk spektakel verrassend. In de jaren zeventig déjà vu. In de jaren tachtig vervelend, in de jaren negentig ergerlijk. In de 21^ste eeuw wekt het slechts compassie op. Om zoveel pretentie. Voor minder dan niets verbeelding. Vreemd hoe mensen dit slikken. Oude zowel als jonge. Braaf blijven zitten. En dan nog applaudisseren na zeventig minuten. Terwijl ze 12 euro per persoon voor dit rammelend gerommel hebben betaald. De meeste, koppels. Ben je samen met een drankje vóór en na 50 euro kwijt. Daarvoor kan je al heel wat cd’s of dvd’s kopen. En een snoepje. Heb je gegarandeerd een leuke avond. Knus bij elkaar.

De bedenker van dit onding, Stefan Jakiela, heeft er een toelichting bij bedacht. Ik ben niet verantwoordelijk voor hersenbloedingen voor wie zijn verzinsel leest: ‘Vier mensen tasten de grenzen van het witte landschap af. De steen is van onze schouders getild, het juk is verlicht en voor ons ligt een uitgestrekt en ongerept gebied. Balancerend tussen de opgelegde normen van ons bestaan en het naïeve verlangen om te spelen, te voelen en te proeven creëert Jakiela een nieuwe plek met zijn eigen regels en gedragingen. Laten we dansen in het maanlicht van het leven.’

Foto: Giannina Urmeneta Ottiker

Dansen, spelen, voelen, proeven… het is bij god niet te vinden op het podium. Kijk, ik kan veel verdragen en jonge mensen mogen ver gaan. Ze mogen mij irriteren, choqueren, schofferen, uitdagen, een hartaanval bezorgen, mijn zinnen prikkelen tot ik er van opspring en aan het blaffen of miauwen sla, maar als ze één zaak niet mogen doen, dan is het mij vervelen. Het enige pluspunt aan de uitstap naar De Werf in Brugge viel voor meteen na de voorstelling. Directeur Veerle Mans kwam zich voorstellen. Ontspannen. Présence. Je voelde al na een paar zinnen over en weer dat zij een langetermijnvisie heeft. Maar om van ‘haar’ theater een bloeiend werkhuis te maken, zal ze flink moeten inpraten op het artistiek team. Hopelijk lukt het haar. Brugge heeft dringend nood aan een theatrale brouwerij. Waar het sprankelend experiment het verschaald amusement verbant.

Guido LAUWAERT

TWE WHITE FOREST WITH THE FORGOTTEN PEOPLE – productie: House Crying Yellow Tears – concept & regie: Stefan Jakiela – performers: Indra Cauwels, Marius Mensink, Marcia Liu, Evelyne Rossie – info: www.housecryingyellowtears.com

De nieuwste productie van regisseur Alain Platel is tauberbach, op vraag van actrice Elsie de Brauw. De place of delict is een vuilnisbelt. De première gaat door in de thuishaven van Johan Simons, Münchner Kammerspiele, vrijdag 17 januari. Na een reeks voorstellingen in München begint de voorstelling aan een tournee. De Belgische première is voorzien voor woensdag 16 april in de schouwburg van NTGent. Guido Lauwaert woont morgen de première bij. Ondertussen had hij al een gesprek met Alain Platel.

*

Waar slaat tauberbach op? Het woordenboek geeft geen uitsluitsel, net zomin als Google.

De titel slaat op de naam van een Poolse kunstenaar die voor een productie ooit aan doven gevraagd heeft om Bachcantates te zingen. Het blijkt tevens de naam te zijn van een heel klein beekje in de buurt van Keulen.

Slaat de vuilnisbelt in jouw concept ook op de wereld van vandaag?

Voor de wereld in mijn kop zeker, maar voor de wereld in zijn geheel… neen. Misschien een deel daarvan. Een metafoor voor bepaalde toestanden die we in de wereld meemaken.

Is de voorstelling een pleidooi om de eigen controle en evenwicht niet te verliezen in de waanzinnige huidige wereld?

Dat is een heel goede vraag want ik denk dat dit zo is. Bij mij toch zeker. Alleen al de hele geschiedenis die ik meegemaakt heb in de theaterwereld is een poging daartoe. De voorstelling maakt daar zeker een onderdeel van uit.

Welke geschiedenis is dat?

Mijn geschiedenis is, als ik daar op terugkijk, het toeval waarin ik in de theaterwereld ben gesukkeld. Ik had een theatercarrière nooit voorzien toen ik afgestudeerd was als orthopedagoog. Ik constateer dat ik er nu al dertig jaar inzit, wat een heel prettige tijd geweest is. Theater is meer mezelf voeden dan het maken van projecten.

In de voorstelling wordt een zelf gebrouwen taaltje gebruikt, als PTG voorgesteld.

Het taaltje is de tweede inspiratiebron, een documentaire van Marco Prado over Estamira. Het is een vrouw die op een heel bijzondere wijze naar de wereld kijkt. Zij leeft op een vuilnisbelt, maar belangrijker is de manier waarop ze over de wereld praat. Ze heeft astrale contacten met buitenaardse energieën of wezens. Ze spreekt met hen alsof ze telefoneert. In de documentaire is er een scène waarin ze een taal gebruikt, een mengeling van dialect, Portugees en van een zelf gemaakte taal.

Het thema van de voorstelling is een uitspraak van Elsie de Brauw vrij vroeg in de voorstelling, I do not agree with life.

Het is een van de cruciale zinnen uit de documentaire, als Estamira vertelt over de manier waarop ze tracht greep te krijgen op haar leven. Ze is uit het burgerlijke leven gestapt. Ze heeft dat heel bewust gedaan. Op de vuilnisbelt voelt ze dat dáár het werkelijke leven zich afspeelt. Om vanuit die plek te zeggen dat ze niet akkoord gaat met hoe het er in de wereld aan toe gaat.

Is je regie de erkenning van de samensmelting van de lichaamstaal en de stem?

Het is een poging, in elk geval, want het hele concept is gestart vanuit een vraag van Elsie de Brauw. Alleen al de manier waarop het hele parcours afgelegd werd, is een verhaal op zich, is fantastisch.

Schaamte is bij jou een kenmerk van intelligentie, zoals men kan opmaken uit het persmap?

Mooi dat je het opmerkt. We zijn heel vaak geconfronteerd geweest met het thema schaamte. Als ik zie hoe mensen rondom mij zich moeten blootgeven via de sociale media, dan vind ik schaamte, of pudeur, weer op zijn plaats.

Is tauberbach een ode van verzoening en schaamte?

Ik denk dat je al mijn projecten kan samenvatten als odes aan de mens. Ze zijn altijd een pleidooi voor humanisme. Dat is mijn voornaamste bedoeling. Er zijn twee dingen die heel essentieel zijn, voor mij. Als mensen in de zaal een beetje verliefd kunnen worden op zij die op het toneel staan, maakt me dat heel gelukkig. Daarnaast denk ik dat het voor de podiumkunsten de grootste opgave is om mensen anderhalf uur van hun i.pad en i.pod te houden. Ze de kans te geven binnen te stappen in een soort van imaginaire wereld die voor hen wordt gecreëerd.

Bach is de muzikale ondergrond. Waarom?

Hij is mijn persoonlijke obsessie. Ik denk dat ik mij af en toe tracht te verweren tegen degenen die de muziek van Bach proberen te reduceren tot mathematische wondertoon, de componist als wiskundig genie. Ik vind vooral vreugde terug in zijn muziek. Ik reageer op emotioneel vlak. Dat wiskundige zie ik ook vaak terugkeren in dansvoorstellingen, wat ik zeer jammer vind. Voor mij is zijn muziek de ondersteuning van mijn emoties.

Is je rol als regisseur een uitloper van je oorspronkelijk beroep als orthopedagoog, of een heerlijke afwijking?

Eerder het tweede. Maar het is wel zo dat hoe langer ik bezig ben in het theater, hoe meer ik voel dat mijn opleiding mijn manier van regisseren enorm beïnvloedt. Ik zeg vaak dat regisseurs in hun scholing heel veel psychologie zouden moeten krijgen. Mijn oorspronkelijk vak heeft me geholpen makkelijker te verklaren wat ik wil zeggen, waarover ik het wil hebben.

Vanwaar die grote waardering van jou voor Elsie de Brauw?

Dat is een moeilijke vraag! [lacht]. Ja, als je naar de voorstellingen waarin zij speelt gaat kijken, ze mogen dan heel sterk van elkaar verschillen, word ik blijkbaar door de wijze waarop ze een personage gestalte geeft, enorm aangetrokken.

Veel succes. Dank je voor het interview.

Graag gedaan.

Guido LAUWAERT

Duet for two dancers

Drie voorstellingen voor de prijs van één. In het raam van Jong Werk. Maar zo jong zijn de dansers niet. Rond de dertig. Gemiddeld. Wat het jong wel erg oud maakt. Dan verwacht je een ervaring waar je niet onwel van wordt. Wat bij deze trilogie in twee van de drie gevallen het geval is.

WAT JE NIET ZIET

Oom Promo: Fleur van de Bergh maakt theater waarin filosofische, existentiële vraagstukken ter sprake worden gebracht in een fysieke en beeldende wereld.

Tante Analyse: Zulke tekst kan je opmaken vóór je één idee, een concept op papier hebt staan. Kan je zelfs Faust van Goethe mee naar je hand zetten. Het resultaat is jammer genoeg geen duivels spel waar de bibber je ziel mee raakt, maar aan de oppervlakte blijft plakken. Geen moment dringt de voorstelling door je huid, scheert die langs je hersens. Één brok verveling, een vormloos pak pretentie, vergezocht spel met licht en muziek, een paar plukjes uit het werk van Friedrich Nietzsche en die schat van een Fernando Pessoa, abominabele dictie, dans van man en vrouw die lomp noch elegant is, en een hond die geen woord zegt, maar wel medelijden verdiend. Waar heeft hij het aan verdiend, om op te draven als side car ? Waar is Gaia? Een leiband kan een zweep zijn. En wie dit rommeltje op de affiche heeft gezet, verdient volgend jaar een job als plongeur. Een nutteloos uur in een mensenleven. ‘Twee lichamen worden één’, heeft ooit iemand over deze voorstelling geschreven. Dat is zo, zonder een seconde een eenheid te worden. Dan zou een applaus verdient zijn. Nu was het enkel uit beleefdheid. Dat het niet langer duurde dan een uur.

WHAT’S LEFT

Oom Promo: Welke rol speelt kunst en de kunstenaar nog en waarover moet er, juist in deze tijd van crisis, gecommuniceerd worden? Hoe gedragen we ons, hoe verhouden we ons tot elkaar en de maatschappij? Wat betekenen intimiteit en verbondenheid nog, of meer dan ooit? In What’s Left vertaalt choreografe Liat Waysbort haar fascinatie voor deze verschuivingen in een directe, sterk fysieke danstaal.

Tante Analyse: Vijf dansers; drie mannen en twee vrouwen. Die bij de kinesist [v] zijn lang geweest, en huisoefeningen hebben meegekregen. Zij, Liat Waysbort, heeft ze zelfs muziekjes meegegeven, om het pijnlijke draaglijk te maken. Wat de connectie is tussen de vijf turners, is een verbondenheid in hun lot. Daarom springen ze op elkaar, klitten samen, scheiden al vallend. De kinesist heeft hun oefeningen onderverdeeld in vijf blokken. Een truc om een evolutie en interpretatie, of een combinatie van beide, te suggereren. Al te doorzichtig. En dan de muziek! Een dagschotel uit een gaarkeuken. Van smaak en geur geen spoor op tong en gehemelte. Tenzij je ‘gekrijs van meeuwen en een zeebries à la flamande en piano voor drie vingers en één elleboog’ muziek noemt. Net zoals een ranzige stilte, een repetitieve tok uit een stenen pot en het gebonk van een ritmebox met gefileerd orgelsap, geflambeerd op een bedje van een gong. Aan het eind tweemaal vijf wapperende handjes à volonté en als toemaatje een tekst in het Engels die onverstaanbaar is door een abominabele dictie, het zich enkel richten op de toeschouwers die vlak voor je zitten en de slechte akoestiek. Dat die er is, kan geen verontschuldiging zijn. Elke locatie heeft een gedrag. Daar pas je je aan aan. Doe je dat niet dan ben je fout bezig.

DUET FOR TWO DANCERS

Oom Promo: Een zoektocht naar de angst om niet te voldoen aan je eigen verwachtingen, aan wat je beroep of medemens van je vraagt. Een zoektocht naar wat er overblijft, als alle ‘kunde’ wegvalt. De vrijheid om tussen verschillende beroepen en identiteiten te kunnen kiezen, leidt tot onzekerheid en twijfel. Duet for Two Dancers bevraagt in die zin het ‘danser zijn’, maar ook het ‘niet danser zijn’.

Tante Analyse: Een zware brok maar vederlicht vertaalt in dans en contradans. Met veel relativering, humor. De spontane lach bij het publiek valt niet te vermijden. Verlucht het geheel. Gedurende ruim een half uur vermengt poppenkast zich met rituele dans, woede-uitvallen, m.a.w. machteloze lichamelijke expressies. Een supersnelle mélange zorgt voor vreugde en warmte in een kille wereld. De belichting is sober maar oprecht, het totaal van prentjes smelt naadloos in elkaar. De prachtige lichamen van de Slowaak en de Italiaan krijgen naar het eind toe een superbe schoonheid door het zweet dat als een Japanse laklaag op hun lichaam kleeft. Eenmaal uitgedanst zorgt de Zwitserse choreografe Tabea Martin voor een toetje, Russian Maiden’s Song, van Igor Stravinsky, dat iets over de helft langzaam wegglijdt. Een bewerking voor piano en viool – door Stravinsky – van zowat het meest geliefde lied uit een opera van de componist. Het balanceert tussen sentimentaliteit en ironie. Een spiegelbeeld van deze dansvoorstelling. Het applaus was dan ook welverdiend en redde deze trilogie van een complete afgang.

Guido LAUWAERT

Ieder met een redelijke portie fantasie wil de wereld scheppen. Naar zijn beeld en gelijkenis. Hij/zij, wit of zwart, jong of oud. Dat geldt dus ook voor choreograaf Faustin Linyekula, een Afrikaan van Congolese afkomst. Zijn creatie is zoals de allereerste en tot nu toe overheersende: Groots met zwakke trekjes, een spectaculair gedeelte en een gênante afloop.

Oerspel

Zoals elke creatie van een wereld begint ook deze met, de eerste fase, een lege ruimte. Of zo goed als. Een paar dansers proberen bij het binnenkomen van het publiek een nylonpak, van nek tot teen, een menselijke gestalte te geven. Hun arbeid, weliswaar elegant en geduldig, soms driftig, blijft steken in een rudimentaire poging. Maar uit de betrachting ontstaat een ras van loslopende planten die door het geweld van de natuurelementen vermengd en vermenigvuldigd worden. Het wordt verbeeld in een dansspel van lopen, springen, dansen, vallen en weer opstaan. De planten worden dieren. Op hun beurt worden ze mensen, nu eens lief voor elkaar dan weer agressief. Het is een oerspel waarin gezocht wordt naar een vrede en beheersing van de materie. Faustin Linyekula slaagt erin de mens[en] als slachtoffer uit te beelden of als dader. Geen vrede zonder oorlog. En als het zijn bedoeling was de wanorde van de geboorte van de wereld te verbeelden, is hij daar bijzonder in geslaagd. Helaas is het een moeilijke bevalling. De eerste fase duurt te lang. Verveling en een verwachting vechten met elkaar. Na driekwart uur is de boreling er eindelijk en blijkt verduiveld sterk op de multimens begin van de twintigste eeuw. Met een mediterraan instinct dat sterk beeldend werkt.

Koppelhuwelijk

Die mix van Afrikaanse en Europese impressie wordt benadrukt in de tweede fase. Het broussegeluid maakt plaats voor een compositie van bi- en polytonaliteit, een muziekgenre waar Darius Milhaud grootmeester in was. Zijn muziek spreekt daardoor tot de verbeelding. Het was dan ook niet verwonderlijk dat een decor door de dansers, in de duisternis van de coulissen geholpen door de technici, opgebouwd wordt dat Les Ballets Russes in herinnering brengt. De doeken doen denken aan Fernand Léger, sterk beïnvloed door Cézanne, die op zijn beurt goed gekeken had naar Paul Gauguin, een Franse schilder die uitblonk in helderheid, eenvoud en serene ernst van de primitieve volkskunst. Het werk van Gauguin is tevens te vinden in de kostuums van de acteurs/dansers.

De drie schilders samen met de compositie van Milhaud hebben Faustin Linyekula geestelijk geïnspireerd tot een verbluffend prachtig ballet. De zwarte man heeft de melos en de harmonische wisseling van de barbaarse krachten van Milhauds La création du monde maximaal uitgebuit en weten te transformeren naar zijn vennoten op het podium. Het oorspronkelijk scenario van Blaise Cendrars heeft Linyekula grotendeels behouden. Via goden en primitieve dansen, en de obligate Afrikaanse tovenaar bijgestaan door slangen en kevers, wordt door de dorpsoudsten het ideale koppel gecreëerd. Een koppelhuwelijk gepuurd uit de oerinstincten. Maar doemt daar uit het licht van de lente het noodlotsmotief van Beethovens Vde niet van achter de wolken? Kortom, overal is wat en niets is perfect. De toekomst laat zich niet kneden.

Jazzy wortels

Wie had gedacht dat de paringsdans het einde zou betekenen van het programma kwam bedrogen uit. Nochtans waren de tekenen er naar. Licht uit, licht aan. De dansers groeten en doen dat meermaals. Maar dan komt de creator naar voor en pompt al dansend en schreeuwend nog eens de jazzy wortels van de zwarten in de oren van de blanken. Typisch Afrikaans, het spel van herhaling op herhaling, met een langzaam opbouwende boodschap, iets waar ook kameraad democraat Obama sterk in is. Het is de derde fase, maar trop is teveel. Jaja, dat weten we al, denkt de toeschouwer en trekt zijn schoenen aan.

Guido LAUWAERT

LA CRÉATION DU MONDE – productie Centre Chorégrafique National- Ballet de Lorraine & Faustin Linyekula – gezien op 24-05-2012 in KVS Brussel, KUNSTENFESTIVALDESARTS