Wie de uitdaging zoekt, is eraan voor de moeite. Het Londense theater kan het niet en het publiek wil het niet. Een stuk als The Mousetrap staat er een halve eeuw op de affiche. Het enige dat om de tien jaar vervangen wordt is het meubilair en de acteurs. In het maken van oerdegelijke stukken, naar Victoriaans model, zijn de Londense theaters dan weer uniek. En hun acteurs zijn klasbakken. Acteren doen ze niet echt. Het zit hem in de stijl. Overtreffende trap. Het meest recente voorbeeld is een nieuw stuk van Peter Morgan, The Audience. Een praatstuk in een salon.
Een klassiek gegeven op koninklijk niveau, in twee bedrijven. Het eerste, voor de pauze, speelt zich af in Buckingham Palace, het tweede in Balmoral Castle. Samen goed voor twee uur twintig minuten. In koningsdrama’s zijn de Britten niet te verslaan. Shakespeare bewees het al en Morgan doet er nog een schepje bovenop. The Audience is een selectie uit de wekelijkse audiënties van de koningin en haar premiers. Elisabeth II heeft er in haar 60 jaar koningschap ruim drieduizend opzitten. En meer dan twaalf premiers overleefd.
Wat er precies gezegd werd komt niet ter sprake. Auteur Morgan heeft geput uit hun memoires en de vertrouwelijke praatjes tussen premiers en senior writers die een tipje van de sluier lichtten, nadat een PM overleden was. Ter verbreking van de saaiheid is er geen chronologie en wordt er af en toe een grapje aan toegevoegd. Bij haar eerste audiëntie met Winston Churchill vraagt Elizabeth: ‘I have ordered tea. Or would you prefer water?’ De premier staart in paniek dóór de koningin en je ziet hem denken 'Water!' – waarop zij zegt: ‘Oh, dear. Did no one explain? The Sovereign never offers a Prime Minister refeshment. Not a chair.’
Om de verhouding tussen Elizabeth II en haar premiers body te geven gebruikte Morgan een veelgebruikte truc: het opvoeren Elizabeth als kindvrouwtje [Y.E.]. Hij vermengt de opleiding van Y.E. met fragmenten van de jonge vrouw als vorstin. Voorbeeld: Churchill:
It’s quite simple. The Prime Minister – that’s me – comes to the Palace every Tuesday evening and explains what of note has transpired that past week in Cabinet, Parliament and Foreign Affairs. He then gives a brief indication of what is going to happen the following week. … That is how it is, that is also how it reflects, how a constitutional monarchy works. … There is no finer system in the world.’
Als Elizabeth daarop zegt dat ze het vrij oubollig vindt, antwoordt hij: ‘It’s true. The British constitution at first sight is a little world. But that’s why it works so well.’
De combine Y.E en de ouder wordende koningin geeft een mooi beeld voor de tradities met zijn lichte aanpassingen, passend bij de evolutie. De latere contacten met de eerste ministers zijn losser. Of schetsen de verhoudingen. De oudere koningin is achterdochtiger en durft haar houding te tonen. Maar met mate. Wanneer Y.E. zegt dat haar werd geadviseerd nooit een opinie te formuleren, nuanceert de oudere dat: ‘If you want to know how it is that the monarchy in this country has survived as long as it has – don’t look to its monarchs. Looks to its Prime Ministers.’
In haast twee uur komen zulke anekdotes met een aantal premiers aan bod. Anthony Eden, Harold Wilson, James Callaghan, John Major, Margareth Thatcher, Tony Blair, Gordon Brown en David Cameron. Elk met hun clichés. En nationale en internationale conflicten, zoals de Suez-kwestie. Alles historisch correct in kaart gebracht, op het pedante af, maar het boeit.
Over de acteurs niets dan lof. Voor de zoveelste blijkt dat wie van Hollywood het Mekka van de filmkunst heeft gemaakt. Helen Mirren als de Queen, ja, dat is natuurlijk genieten. Maar ook fijne patisserie is het spel van Edward Fox als Winston Churchill en Nathaniel Parker [Inspector Lynley] als Gordon Brown. Zelfs Margaret Thatcher zou je willen kussen, door het talent van Haydn Gwynne. Een oordeel over Y.E geven ligt moeilijker. De rol wordt afwisselend gespeeld door drie pubers. In de versie die ik zag was dat Maya Gerber. Zonder twijfel een opkomend talent, maar wie de toekomst kent, krijgt mijn stoel.
De inbreng van regisseur Stephen Daldry beperkt zich tot het letten op de timing, de setting en de space, de gelijkbenige driehoek van elk stuk, waarin de golf van de boog in de juiste verhouding staat tot de spanning van de pees. Wat daarenboven opvalt is zijn gevoel voor detail, wat extra cachet geeft aan de fijnheid van beeld en geluid.
Het lijkt van ondergeschikt belang, maar een regisseur die zijn acteurs boven die driehoek tilt en ze op een imaginaire sokkel laat acteren, verdient een pluim op zijn hoed en een roos in de hand.
Guido LAUWAERT
THE AUDIENCE– Peter Morgan – regie: Stephen Daldry – Gielgud Theatre – gezien op vrijdag 19 april – voorstellingen t/m 15 juni – Playful Productions – www.theaudienceplay.com
ZES VRAGEN AAN HELEN MIRREN
Een afspraak met Helen Mirren trachten te fiksen via haar agent is verloren moeite. Ook de persverantwoordelijke van de productie stuurt je wandelen. Publiek is er altijd voor de producties van West End Londen. Het enige waar het perskantoor in geïnteresseerd is, is in de kritieken van de Britse en Amerikaanse critici van de kwaliteitspers. Zij beslissen of een stuk voortijdig van de affiche wordt gehaald, of verlengd wordt. De perslui van the continent, een uitzondering niet te na gesproken, interesseert ze geen ene moer.
Wat de vasthouder en de ‘mindere’ daarom te doen staat, wil hij de veelgelauwerde actrice ontmoeten is haar een brief te schrijven en die afgeven aan het achterpoortje van het theater. Niet met een vraag om een gesprek, maar met een voorstel. Het doek was nauwelijks gevallen of uw dienaar stond aan de achterdeur. Een productieassistente had een schrijfplank met een blad waarop enkele namen van vrienden en twee, drie uitzonderingen. Bingo! Een minuut later stond hij in het overvolle artiestenfoyer. En lukte het hem oog in oog te staan met de queen-actrice.
Focus: Miss Mirren. I wrote you a letter. Did you read it?
Mirren: A letter?
Focus: Met de vraag om in Gent, België, wanneer het u past gedurende een half uur sonnetten van Shakespeare te komen voordragen. Ziet u dat zitten?
Mirren: O! yes, that letter. Sorry, I did read it. It was a marvellous proposition, but I am full booked for the next four years. And my free evenings I reserve him to be at home, with my family. An actor has two lives. De kwestie is die mooi met elkaar te verzoenen.
Focus: Het is niet de eerste maal dat u de Queen speelt. Telkens in een andere context, maar toch; wordt u dat niet beu?
Mirren: Not in the least! De eerste maal was ik Queen Elizabeth the first. De tweede maal was the second Elizabeth, yes, maar in een film. Dit is de eerste maal dat ik haar speel op het toneel. En zoals u zei, in een geheel andere invulling. In dit stuk staat de Queen er door haar premiers, is zij onderwerp zowel als lijdend voorwerp.
Focus: U doet zowel toneel, film als televisie. Wat draagt uw voorkeur weg?
Mirren: Het zijn verschillende vormen van eenzelfde kunst. Alle drie doe ik dolgraag, maar ik probeer wel een evenwicht te behouden. Tussen een film een toneelstuk, om vervolgens een paar maanden aan televisie te geven.
Focus: Toch moet u een voorkeur hebben?
Mirren: Theatre, of course. Maar je moet af en toe afstand nemen. Om te weten hoeveel je naar het podium en de magie van de voorstelling verlangt. Sorry, but I must go now. Over een half uur wil ik thuis zijn. Een paar vrienden wachten. En morgen en zondag heb ik twee voorstellingen per dag.
Focus: Miss Mirren. It was short but splendid. Thank you, really. Laatste vraag. Heel kort. Wilt u signeren?
Ik gaf haar mijn pen en zij signeerde op de voor de hand liggende plaats: De laatste pagina van het tekstboek. ■
