Marcel Broodthaers overleed op 28 januari 1976, exact 38 jaar geleden. Medio de jaren zestig maakte ik hem vaak in Brussel mee. In de legendarische Petit Rouge waren de drie Marcels overbekend: Marcel Broodthaers, Marcel van Maele en Marcel Lecomte (Eemans stond bekend als Marc., met punt, terwijl hij in feite Marcel heette). Broodthaers, die geen borrel schuwde, kwam ook geregeld naar Antwerpen, waar hij o.m. De (oude) Muze langdurig bezocht... Een paar keer bleef hij dan bij mij overnachten. Reden te meer om uitgerekend vandaag een bijdrage van Guido Lauwaert te brengen: 'Een blunder van formaat'.

HFJ

Guido Lauwaert, Antwerpen, 23 januari 2014 (Foto: (c) Frank Ivo van Damme)

Op 17 februari 1973 was er de 1ste Nacht van de Poëzie. Het eclatant succes had ik te danken aan de politieke heibel. De FDF-burgemeester van Vorst verbood vier dagen voordien om de Nacht te laten doorgaan, onder het mom van nachtlawaai. De werkelijke reden was het zuiver Nederlandstalig karakter van de Nacht. Dat begrepen alle politieke partijen ook. Ze stelden vragen in de kamer. Elke krant had nauwelijks voldoende ruimte op de voorpagina om zich over het verbod op te winden. Tennisvelden van artikels. Elk uur bracht het radionieuws info over de evolutie en ’s avonds begon het televisienieuws met aandacht voor het verbod en het initiatief.

Een week voordien waren slechts 1.500 kaarten, ik vreesde het ergste, dat geef ik ruiterlijk toe, maar door die politieke heibel stroomde de zaal vol. 7000 toeschouwers. Full house. Een flink aantal poëzieliefhebbers, maar de politieke heibel en de aandacht in de pers, een onbetaalbare reclamecampagne, had gezorgd voor een doorbraak in de ticketverkoop. Bovendien zorgden alle media-aandacht ervoor dat er met de Nacht een nieuwe insteek van een poëzieavond was geboren. Van een zuivere, droge lezing had je plots een circusspektakel waar alles kon, zolang het maar een link had met poëzie. Alle daaropvolgende poëziemanifestaties, tot op de dag van vandaag, zijn leenrecht verschuldigd aan de Nacht van de Poëzie. Dat het een chaos was geef ik grif toe. Maar… het was een georganiseerde chaos. Wat de dag van vandaag niet meer kan. Alles volgens het [regie]boekje. En de techniek is de baas. Op de laatste Nacht van de Poëzie, twee jaar geleden in de Vooruit, is de dichter Johan Joos woedend van het toneel gestormd, omdat de technicus zijn microfoon had gecoupeerd, midden in een gedicht. ‘Elke dichter heeft zeven minuten,’ zei hij koudweg, ‘zijn tijd was om.’ Was ik twintig jaar jonger geweest, ik had de kerel een oplawaai verkocht. Zolang ik de plak zwaaide over de Nacht, heeft de dichter alle vrijheid gehad. Eenmaal hij aan de microfoon stond, was de zaal van hem. Dichterlijke vrijheid bestaat niet alleen op papier.

Maar waar ik het eigenlijk over wou hebben. Midden in de nacht spreekt Freddy de Vree mij aan, met een man naast hem die zich zeer bescheiden opstelde. Freddy vroeg of hij ook een paar ‘gedichtjes’ mocht voordragen. Zijn hoofd helde een paar graden in de richting van de man. ‘Freddy,’ zei ik, ‘we zitten al hopeloos over tijd, onmogelijk. ‘ – ‘Allez, Guido,’ zei Freddy op z’n typisch lijzige toon. ‘ Zijn optreden duurt maar een paar minuten. Dat kan toch geen verschil maken.’ Ik hield het been stijf en wendde mij af, want 1001 problemen moesten nog opgelost worden.

Pas jaren later heeft Freddy me in een gesprek, waarin de man toevallig ter sprake kwam, gezegd wie die kerel was. Ik viel stil en begreep plotseling wat een blunder van formaat ik had geslagen. Zoveel vrijheid geven en een ‘echte’ dichter, een uitzonderlijk mens, de kans ontzeggen op te treden op de Nacht. Als er iemand recht daartoe had, was hij het wel. Zeker omdat hij in dezelfde geest zijn dichterschap beleefde als wat de Nacht beoogde te zijn. Sinds de openbaring word ik even stil als ik zijn naam hoor. En dat is vandaag weer het geval; op z’n geboorte- en sterfdag. Meneer en maître Marcel Broodthaers.

Blunders kunnen niet goedgemaakt worden. Je kan hooguit trachten ze te ontmijnen. Dat heb ik gedaan door een gedicht van Marcel Broodthaers op te nemen in mijn bloemlezing Mijn tweede stem, uitgegeven door Roularta Books. Via Google vindt u meer info over de bundel. Een dertigtal exemplaren heb ik nog liggen. Wie interesse heeft stuurt een mailtje naar www.mededelingen.over-blog.com

U kan ze gratis krijgen. Het enige dat u hoeft te betalen is de verzendingskost. En… zolang de voorraad strekt, uiteraard.

Niet geknield [knielen doe ik voor niemand], maar met het hart op de tong heb ik deze bekentenis en dit aanbod gedaan. Voor de poëzie. Voor Marcel Broodthaers.

Guido LAUWAERT

Wat  De goddelijke komedie is voor Dante, is De verwondering voor Hugo Claus. De auteur bestempelde ‘zijn verwondering’ als zijn beste werk. De kritieken waren bij de verschijning in 1962 minnetjes, niemand wist wat hij er mee aan moest. En nu is er de toneelversie. Een hachelijke onderneming voor Bart Meuleman die een toneelversie van de roman heeft gemaakt. Is het hem gelukt? In zijn ogen ongetwijfeld. Maar ook voor het publiek? Geeft de enigmatische roman eindelijk zijn geheimen prijs?

Hugo Claus is vertrokken van een alledaags verhaal, zich afspelend in de jaren vijftig in Oostende. Een oud-leraar, Victor-Denijs de Rijckel tracht in een rusthuis het verloop van de gebeurtenissen die hem de laatste tijd zijn overkomen op een rijtje te zetten. Hij doet dit door zijn herinneringen uit te schrijven in een schrift, de simpelste manier om orde op zaken in het eigen hoofd te stellen. Hij komt er niet uit, al weet hij duivels goed wat zijn aandeel is en door wie en wat hij is beïnvloed. Wat hem heeft gebracht tot een man met het gevoel een mislukkeling te zijn op alle gebied: huwelijk, werk, karakter, sociale connecties en maatschappelijke visie. Tussen welke mensen leeft hij? Hij begrijpt ze niet meer, al liep hij ooit achter dezelfde Vlaams- nationalistische vlag aan.

Oostende

De verwondering is een autobiografisch verhaal en de leraar uiteraard Claus. Hij woonde ooit in Oostende. In een leegstaand hotel. Niet toevallig dat zijn as op zijn uitdrukkelijk verzoek voor de kust van de koningin der badsteden werd uitgestrooid. Het Bourgondische dat de stad ooit had zit in zijn genen. Hij is de schrijvende Ensor, levend van maskers, feesten, vrouwen en de zee als oermoeder. En dan heb je nog zijn oorlogsverleden en de naweeën ervan. Hij was een enthousiast lid van de Vlaamse nationaal-socialistische jeugdbeweging, opgegroeid in een familie die dweepte met het VNV en het Verdinaso.

Spookverhaal

Claus heeft dus flink geworsteld om zich te bevrijden van de eerste van zijn demonen. Hij is, net als Dante, neergedaald in de hel van zijn verleden en er zichzelf uit verlost dankzij zijn eigen literaire geploeter, met Griekse en Romeinse trekjes, en de eerste en enige vrouw van waarde in zijn leven, naar verbeelding Beatrice, in mensvorm Elly Overzier. Ook een andere auteur heeft hem geholpen in zijn verlossing. Een auteur waar hij een bovenmatige bewondering voor had, Jean Ray. De verwondering is net als diens meesterwerk Malpertuis, een spookverhaal. Naast Jean Ray komen overigens een aantal andere auteurs en hun werken piepen. Onder meer Arthur Schnitzler en zijn Droomnovelle. De hoofdfiguur Fridolin belandt tijdens zijn nachtelijke zwerftocht in een kasteel waar een vrijmetselaarsloge zich amuseert met naakte vrouwen als decoratie. In De verwondering arriveert De Rijckel in een kasteel waar een weekend plaatsvindt van treurende dinaso’s, die elkaar begroeten met ‘het geheime teken’, en schoon volk van het vrouwelijk geslacht niet ontbreekt, onder aanvoering van hogepriesteres Alessandra.

De leider

Ondanksde ontworsteling is Claus altijd, niet op moraalpolitiek maar wel op feministisch en literair vlak, een bovenmaatse macho gebleven. Hij wilde, wroetend in de luwte en iedereen manipulerend, de leider zijn in bed en blad, de media. Hij kon fors uithalen naar kritieken die hem of een bundel, verhaal, toneelstuk of roman kraakten, dus niet begrepen. Die woede uitte hij in de beslotenheid van de vriendenkring. In het openbaar veegde hij de kritieken van tafel, als zijnde quantité négligable. Eén keer schoof hij uit en ventileerde zijn woede in het openbaar, vraag het maar aan Sam Bogaerts.

Dorpsverhaal

Heel de problematiek van Claus zit op geraffineerde wijze verweven in de compositie van De verwondering. Dat heeft Bart Meuleman misschien wel gezien, maar niet gebruikt. Hij heeft uit de roman de stukken geknipt waarmee hij een dorpsverhaal tot onechte monoloog kon maken. Onecht in de zin van een verteller en enkele nevenpersonages, die luchtig en vluchtig passeren. Het resultaat is een deftige voorstelling geworden. De zuilen op het toneel verbeelden zowel de doolhof van de verteller, De Rijckel, zijnde Claus, als de fascistische architectuur. Chapeau voor Koen De Sutter. Hij blijft overeind staan als de getormenteerde leraar, vanuit het verleden tegen de blinde muur van het heden gelopen. Langzaam krijg je een evolutie van zijn personage, al blijft De Sutter moeite hebben om het innerlijk geploeter een naturel te geven.

Krachttoer

Bovendien blijft de vraag bestaan of de generatiesvanaf 1960 wel volkomen de thematiek begrijpen, zelfs al is die in de bewerking van Meuleman gestript. Niettemin blijft het een krachttoer van Bart Meuleman en verdient zijn adaptatie applaus. Maar een antwoord op de laatste vraag van de eerste alinea is er dus niet. Op de intrigerende polyfonie van de roman heeft Meuleman geen greep gekregen.

Guido LAUWAERT

DE VERWONDERING – Hugo Claus –bewerking en regie Bart Meuleman – productie Toneelhuis – www.toneelhuis.be

Donderdagavond vond in SansvoiX modern art te Leipzig de vernissage plaats van de groots opgevatte tentoonstelling Jan Scheirs. De.expositie loopt tot 16 maart.

In de fraaie catalogus wordt het project SansvoiX belicht door initiatiefnemer en galeriehouder Fabian Kahl..  ■

SansvoiX modern art

Uit liefde voor kunst en cultuur en vanuit de wens een bijdrage te leveren tot de verspreiding en bevordering van het creatieve scheppen, besloten we in 2013 het voormalige sorteringscentrum van het Keizerlijke Duitse Spoorwegpostkantoor Leipzig (aanpalend aan het centraal station) te saneren en en uit te bouwen als expositieruimte voor hedendaagse kunst.

Zo ontstond niet alleen een galerie om kunst uit de DDR (de voormalige Deutsche Demokratische Republik) en moderne en avantgardistische kunst te tonen en te verkopen, maar ook een vrije ruimte waarin kunst en evenementen hand in hand gaan. Het project “SansvoiX modern art”, weliswaar ontstaan vanuit een galerie, mag derhalve niet louter als een reeks verkoopstentoonstellingen beschouwd worden. In samenwerking met bekende kunstenaars en curatoren en dank zij depots uit de hele wereld bieden wij informatieve en interessante tentoonstellingen – tot 'aanschouwing', 'beleving' en – vanzelfsprekend – 'verwerving' van de aangeboden kunstwerken.

We verheugen ons in het bijzonder de Belgische kunstenaar Jan Scheirs uit Antwerpen te mogen begroeten in onze nog jonge ruimte. De mythisch-burleske schilderingen van Scheirs zijn enerzijds stevig verankerd in de oud-Vlaamse / Nederlandse beeldende taal; anderzijds drukken ze duidelijk herkenbaar de geest uit van het Europese – en meer bepaald Duitse – expressionisme van de jaren dertig. Ze wortelen niet alleen in het dagdagelijkse maatschappelijke gebeuren maar weerspiegelen o.a. de kringlopende aaneenschakeling van conflicten rond religie, vrijheid en het goede die in het bijzonder “Mitteldeutschland” eeuwenlang beleefde. De toeschouwer laveert tussen wellustige vervoering en bedreigende benauwdheid.

Als cultuurhistorisch monument staat in onze royale expositieruimte een monumentaal fragment van de oorspronkelijke Berlijnse Muur. Symbool van de val van de Muur, waarvan het initiatief uitging van Leipzig, hoofdstad van de “Wende”. Beslissende bestanddelen van de vreedzame revolutie in de DDR waren immers de vredesgebedsstonden in de Nicolaaskerk en de wekelijkse demonstraties die vanaf september 1989 elke maandag plaatsvonden. We willen de blik richten op de kunstige eigenschappen van elk onderdeel van de voormalige Berlijnse murale kunst in plaats van op het waarschuwende gedenkteken – vredessymbool in plaats van grensbevestiging.

Fabian KAHL

Tot 16 maart.

Galerie SansvoiX, Brandenburger-Str. 2, Leipzig.

Groen was de mode, algen en acaciabotten

en een tikkeltje absint. En ook de mini-jurk

was en vogue, en de parelknoopjes, de ra-

glanmouwen, de bijennestjes, de lage taille à

la Garbo en de babydoll-look van Bardot, en

om de haverklap liep je Batman tegen het lijf.

En er was de soepele lijn met V-hals voor

vrouwen die je kon ritsen van boven tot

onder of omgekeerd.

En Polaroïd clip-overs, Bekamatrassen met

verstelbare rug, en Regina-mousse met vinyl-

laagje aan de buitenkant, het was er allemaal.

Voor brons op je huid had je Ambre Solaire en

voor meer rookgenot Zemir met filter, en met

een lepeltje Omo werd je was nog witter dan

wit. En met Vapona-strip in vergulde dispenser

was je hele zomer vrij van vliegen en

muggen, gegarandeerd.

Het Eerste Kindje, dat van vier, bleef van Mars

overeind, rijk aan maltose, en het Tweede werd

gepoederd en gespeend zoals het hoort. En Zij

droeg Hush Puppies en op haar benen waren

slangen geschilderd en sleutelbloemblaadjes.

En Hij had haar tot over de oren en droeg bin-

nenshuis van oktober tot maart wollen pantoffels

met ruitjesmotief waarmee je de taaiste

winters trotseert.

O ja, de wereld gonsde voluit: de gekke bekken

van Louis de Funès deden le Tout Paris schate-

ren en ook Monsieur Hulot deed zijn duit in het

zakje, en laten we Rudi Carrell niet vergeten.

En in het Quartier Latin werd Rooie Daniël tot

moes geslagen, en er was Spel zonder Grenzen,

Jeroom en Benzamien en voor de allerjongsten:

Bonhomme et Tilapin en dat was toch ook met

gein gelardeerd.

En in Vietnam, Rhodesië, San Domingo, in het

regenwoud langs de Loekoerivier, ging het er

nog leuker aan toe volgens ooggetuigen. Drie

dagen feest op Tết Nguyên Đán en daarna nog

het vuurwerk van Mỹ Lai. En onderwijl werd

in Memphis de droom van een Koning aan dig-

gelen geslagen. Want mensen zijn zo erg bij-

dehand en krijgen maar nooit genoeg van elkaar.

Met hand en tand hebben ze hun aardkloot

geciviliseerd.

Frans DEPEUTER

Wie een verhaal zoekt is eraan voor de moeite. Alain Platel slaagt er in om het te vervangen door een intense belevenis. De vuilnisbelt is tijd, plaats en handeling. Een hartroerend jongleurspel, tevens passiespel, uitgevoerd door één actrice [Elsie de Brauw] en vijf dansers.

De uitgangspunten van Tauberbach waren een cd met dove kinderen die cantates van Bach zingen en een verhaal van Marcos Prado over een vrouw, Estamira, die gekozen heeft voor een vuilnisbelt. Voor Alain Platel waren ze startplaatsen om aan te tonen dat het belangrijkste voor de mens is het mysterie en het absurde van het bestaan te aanvaarden. Dan kan men terecht zeggen, zonder dat het statement ter discussie wordt gesteld, en wat ook de sleutelzin van de voorstelling is geworden: I do not agree with live.

Een derde leven

De vuilnisbelt in Tauberbach is een heuvelachtig terrein waarboven een gezoem hangt van muggen, vliegen en bijen. ‘Geef uw kleren een tweede leven’ is een veelgehoorde uitspraak. Na een tweede leven komt een derde. En dat is waar de bewoners door bestaan. Ze halen uit de zakken kleinoden die misschien wat opbrengen voor eten en drank. Verder trachten ze er een nieuwe waardigheid mee te vinden. Wat ze lukt, want dom zijn ze niet. Een mens wordt nu eenmaal niet zozeer een zwerver door werkloosheid, maar als slachtoffer van zijn overtuiging. Dat is wat Alain Platel duidelijk maakt. Wie niet participeert aan het burgerlijke bestaan, zijn eigenheid naar het tweede plateau verschuift, is veroordeeld een vod te worden. Maar ook de mens als vod maakt zijn eigen stijl en zoekt zijn klasse.

Klankgedachten

Dat gevoel en die overtuiging worden getoond en vertoond door een Bargoens taaltje waaruit nu en dan iets te raden valt. De ogenschijnlijk onafgewerkte klankgedachten vinden hun oorsprong in een stem die doet denken aan de computerstem van HAL uit de film 2001, A Space Odyssee van Stanley Kubrick. In de ogen van Platel schuilt in iedere mens, in de kern van het centrale gedeelte van zijn brein, onder al zijn stemmen, een stem die de diepere lagen van gedachten en gevoelens activeert, programmeert en regisseert. Voor de geest, maar ook voor het lichaam. Wat in de dans vorm krijgt. Niet gestileerd, maar wild, als de oerkracht van woede zowel als van weelde.

Vierde dimensie

Dit geheel krijgt een vierde dimensie door de muziek van Bach. De andere drie zijn taal, dans en decor. Al te vaak wordt Bach als een geniale muzikale wiskundige voorgesteld. Voor Platel primeert bij de componist het gevoel. Elk akkoord is in samenhang met de naastliggende, een impressie. In hun totaliteit wordt de compositie een exposé waarin alle gevoelens een plaats krijgen. Maar ook als de ziel van Big Brain. Verbluffend is hoe Alain Platel vanuit een onderwereld tot de creatie komt van een nieuwe, originele aristocratie. Daarenboven, je kan Hamlet of Medea maar werkelijk begrijpen als je hem of haar speelt. In Tauberbachslaagt het triumviraat van actrice, dansers en regisseur [noem Platel nooit een choreograaf!] erin om de toeschouwer mee te sleuren in het personage en leeft vanuit een vermomming om zijn oprechte aandoeningen te verbergen of te verklaren.

Een wijze beslissing

Naar verhouding tot de vorige producties van les Ballets C de la B is Tauberbach sober van aard. Elsie de Brauw weet dit te onderstrepen door een superbe vertolking. Je voelt dat zowel voor De Brauw als Platel het extroverte het moest afleggen tegenover het introverte. Een wijze beslissing. Het moet de reden zijn dat het publiek van München, qua keurigheid in voorkomen en beleefdheid hors categorie, zowel bij de première als de dag nadien, wanneer de theaternotabelen er niet meer zijn, de productie bedankte met een minutenlange staande ovatie. De theaterfan die deze voorstelling mist heeft een flink gat in zijn cultuur.

Guido LAUWAERT

TAUBERBACH – regie & concept Alain Platel – productie: Münchner Kammerspiele / les ballets C de la B / NTGent – vanaf 24/2 in Parijs, Amsterdam, Berlijn, … - Belgische première: 16/4 in NTGent – ook te zien in Brussel [KVS] en Antwerpen [deSingel]