Georges Hugnet (1906-1974)

Het Dictionnaire du dadaïsme 1916-1922 verscheen in 1976. Auteur Georges Hugnet, weggenoot van dadaïsten en surrealisten en collagist, werkte er zowat twintig jaar aan, tot aan zijn overlijden in 1974. Het manuscript werd door zijn vrouw wat bijgewerkt en “vervolledigd” en te Parijs uitgegeven door Jean Claude Simoën. Op dat ogenblik was het Dictionnaire een handig naslagwerk, maar in de loop der jaren viel het mij almaar scherper op dat het niet altijd even betrouwbaar was. Hugnet werkte er met (soms ruime) tussenpauzen aan, met alle gevolgen van dien.

Bij Bertillat verschijnt nu een tweede herziene en vermeerderde druk (580 p., 25 €). “Augmentée d'erreurs, sans aucun doute” (zie Mededelingen 225). “Non seulement les erreurs originales de 1976 subsistent mais on en trouve plus.” Dada-historiagraaf MarcDachy telde niet minder dan 300 blunders: in eigennamen, titels van aangehaalde werken, taalfouten en enkele historische onwaarheden (de Merzbau van Schwitters werd niet door de nazi's vernietigd, maar door een geallieerd bombardement).

Bovendien getuigen de notities en bibliografische aantekening van een “méconnaissance absyssale”.

Conclusie: niet kopen!

Henri-Floris JESPERS

De Nieuwsbrief van IVA (Internationale Vriendenkring Anton van Wilderode) is nu aan de negentiende jaargang. In de jongste aflevering formuleert Patrick Lateur een aantal behartenswaardige suggesties:

Voor de nabije toekomst lijkt me een bloemlezing met een strenge selectie van honderd gedichten een noodzaak, en voor die uitgelezen bloemen lijkt het Poëziecentrum de aangewezen uitgever. Tegelijk zouden jonge onderzoekers of masterstudenten zich over het werk van Van Wilderode moeten buigen. Men zou zich kunnen afvragen of er met een regelmaat stukken uit het archief – ik denk aan passages uit de dagboeken – openbaar kunnen worden gemaakt.

Zodoende worden bouwstenen aangeleverd 'voor een biografie die er toch zou moeten komen over een vijf à tien jaar'. Er is in het verleden daartoe al een aanzet gegeven door Willem Persoon (1977), Fred de Swert (1977), Lieve en Rom Duprez (1985) en Rudolf van de Perre (1988).

Intussen zijn de eisen van het biografische genre grondig veranderd en zijn er ten onzent belangrijke biografen zoals o.m. Joris Van Parys, Manu Van der Aa, Peter Theunynck die zich aan zo'n titanenwerk kunnen zetten. Wat een titanenwerk wordt het, gezien de grote betrokkenheid van Anton van Wilderode in de culturele, maatschappelijke en religieuze wereld van zijn tijd.

Titanenwerk, ook gezien de veelzijdigheid van Van Wilderode.

*

Het mag dan zo zijn dat Van Wilderode 'de experimentele en modernistische poëzie van de jaren vijftig grotendeels aan zich heeft laten voorbijgaan', maar dat zijn

onderwijs in de literatuur aanstekelijk én vruchtbaar was, bewijst het feit dat onder zijn oud-leerlingen belangrijke namen uit onze hedendaagse literatuur voorkomen […] Allen huldigen zij een totaal andere poëtica dan Van Wilderode, maar hun gedrevenheid vonden zij bij een bezielende oud-leraar.

In dat verband verwijst Lateur ook terecht naar De dubbelfluit, een gecommentarieerde bloemlezing uit de Nederlandse literatuur:

Het handboek hield dertig jaar stand en wordt vandaag hier en daar nog geconsulteerd door leerkrachten die houden van een uitdaging. Wel stiekem, want van hogerhand afgeraden wegens veel te interessant en te moeilijk.

*

Het is nu de opdracht van de IVA en haar dynamische secretaris-generaal Beatrijs van Craenenbroeck concreet bij te dragen tot de concrete invulling van Lateurs suggesties.

Henri-Floris JESPERS

Nieuwsbrief, viermaandelijks tijdschrift van de IVA, XIX, 1, jan., feb., maart, april 2014.

Redactie: Beatrijs van Craenenbroeck, Wezelsebaan 250, B 2900 Schoten.

Over Anton van Wilderode, zie o.m. de blogs van 3 september en 27 december 2010:

http://mededelingen.over-blog.com/article-nieuwe-editie-de-moerbeitoppen-ruischten-van-anton-van-wilderode-56415850.html

http://mededelingen.over-blog.com/article-yuste-anton-van-wilderode-en-marc-quaghebeur-63774925.html

Franz Marijnen

Is de wereld een theater of het theater een wereld? Voor regisseur Franz Marijnen beide. Met elke productie laat hij zich inspireren door de geschiedenis in combinatie met de filosofie. Zelfs als een roman de basis vormt, hangt er een stuk geschiedenis aan vast, met een actuele nasmaak. Koppel daaraan zijn intense liefde voor muziek met een historische basis, en je hebt de formule van zijn experimentele producties.

Na enkele klassieke regies is het weer zover. Scarlatti  is het resultaat van een experiment, in extreme vorm. Gebruikelijk is om te vertrekken van een gegeven. Franz Marijnen heeft het gezocht in het iets van het niets van een troep dat in het licht van de voorstelling geen gezelschap genoemd kan worden.

Generaties kennen hun plaats niet meer, rassen lopen door elkaar en vermengen zich aan een razend tempo en culturen voelen zich verdrukt of gaan in de aanval, uit angst hun eigenheid te verliezen. Franz Marijnen heeft dat gegeven omgezet in een simpel verhaal omdat er nu eenmaal een lokvogel [promotekst] nodig was: Een theaterdirecteur heeft een fout gemakt en drie activiteiten op dezelfde avond gepland: 1, een concert met sonates van Scarlatti, 2, een exotische kookavond, 3, een voordracht door een filosoof.

Marijnens ei

Dat Marijnen voor dit project voor de muziek van Scarlatti gekozen heeft is niet verwonderlijk. De composities van de componist omvatten alle gemoedstoestanden. De kookavond presenteert de wereld als één ras. De filosofische voordracht is het grote vraagteken: Ludwig Wittgenstein stortte zich op de zin van de taal, maar sinds zijn overlijden… heeft ook maar één moraalfilosoof vat op de toestand van de wereld? Zelfs Alain de Botton heeft alleen maar vragen, zoals uit zijn essayboek De architectuur van het geluk blijkt.

Voor de voorstelling Scarlattiis welbewust gekozen voor de vleugel[piano], hoewel Scarlatti zijn sonates maakte voor klavecimbel. Pas later, na een zware depressie koos hij voor de piano en speelde jarenlang een enkele toon. Instrument en toon brachten genezing: Muziek was de hoorbare werking van kosmische energie. Voor Marijnen is de verlossing, de nieuwe wereld te vinden in één wereldcultuur. Zijn voorafgaande producties waren dan ook één toon. Als aanloop naar het ei dat hij met Scarlatti wilde leggen. En gelegd heeft.

Subliem spel

De spelers, de technici, de bedienden, de directeur, t,arsenaal als kunsthuis zijn maar instrumenten om de afmetingen van Marijnens ei te meten. Hij heeft geen van de mensen en middelen misbruikt, au contraire. Hij heeft ze met strenge maar rechtvaardige hand tot een subliem spel gebracht. Duidelijk is ook dat alle spelers, van welke afkomst ook volledig in het project opgaan. Alexandra Oppo als de concertpianiste heeft een présence die eist om een internationale carrière. Ze speelt met de partituur voor zich; volgens het boekje. Haar acteerspel is strak maar strookt met de gevoelens van muzikanten, die furieus kunnen uithalen als blijkt dat een en ander niet verloopt zoals contractueel afgesproken. Tuur De Weert is de acteur die het tot theaterdirecteur heeft geschopt. Geneert hij zich voor de chaos die hij heeft veroorzaakt, aan het eind houdt hij een indrukwekkende monoloog over zijn eigen positie binnen de theaterwereld, hoe elk gezelschap door commissies en voorschriften is verworden tot een fabriek en dat elke kunstvorm recht heeft op een melange van sociale situaties, door elkaar gemixt, zodat het theater opnieuw een parlement, rechtbank en tempel wordt. Van klaagzang wordt de monoloog een pleidooi. Zelden Tuur De Weert zo sterk zien spelen. Bloed stroomt over zijn tong, beheerst, majestueus.

Glanslaag en bloemen

Mark Vandenbos als de moraalfilosoof en Hilde Van haesendonck als de vrouw van de theaterdirecteur hebben nevenrollen. Toch weten zij zich stevig te positioneren. Heerlijk om te zien hoe ze de productie een extra glanslaag geven. Het zou van lompheid getuigen geen bloemen te geven aan Aïcha Cissé, Sachli Gholamalizad, Idy Mbengue, Mostafa Benkerroum en Zukisa Nante. Een naturel spel die je laat verlangen naar verre reizen en vreemde culturen en daarin op te gaan. Opmerkelijk: de Senegalees Idy Mbengue speelt aan het eind een sonate van Scarlatti… zonder partituur! Een lichte tik op de blanke vingers door Franz Marijnen. Opgelet! Alle mensen kunnen alle culturen aan. Het sluiten van de grenzen, al zijn ze irreëel, is ook een vorm van slavernij. De afschaffing ervan zal maar lukken met het doden van de vreemdeling in onszelf.

Kwartier extra

Scarlattiis een productie die een rondreis door heel de Westerse wereld verdient. Een voorstelling van 75 minuten die een kwartier extra verdient. Franz Marijnen heeft ook de tekst geschreven. Enkele elementen verdienden extra verdieping. Zodat het toneelparcours van Marijnen wat minder opvallend wordt. Schrijven is schrappen, maar het mag geen gaten of breuken vormen. Er mag een rem op wat men te zeggen heeft staan, maar de gaspedaal moet af en toe eens flink ingedrukt worden. Want, waarover men niet kan zwijgen, daarover moet men spreken. Zonder ontkoppelingspedaal.

Guido LAUWAERT

SCARLATTI – een project van Franz Marijnen – productie t,arsenaal Mechelen – speeldata: www.tarsenaal.be

Foto: Giannina Urmeneta Ottiker

Sommigen zoeken het toch ver. Waardoor slechts een luchtspiegeling blijft. Dat heet ook een voorstelling. Althans, voor wie het bedacht heeft, en uitgevoerd. Al mag je bij dat laatste je bedenkingen hebben. Sommigen zouden hun moeder verkopen om op het podium te mogen staan. Voor een koperen munt. Totaal onbegrijpelijk wat die vier dansers daar stonden te doen. Misschien dat ik te oud ben geworden. Daarom werd meteen het publiek aangesproken dat na de voorstelling op straat een sigaret stond te roken. Maar ook zij waren blij met de buitenlucht. ‘Een onafgewerkt product’, was de minst pijnlijke opmerking. Gerustgesteld liet uw verslaggever zich op de achterbank van zijn limousine zich naar huis voeren en vond ontspanning in het weekblad van de Carrefour.

Drie vrouwen en één man met een plooirok aan. Gelukkig dat de vrouwen een bh aan hadden. Jammer dat het niet het geval was met de man. Dan was er een vraagteken in het brein ontstaan die de geeuw op het aangezicht had onderdrukt. Over het toneel lagen lukraak een paar tuilen. Enkele ruimtefiguren; een kubus, een balk, een tafel, twee ronde plankjes. Ze draaiden. Waarop af en toe iemand ging staan en zich van alle kanten liet zien. Bewegingen in de slowste slow motion. Soms kreeg iemand de stuipen, of was het jeuk? Dan kronkelde hij/zij. Ging als een hond op de grond liggen en draaide zich om en om. Lege blikken. Na een half uur wat afwisseling. Uit klankkasten vielen geluiden die van ver kwamen en de leegte nog leger maakten. Een oude kookpot die drie straten verder een sjot op een vloer van god weet wat had gekregen? Een massa op weg van of naar het Tahrirplein? Een bromtoon in het geluidspanel dat er met geen dreun of vloek uit te krijgen was?

In de jaren zestig was dergelijk spektakel verrassend. In de jaren zeventig déjà vu. In de jaren tachtig vervelend, in de jaren negentig ergerlijk. In de 21^ste eeuw wekt het slechts compassie op. Om zoveel pretentie. Voor minder dan niets verbeelding. Vreemd hoe mensen dit slikken. Oude zowel als jonge. Braaf blijven zitten. En dan nog applaudisseren na zeventig minuten. Terwijl ze 12 euro per persoon voor dit rammelend gerommel hebben betaald. De meeste, koppels. Ben je samen met een drankje vóór en na 50 euro kwijt. Daarvoor kan je al heel wat cd’s of dvd’s kopen. En een snoepje. Heb je gegarandeerd een leuke avond. Knus bij elkaar.

De bedenker van dit onding, Stefan Jakiela, heeft er een toelichting bij bedacht. Ik ben niet verantwoordelijk voor hersenbloedingen voor wie zijn verzinsel leest: ‘Vier mensen tasten de grenzen van het witte landschap af. De steen is van onze schouders getild, het juk is verlicht en voor ons ligt een uitgestrekt en ongerept gebied. Balancerend tussen de opgelegde normen van ons bestaan en het naïeve verlangen om te spelen, te voelen en te proeven creëert Jakiela een nieuwe plek met zijn eigen regels en gedragingen. Laten we dansen in het maanlicht van het leven.’

Foto: Giannina Urmeneta Ottiker

Dansen, spelen, voelen, proeven… het is bij god niet te vinden op het podium. Kijk, ik kan veel verdragen en jonge mensen mogen ver gaan. Ze mogen mij irriteren, choqueren, schofferen, uitdagen, een hartaanval bezorgen, mijn zinnen prikkelen tot ik er van opspring en aan het blaffen of miauwen sla, maar als ze één zaak niet mogen doen, dan is het mij vervelen. Het enige pluspunt aan de uitstap naar De Werf in Brugge viel voor meteen na de voorstelling. Directeur Veerle Mans kwam zich voorstellen. Ontspannen. Présence. Je voelde al na een paar zinnen over en weer dat zij een langetermijnvisie heeft. Maar om van ‘haar’ theater een bloeiend werkhuis te maken, zal ze flink moeten inpraten op het artistiek team. Hopelijk lukt het haar. Brugge heeft dringend nood aan een theatrale brouwerij. Waar het sprankelend experiment het verschaald amusement verbant.

Guido LAUWAERT

TWE WHITE FOREST WITH THE FORGOTTEN PEOPLE – productie: House Crying Yellow Tears – concept & regie: Stefan Jakiela – performers: Indra Cauwels, Marius Mensink, Marcia Liu, Evelyne Rossie – info: www.housecryingyellowtears.com

Jack Palance eigenlijk Walter Palanuik

Bij sommige namen van filmsterren denk je dat men met man en macht heeft zitten piekeren om een suffige naam in een hippe te veranderen. Dat dacht ik altijd bij Rudolf Valentino. Maar weet u hoe die écht heette? Hou u vast: Rodolfo Alfonzo Raffaele Pietro Philiberto Guglielmi! Rodolfo Alfonzo zou naar mijn smaak toch ook best een mooie artiestennaam zijn geweest….

Maar er zijn ook gevallen waarvan je onmiddellijk snapt dat er ingegrepen werd. Vrijwel altijd gebeurde dat in Hollywood overigens. Door agenten, managers en producers. Dat soort lieden. Ooit gehoord van Frederick Austerlitz? Wellicht kent u hem beter onder zijn ‘nieuwe’ naam Fred Astaire. Heb eens zitten bladeren in mijn exemplaar van Halliwell’s Who’s Who In The Movies?  en noteerde nog wat namen waarvan ik begrijp dat ze gewijzigd werden. Maurice Micklewhite bijvoorbeeld. Dat klinkt toch heel wat minder stoer dan Michael Caine? Of Marion Morrison? Je zou denken dat het een meisjesnaam betreft, maar zo heette John Wayne toch echt op zijn geboorteregister.

Verder werd John Carter Charlton Heston, Bernard Schwartz Tony Curtis, Dino Crocetti Dean Martin, Roy Scherer Rock Hudson, Michel Shalhouz Omar Sharif, Richard Jenkins Richard Burton, Spangler Brugh Robert Taylor, Archibald Leish Cary Grant, Claus Naksynski Klaus Kinski, Laszlo Loewenstein Peter Lorre, Issur Demsky Kirk Douglas en Walter Palanuik Jack Palance.

Je kunt je afvragen of ze onder hun eigen naam ook carrière gemaakt zouden hebben. Die twijfel is er beslist niet bij Mladen Sekulovich. Karl Malden klinkt toch een stuk beter. En dan heb ik het nog maar niet over Walter Matasschanskayaski, de ware naam van Walter Matthau.

Overigens zijn er ook heel wat filmsterren die beroemd werden onder hun oorspronkelijke naam. Een bescheiden rijtje voorbeelden: Humphrey Bogart, Marlon Brando, Henry Fonda, Clark Gable, Tom Hanks, Burt Lancaster, Victor Mature, Paul Newman, Robert Redford, Keanu Reeves, Sylvester Stallone, John Travolta en Bruce Willis.

Voor het evenwicht in deze bijdrage natuurlijk ook op zoek gegaan naar wat actrices die faam verwierven onder een andere naam dan hun oorspronkelijke.

Virginia eigenlijk Jones

Lauren Bacall bijvoorbeeld heette eigenlijk Betty Joan Perske, Ellen Burstyn Edna Gilhooley, Joan Crawford Lucillle le Sueur, Doris Day Doris Kappelhoff, Marlene Dietrich Maria Magdalena von Losch, Hedy Lamarr Hedwig Kiesler, Sophia Loren Sofia Scicolone, Marilyn Monroe Norma Jean Baker, Virginia Mayo Virginia Jones, Ginger Rogers Virginia McMath en Barbara Stanwyck Ruby Stevens.

Ook onder de damessterren zijn er echter heel wat die beroemd werden onder de naam waaronder ook hun klasgenootjes op de lagere school hen al kenden: Brigitte Bardot, Claudia Cardinale (eigenlijk dacht ik altijd dat dít een schuilnaam was), Julie Christie, Faye Dunaway, Jodie Foster, Ava Gardner, Daryl Hannah, Audrey Hepburn, Gina Lollobrigida (zie Cardinale), Meg Ryan, Eva Marie Saint, Jean Simmons en Uma Thurman bijvoorbeeld.

Zomaar het resultaat van een half uurtje bladeren. Geen enkele pretentie tot volledigheid. Geheel de uwe,

Bert BEVERS (géén pseudoniem!)