Het Paul van Ostaijen Genootschap zet zich ook dit jaar weer in om met bijzondere uitgaven het uitdagende en veelzijdige oeuvre van Paul van Ostaijen in de aandacht te brengen. Na vijf publicaties met brieven van een aan Van Ostaijen is het Genootschap gestart met een nieuwe reeks publicaties, waarin bekende en minder bekende teksten van de dichter in hun originele omgeving gepresenteerd worden. Als eerste in deze reeks exclusieve facsimile's verscheen zopas het gedicht “Zaaitijd”, verschenen in Ons Land van 22 september 1917.

In de deskundige toelichting handelt dr. Matthijs de Ridder over “het probleem van de verstaanbaarheid van de avant-gardist”.

Redacteuren van Ons Land, “algemeen weekblad voor het Vlaamse Volk”, waren o.m. A. Borms, A. Jacob, G.P.M. Roose, O. de Smedt, J. van Extergem en P. van Ostaijen.

Later dit jaar verschijnt het tweede deel, nl. de fotografische herdruk van het eerste nummer van de tweede jaargang van het tijdschrift Opstanding, waarin Van Ostaijens groteske 'Het gevang in de hemel' was opgenomen.

In mei van dit jaar verschijnt bij uitgeverij Het Balanseer en met steun van het PvO-Genootschap het uitdagende essayboek Arabesken met Zot Polleken van Willy Roggeman. In dit boek gaat Roggeman op zoek naar zijn Paul van Ostaijen, de dichter die hem heeft gevoed en gevormd tot de schrijver die hij uiteindelijk geworden is.

*

Signaleren we hier nogmaals de presentatie in het Letterenhuis te Antwerpen van de fotografische herdruk van Bezette Stad (1921), vrijdag 25 april vanaf 14u30.

Henri-Floris JESPERS

Het Genootschap Van Ostaijen vzw zetelt in het geboortehuis van de dichter, Lange Leemstraat 53 te 2018 Antwerpen. Lidmaatschap: 30 € te storten op rekening van Genootschap Van Ostaijen vzw met IBAN BE50 7370 2494 5918 en BIC KREDBEBB.

Op dinsdag 15 april speelde Ontroerend Goed de eerste try-out van zijn nieuwe voorstelling Wijven in de Gentse Vooruit. Ik mocht er niet over schrijven. Dat mag je zeker niet tegen een recensent zeggen. Zeker als er op zijn aanwezigheid aangedrongen is via via. De makkelijkste weg om zich in te dekken tegen kritiek.

Zes jonge vrouwen staan op het podium, driekwart van de één uur durende voorstelling achter een partituurstaander. Hun tekst ligt open voor hen. Heelder stukken lezen ze van het blad. Af en toe slaan ze een blad om. Het muziekmeubel is een versperring tussen de spelers en het publiek. Ik voel geen contact. Een zeldzame keer, als ze de ruimte verkennen en de benen en heupen uitslaan. Ze beginnen met een eentonig gezang dat ze als golven op en neer laten gaan. Soms wild, soms verstild. Het doet denken aan de muziek van György Ligetti uit Kubricks film 2001 – A Space Odyssee, wanneer het op hol geslagen ruimtetuig de kosmos induikt, verder en verder weg van ons zonnestelsel.

Net voor het vervelend begint te worden slaan ze aan het praten. Geen dialogen, enkel monologen. Over hoe vrouwen door mannen én vrouwen bekeken worden. Ze schieten korte grappen op het publiek af. Vrouwonvriendelijke. Een variante op joodse humor. Joden kunnen spotten met hun wijze van leven en zijn niet mals voor hun soortgenoten. Verbale moorden zijn het. Maar als een niet-jood een joodse mop vertelt, sabelt heel Israël en zijn wereldwijde aanhang je neer.

Elke vrouw heeft een verhaal of een litanie. De ene heeft een slordige uitspraak, bij een andere past de gestiek niet bij de tekst. Te vergelijken met de projectie van een film waarin het beeld iets te laat komt. Aan iedereen scheelt wat, maar bij een voorstelling verwacht je dat de acteurs hun handicap in de kleedkamer hebben gelaten. De één uur durende voorstelling duurt te lang. Viel er het eerste half uur nog wat te lachen, het tweede halfuur slaat de verveling toe. Nergens een breekpunt, een koerswijziging, een shock. Waren er onverwachts drie vrouwen extra opgedaagd zou je je van vreugde gaan verzetten. Natuurlijk! De wijven zijn de negen muzen. Je zou wat ze ook vertellen kunnen koppelen aan de negen gebieden van kunst en wetenschap die Homeros aan de Muze gaf.

Gelukkig, op wandel naar het theater, ontmoette ik Chokri Ben Chikha. Hij kwam van links, met een prachtige fee naast zich, ik van rechts, zonder kat of hond. Er ontspon zich meteen een geanimeerd gesprek. We hadden het over het cultuurbeleid, de aanstaande verkiezingen en zo kwam het gesprek op zijn kandidatuurstelling om minister van Cultuur te worden. Voor welke partij, vroeg ik. Maakt niet uit, zei hij. Zolang het maar niet een racistische of kunstonvriendelijke partij is. Zoals de NV-A. Die wil het cultuurministerie claimen, als ze de machtigste partij in Vlaanderen wordt. Daarom heb ik me publiekelijk kandidaat gesteld. Maar daar is de kassa. Zie je straks.

Na de voorstelling ging het gesprek verder. De voorstelling, daar waren we snel over uitgepraat. Maar niet over zijn ‘kandidatuur’. Als een secondant van Bart De Wever minister van Cultuur wordt, zei hij, zal de kunstsector bloeden. Je ziet het al in Antwerpen. Knabbel, knabbel. Nu als muizen, straks als leeuwen. Moeilijk is het niet. Kunstenaars zijn nu eenmaal weduwen en wezen. Zij hebben geen netwerk, enkel een pretpark, dat mensen als De Wever oorden van entartete kunst vinden. Dat zei hij. Groot gelijk, antwoordde ik, en eenmaal ze de kunstsector hebben gekelderd zal de mediasector worden gekooid.

En het ergst van al, besloot hij, is dat al de kunstconsumenten niet in opstand komen. Iedereen bromt maar niemand brult. En na de verkiezingen zal het te laat zijn. Ik broed nog op een actie, je hoort er nog van. – Na een flinke knuffel trok hij met zijn fee naar buiten om een sigaret te roken. Ik volgde hem vanop afstand en zag hem met evenveel enthousiasme aan anderen zijn geloof uitbazuinen. Heerlijk om zijn drift, gesausd met veel zoete humor, bezig te zien. Zo werd het toch nog een geslaagde avond. Het is gek, maar vaak zijn de gesprekken vóór en na de voorstelling veel boeiender dan de seance.

Guido LAUWAERT

Voor de goede orde. Dit verhaal speelt zich af toen er nog geen sprake was van gewesten en deelregeringen. De macht van het land zat nog volledig in de Wetstraat.

Op 13 februari 1973 zat Jos Chabert zich in te werken. Hij nam een dossier van een krimpende berg, keek het in en legde het daarop op een groeiende berg. Hij was drie weken minister, en dan nog wel van het aartsmoeilijke departement van Cultuur. Altijd klagers, bedelaars en als je ze wat toestopte kon er geen woord van dank af. Nooit was het genoeg. Na de zoveelste zucht bij het sluiten van een dossier stormde plots zijn kabinetschef binnen. ‘Meneer de minister’, zei Johan Fleerackers. ‘We zitten met een probleem, een groot probleem.’

De minister keek op. Johan was normaal de rust zelve. Een staatsgreep? Een kathedraal in brand? Zo erg was het nu ook weer niet, maar erg was het wel. ‘De burgemeester van de Vorst, eigenaar van Vorst-Nationaal, heeft de Nacht van de Poëzie verboden?’ – ‘Nacht van de Poëzie, Nacht van de Poëzie, wat is dat voor iets? Heb ik daar een dossier over?’ – De minister had er geen dossier over. Het was een initiatief dat in geen enkel straatje paste. Een mix van poëzie, spektakel, muziek, dans. En dan die organisator. Die was voor geen rede vatbaar. Financieel en administratief ongrijpbaar.

‘Goed. Zeer goed zou ik denken,’ zei de minister. ‘Dan is er geen probleem Johan. Want wat hebben wij met die man en zijn nacht te maken?’ – ‘U heeft gelijk, meneer de minister. Die man is geen gevaar voor ons beleid, maar de burgemeester van Vorst heeft de Nacht verboden.’ De minister begreep meteen dat door die zet het probleem in de politieke hoek zat. Hij dacht even na, liet zijn pen tussen de vingers van beide handen rollen. ‘Wat stel jij voor Johan?’ – ‘Wel, meneer de minister, die burgemeester, een zekere Jacques Lepaffe, is een FDF-er. Niet zozeer hij maar zijn partij is een stoorzender in de Wetstraat. Uit goede bron heb ik vernomen dat jonge Vlaamse Brusselaars, politici in de kinderschoenen, een ouder partijlid aan het opvrijen zijn om te interpelleren in de Kamer. Een Vlaamse manifestatie verbieden is een kaakslag voor Vlaanderen. Herinner u de uitspraak van Lode Craeybeckx uit 1954: ‘Wij laten Brussel niet los.’ Er was al rumoer maar die uitspraak was het begin van de politieke taalstrijd.’

‘En van wie mogen die kinderschoenen dan wel zijn?’ vroeg de minister. – ‘Eric van Lerberghe van de CVP, Annemie Neyts van de PVV, Ivo Goris van de Volksunie en Jari Demeulemeester van de BSP. Ze zitten in het bestuur van de Vlaams-Brusselse Jeugdclub, en die organisator heeft bij de club onderdak en steun gevonden. Het dreigt een financieel fiasco te worden, en daarom dat ze alle politieke registers opentrekken.’ De minister nam een slok van zijn inmiddels koude koffie en trok een grijns. ‘Wat stel jij voor, Johan’. – ‘Het is al zover dat de Vlaamse kranten dreigen uit te pakken met klaagzangen over het onrecht dat de Vlamingen is aangedaan. Daarenboven is het jonge weekblad Knack sponsor en ik heb zonet de hoofdredacteur aan de lijn gehad, die me vroeg wat het ministerie van Cultuur van plan is.’ – ‘Frans Verleyen,’ murmelde de minister. ‘Een beminnelijk maar gehaaid man. – ‘Vooral een gecultiveerd man. Kunst en politiek staan bij hem voorop. Hij zingt liever Schubert dan het Belgisch volkslied.’

Laten we het kabinet verlaten en ons te velde begeven. De uren en dagen daarop is er dagelijks in de Kamer geïnterpelleerd, alle Vlaamse media stortten zich op de zaak. Nog even en een nieuwe Stomme van Portici was in de maak. Maar deze keer niet met een Muntsmaak maar met een Vorstzuur. Achter de schermen werden allerlei sporten beoefend om een compromis te vinden, maar de burgemeester hield het been stijf, geen Vlaamse Nacht in mijn Franse gemeente. Nochtans had hij het huurcontract een paar maanden voordien gesigneerd. Zoals dat echter gaat met politici van het derde knoopsgat, bladerde hij de signataire door en zette zijn naamkrabbel onder alles, zonder te lezen wat hij had gefiatteerd. Een foto van het contract verscheen in de media. En dan nog wel vooraan in het journaal of op de voorpagina’s. Hij had geen been om op te staan, maar had nog wel een grote mond.

De oplossing is uiteindelijk gevonden door de inschakeling van de vice-gouverneur van Brabant, Leo Cappuyns, de beslissing niet te vernietigen maar bezwaar in te dienen. De burgemeester kon daartegen in beroep gaan, de maandag daarop. De 1^ste Nacht van de Poëzie op zaterdag 17 februari 1973 kon doorgaan. In de straten rond Vorst-Nationaal stonden flink gevulde rijkwachtwagens; een kleedkamer was overbezet met BOB-ers. Even voor aanvang daagde Johan Fleerackers op. ‘We hebben de zaak kunnen oplossen en de minister en ik wensen u een succesvolle nacht. Slechts één verzoek. Laat er de politiek buiten.’ – ‘Niet ik, meneer Fleerackers, heb er een politieke zaak van gemaakt. U en de minister kunnen gerust zijn. Poëzie… daar gaat het om, en de dichters zijn wijs genoeg om in hun winkel te blijven.’

Wat er zich afspeelde in het bureau van de minister is een literaire reconstructie. Niet naar de werkelijkheid. Maar hij is geschreven uit grote eerbied voor Jos Chabert. Mijn literaire spielerei is een ruiker gele rozen.

Na het gebeuren rond de eerste NvdP heb ik slechts terloops contact gehad met Jos Chabert. Maar zijn hele leven lang heb ik hem ervaren als een keurige, gecultiveerde man. Op welke ministerpost ook, altijd was hij een handig diplomaat. Hij paradeerde niet, zocht niet het podium op om er baat bij te halen. En wat hij tevens niet had: een air om je groter voor te doen dan je bent. Hij benaderde iedereen op gelijke hoogte. Hij was een zuiver Christelijk mens, met de grootste eerbied voor andersdenkenden.
Om wie en wat hij was zal ik dinsdag aanstaande op zijn uitvaart zijn. Al zal ik achteraan zitten in de Sint-Michielskathedraal, ik zal dicht bij hem zijn. Want hij was terecht een Minister van Staat. En als hij werkelijk in de hemel gelooft, dan wens ik hem een plaats in de naaste kring van God. Dit is geen vaarwel, meneer Chabert, maar een adieu. A-Dieu.

Guido LAUWAERT

Dr. h.c. Johan Simons

De hoogste culturele prijs van Nederland is dit jaar toegekend aan Johan Simons. De oeuvreprijs bekroont een persoon met een grote staat van dienst op gebied van cultuur of natuur in Nederland. Het Prins Bernard Cultuurfonds noemt hem ‘één van de meeste toonaangevende Nederlandse theaterregisseurs’ en roemt zijn grote verdienste voor de theaterkunst in binnen- en buitenland.

De prijs toont tevens aan dat het theater, en specifiek het toneel, een belangrijke sociale functie heeft; meer dan eender welke andere kunstvorm. Beeldende kunst, muziek, film wijzen op een opkomend gevaar of geven een situatieschets. Toneel gaat dieper in op de problemen en wijst op de heersende pijnpunten. Is de actualiteit zelve. Een goede regisseur weet zelfs een oud stuk, of het nu Grieks of Elisabethaans is, zo te actualiseren dat het een kaakslag geeft die hard en direct aankomt. De confrontatie is frontaal, oog in oog.

Film doet dat niet. Blijft afstandelijk, door de lijfelijke afwezigheid van de acteurs. Aan dat probleem proberen filmproducenten wat te doen. In Nederland worden in een paar filmhuizen drankjes en gerechten geserveerd op het moment dat het in de film wordt gedaan. Soms wordt het een drankproeverij. Bij de start van de film krijg je een proefdoos met drankjes uit de film. Dit alles in een poging de film realistischer te maken.

Het is nattevingerwerk. Niets kan het toneel evenaren. Zelfs al is het in combinatie met muziek en/of dans, het toneel is de hoogste vorm van maatschappijkritiek. De theatergezelschappen verwijten bendes profiteurs te zijn is daarom zeer dwaas. Er zijn geen misbruiken, slechts zwakke invullingen van deze kunstvorm. En toch moeten ze er zijn. De kleine gezelschappen, ogenschijnlijk nutteloze, vormen het voetstuk van de grootmeesters. Hoe kunnen anders grootmeesters ontstaan? Uit het zwakke groeit het sterke.

Natuurlijk zijn er te veel gezelschappen. Dat is niet de schuld van die gezelschappen maar van de overheid die in de gouden halve twintigste eeuw met geld strooide zoals Lambik in de strip De poenschepper. Het wordt dus tijd dat een minister van Cultuur grote kuis houdt in het theaterwinkeltje. Het kan door eender welke minister van eender welke partij uitgevoerd worden. Een goed strijdplan is het enige wat nodig is.

Waarom is Berlijn momenteel de culturele hoofdstad van Europa? Na de val van de muur heeft de overheid op cultureel gebied drastisch ingegrepen. Jongeren kregen leegstaande fabrieks- of winkelpanden en kregen alle vrijheid, zolang ze maar niet aanklopten bij de overheid om geld. Het maakte dat voormalige Oost-Berlijnse wijken een nieuw leven kregen.

Dat de overheidsbeslissing aansloeg bewees de immobiliënsector. Toen die haaien het succes zagen kochten ze massaal panden op. Voor beter gesitueerde en gecultiveerde Duitsers. De enigen die er het slachtoffer van werden waren de kunstenaars. Want de koop- en huurprijzen schoten de hoogte in. Op enkele jaren tijd werden voormalige werklozen geciviliseerde burgers. Al bleven ze in hun slodderpakjes rondlopen. Maar ook dat werd mode.

Massa’s overheidspanden en fabrieken staan te verkommeren. In een aantal gebeuren er louche zaakjes. Geef ze aan jonge mensen. Dat ze hygiënisch niet aan de huidige comfortabele trends beantwoorden is een voordeel. Jongeren hebben het licht en de kracht. Ze malen niet om comfort en luxe. De lege ruimte blijft het startpunt van elke kunstevolutie. Het materieel subsidiëren is een belangrijke manier voor het oppeppen van de economie. Want kunstenaars hebben ook eten en materiaal nodig. Dat is te krijgen bij de middenklasse, die als geen ander klaagt over subsidies en kunstenaars als profiteurs. Er zijn slechts enkele kunstenaars die doorbreken en rijk worden, maar veel middenstanders die daarvan profiteren en nog rijker worden.

Dr. h.c. Ivo van Hove

Dat het toneel een sleutelpositie inneemt in de kunstmarkt is naast de prijs voor Johan Simons, vorige week ook bewezen door Ivo van Hove, artistiek én zakelijk leider van Toneelgroep Amsterdam. Een Vlaming, nota bene. Vijf sterren in de gezaghebbende kranten The Independent, de Evening Standard, The Daily Telegraph én The Times. Vier in The Guardian en The Observer. Zijn regie van Arthur Millers A view from the Bridge voor The Young Vic, werd overladen met superlatieven. Ook het decor van Jan Versweyfeld werd geroemd. In een klinische omgeving ontleedt Van Hove Millers tragedie tot op het bot, schrijven de Britse kranten. Door zijn aanpak, wijst Van Hove op de groeiende ellende in de povere klasse. Die zat er bij zijn ontstaan van het stuk in 1955 al in, maar is na de gouden halve eeuw, nog sterker geworden. De visie van de regisseur benadrukt het.

Subsidies schrappen na de volgende verkiezingen zou dus getuigen van een ontzettende domheid. Er moet wel wijzer mee worden omgegaan. Daar zullen zelfs de grote bedrijven en banken niet rouwig om zijn. Waarom sponsoren zij de kunstsector? Omdat ze weten waar de bron van de welvaart ligt. Kunst kan wel degelijk de wereld redden.

Guido LAUWAERT

Op de webstek www.auteurslezingen.be kan je lezen dat Herman J. Claeys kan worden geboekt voor een lezing.

We zullen maar aannemen dat dit via een medium verloopt.

Eens te meer demonstreert het Vlaams Fonds voor de Letteren zijn alerte deskundigheid...

Hier, in de Muziekdoos, maar dan wel in levende lijve: Herman J Claeys (links, uiteraard), Henri-Floris Jespers en Kris Kenis

■