Laat ik niet proberen te schitteren met mijn antwoorden. Dus geen ‘Duidelijke voorbeelden van huttenbouw’ (laat staan I quattro libri dell’architettura  van Palladio) of ‘Hoe slacht ik een inlands dier met mijn blote handen’; zelfs Robinson Crusoe  laat ik thuis (hoewel ik een exemplaar bezit uit 1719). In plaats daarvan een exemplaar van de Statenvertaling, want die bibliotheek heb ik nog niet uit en het gelezene begrijp ik maar ten dele. En voorts een zo uitgebreid mogelijke bloemlezing uit de Engelse poëzie (gaarne met de Oxford English Dictionary).

Muziek... zelfs de goddelijke Mozart gaat vervelen, dus in plaats daarvan alle cantates van Bach; dat past ook beter bij het vrome gedeelte van mijn lectuur. En kamermuziek van Brahms, het klarinetkwintet bijvoorbeeld.

Als film de eerste Heimat: de Duitse geschiedenis, hoofdzakelijk in zwart-wit, lijkt me een interessant contrast met de deprimerende, onhistorische uitbundigheid van de tropen (dat eiland ligt onvermijdelijk in de tropen). En een box met een paar seizoenen van Midsomer Murders, om de plaatjes en de dialogen, want de plot begrijp ik zelden.

Aan mijn palmboom hang ik een weemoedige Picasso (daarvan zijn er meer dan u denkt). Maar vooral deze  foto van mijn gezin. Ik vind mijn vrouw erg mooi en mijn kinderen aanbiddelijk – al is dat natuurlijk geen kunst.

Benno Barnard, Sint-Agatha-Rode

Afgelopen nacht overleed Piet Van Eeckhaut (°Aalst, 10 oktober 1939), een van de bekendste strafpleiters van het land, oud-stafhouder van de Orde van Advocaten van Gent.

“Het is niet prettig thuiskomen”, aldus Guido Lauwaert.

Na een reis van elf dagen de radio opzetten en twee minuten later in het radionieuws van één uur het overlijden vernemen van een goede vriend.

We hadden elkaar kort voor mijn vertrek nog enkele keren ontmoet, n.a.v. het interview voor de Poëziekrant en een zaak waarin hij een bemiddelingspoging ondernam in verband met een literair dispuut tussen de Erven Elsschot en ondergetekende. De zaak deed hij gratis, uit liefde voor de poëzie en zijn waardering voor Elsschot.

Het interview is opgenomen in de reeks “Wat betekent poëzie voor u?” in het zopas verschenen nummer van Poëziekrant. Van Eeckhaut belicht zijn intieme band met poëzie. Zijn voorkeur gaat uit naar gedichten over de liefde en de dood.

Zijn absolute lievelingsgedicht: ‘De tuinman en de dood’ door P.N. van Eyck.

 Hier volgt de integrale tekst. ■

*

Ik ben afkomstig uit een gewoon gezin, in de Groenstraat van Aalst. Een weinig poëtische straat… zonder groen. Mijn vader was een spoorwegman en volstrekt onpoëtisch. Zeer verstandig, zeer aangenaam, zeer loyaal. Mijn moeder hield van poëzie en droeg gedichten voor. Uit het hoofd! En dat wekte bij mij de poëtische reflex, gedachte op. Ze stootte mij ook naar voordrachtwedstrijden, waar ik nu eens als tweede of als vijfde eindigde. Soms als eerste!

Als liefhebber van de poëzie ben ik eigenlijk jong. Liefde en dood zijn thema’s van volwassen aard. Ik toon u mijn repertoriumboekje uit het Atheneum van Aalst. Je zal zien hoe ver ik toen verwijderd was van de thema’s Liefde en Dood. Pas veel later heb ik ingezien dat gedichten over de Dood vaak liefdesgedichten zijn. Marnix Gijsen; Geschenk van mijn vader: “Wij zaten samen, zwijgend, bij het vuur; mijn lieve vader / en ik. / Bij elk klokgetik / kwam zijn stervensuur / nader en nader.” Een lied van de zee. Van Helena L. Zwart! Een vergeten maar belangrijke dichteres: “Flauw flikkert het lampje in een visschers hut, / Oud moedertje zit bij het vuur en dut. / Als donkere schimmen hand in hand / Schuifelen schaduwen langs de wand. / Droef zingen de golven een wiegelied / Voor wie daar in de baren zijn leven liet.” Enzovoorts.

Mijn absolute lievelingsgedicht echter is De tuinman en de dood. Je kent het ongetwijfeld.

Liefde en Dood, de grote thema’s van Gerard Reve. Hoezeer hij ook beschouwd wordt als een prozaïst, is hij eigenlijk een dichter. Dagsluiting. Schitterend! Over zijn moeder: “Vannacht verscheen mij in een droomgezicht mijn oude moeder, / eindelijk eens goed gekleed: / boven het woud waarin zij met de Dood wandelde / verhief zich een sprakeloze stilte. / Ik was niet bang. Het scheen mij toe dat ze gelukkig was / en uitgerust. / Ze had kralen om die goed pasten bij haar jurk.” Je moet… om dat te mengen, het kritisch detail [eindelijk eens goed gekleed] en dan die tederheid, in wat volgt… een groot dichter zijn.

En dan de onsterfelijke Hugues C. Pernath. “Ik treur niet, geen tederheid trekt mij aan / Geen lichaam kan ooit het mijne voelen / Geen ander oor mijn verwarring, mijn onrust / In de sprakeloze plaag van de taal.” Wat verder. “Ik heb het laatste boek gedragen, van rechts naar links /”… dat is een toespeling op het misdienaarschap. Een goeie vrijzinnige moet een misdienaar zijn geweest. Maar dit terloops.

Ik heb altijd getracht poëzie in pleidooien te verwerken. Dat komt moeilijk over. Het gerecht is een weinig poëtisch bedrijf. Soms lukte het om met een citaat het gemoed te bespelen. En dan beginnen de beklaagden te tranen. Ze tranen niet om het gedicht, maar omdat ze naar de gevangenis moeten. Aan de jury zeg ik dit niet. Het gaat om het effect. Ach, pleidooien zijn geen hoogliederen. Ze kunnen bijzonder banaal zijn.

Van de grote redenaars uit de geschiedenis is Marcus Tullius Cicero mijn grote voorbeeld. Zonder enige twijfel. Om de poging tot overtuiging in de Pro Milone, die men eveneens in de poëzie altijd terugvindt.

Helaas, mijn vrouw, een romaniste, net met pensioen, zei me onlangs: ‘Het wordt akelig, het gebrek aan literaire belangstelling. Dat je niet meer kan zeggen: dat boek, die richting, die stroming.’ Als men dat niet meer kan doen, dan begrijpt men niet wat Nietzsche bedoelde – of was het Freud? – met zijn uitspraak: ‘Als allen moeten zwijgen, laat dan de dichters spreken.’

De tuinman en de dood

Een Perzisch Edelman:

Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,
Mijn woning in: "Heer, Heer, één ogenblik!

Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,
Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.

Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,
Maar zag nog juist de dreiging van zijn hand.

Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!" -

Van middag (lang reeds was hij heengespoed)
Heb ik in 't cederpark de Dood ontmoet.

"Waarom," zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,
"Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?"

Glimlachend antwoordt hij: "Geen dreiging was 't,
Waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,

Toen 'k 's morgens hier nog stil aan 't werk zag staan,
Die 'k 's avonds halen moest in Ispahaan."

P.N. van Eyck

Volgen...

Over het Nut van de Sigaar te Zijn

Het Europees Parlement in Straatsburg heeft in een van zijn laatste zittingen voor de verkiezingen van mei de verkoop van tabaksproducten verstrengd. Nou ja, veel meer dan wat cosmetische aanpassingen hield dat niet in. Het verbod op munt- en framboos- en whiskysmaken lag al langer in de pijplijn. Nog lelijker pakjes en nog grotere gezondheidswaarschuwingen hebben hetzelfde effect als de wansmakelijke snelheidscampanjes van de moralistische ijdeltuiten bij het BIVV: niemand kijkt er naar om. En de verkoopstop van snuiftabak is bevestigd, op de al even idiote Zweedse uitzondering voor ‘snus’ na – mag sjieken eigenlijk nog wel ?

De invloedrijke lobby van tabaksproducenten heeft zijn werk keurig gedaan. Vertragingsmaneuvers, verdaging van stemmingen, weggemasseerde verbodsbepalingen, her en der een omslagje met wat duizendjes. De lobby werd overigens flink geholpen door de zelotisch-stompzinnige antirookbewegingen. De gynecoloog zei ooit tegen mijn zwangere vrouw: “Meiske, liever één fles whisky per dag dan één sigaret”. Ze heeft zich daar – gelukkig – niet aan gehouden. Maar domheid groeit meetkundig. De open lucht in het voetbalstadion van FC Brugge is nu volgens een nieuwe definitie geen open lucht meer – Orwell kraait gierend van de pret in zijn graf om dergelijke onzin van Nieuwspraak. Maar onverdraagzaam is natuurlijk niemand.

Ergens is dat lobbywerk niet onbegrijpelijk. De betutteling door de Europese Commissie neemt zulke omvang aan, dat het indijken van de toenemende scepsis vechten tegen de bierkaai wordt. Want àls het de Europese verkozenen écht om volksgezondheid gaat, dan hadden ze tabak en nicotine al lang in de ban geslagen en op de lijst van verboden roesmiddelen gezet. En alcohol. En ether. En patsjoeli. Misschien zelfs de uitstoot van fabrieken en vrachtwagens. Maar niks daarvan, de torenhoge taksen moeten de zelf veroorzaakte begrotingsgaten helpen dichten, en dan is gezondheidszorg praat voor de vaak.

Dat komt omdat Europa geleid wordt door woekeraars en duitentellers (al noemen ze zich nu financieel manager en bankier), niet door politici die hun maatschappelijke opdrachten in geweten vervullen. Lapwerk, zelfvergenoegende maar futiele mierenneukerij (seks is verboden in kinderprogramma’s, maar ‘schokkende’ beelden van aangeteerde longen en kankergezwellen bij rokers mogen open en bloot overal verkrijgbaar zijn, net als het tonen van massaterechtstellingen door barbaarse horden in het Midden-Oosten in prime time nieuws), en veel erger, ronduit beschamende omkoop- en beïnvloedingspraktijken door grote producenten, vervangen de nuchtere omgang met het ooit aangeporde en hoog in aanzien staande rookgedrag. Holland zou zonder zijn meerschuimen pijpjes de Gouden Eeuw niet overleefd hebben, Churchill zonder zijn sigaar de oorlog niet gewonnen hebben. Het wordt graag vergeten dat het Hitler was die de eerste anti-rookwetten oplegde, en de traditionele rantsoenen voor de Wehrmacht stelselmatig liet verminderen. Hij verloor de oorlog.

Toch. Waarom zou marktleider Philip Morris eventjes een half miljoen euro uittrekken om de MEP’s te screenen, na te gaan of zij al dan niet te overtuigen zijn om de wetten niét te verstrengen ? Marianne Thyssen (EVP) is hun vriend niet, die is naar hun bevinding onkreukbaar. Zij kon geen bondgenote zijn om parlementsonderhandelaarster Linda McAvan (Labour, UK) onderuit te halen. Niet dat de voorstellen in verhouding staan tot de cijfers. Wat wil Europa ? Nog lelijker verpakkingen (straks misschien zelfs witte, allez vooruit), verbod op ultradunne sigaretten en op smaken als menthol of karamel (al geldt dat alweer niet voor pruimtabak of waterpijpen of gesausde sigaren of pijptabak), en nog ongelezener waarschuwingen op de pakjes. De redenering ? “Er roken meer jongeren tussen 15 en 25 dan andere leeftijdscategorieën, 70 % van de rokers begint voor hun 18^e verjaardag”. En de grondslag voor de ‘verstrenging’ ? Nicotine is een geneesmiddel, en mag alleen als zodanig verkocht worden. Maar dan wel gerold blijkbaar.

Wie gerold is, is de politiek zelf. Omdat vooral de commissie Barroso boter op het hoofd heeft. Het verdient een grondig onderzoek om na te gaan welke vuile rol Barroso – de oudcommunist die op de Azoren de loper uitrolde voor de Amerikaans-Britse invasie van Irak - heeft gespeeld ten bate van de tabakslobby. Het was datzelfde Philip Morris met Swedish Match dat in 2012 een klacht indiende tegen Maltees commissaris voor volksgezondheid Dalli. Voor omkoping. Barroso, handig gesteund door algemeen secretaris van de anti-fraudedienst OLAF, Giovanni Kessler, had geen vijf maand nodig om Dalli bij zich te roepen en hem op geen gronden koudweg de wacht aan te zeggen. Dalli werd een halfuurtje het mes op de keel en daarna bij het huisvuil gezet. Ook al bleek later dat Dalli geen schuld trof. Er kwam geen geding in Malta, er bleek heel wat meer loos te zijn bij OLAF en zijn bewijsvoering zelf, toonden MEP’s Inge Gräßle (EVP) en Bart Staes (Groen) aan.

De argumenten van de tabakslobby – verlies van werkgelegenheid, verlies van staatsinkomsten, verlies van markten door smokkel en namaak – wogen zwaarder dan gezondheid, ook al hebben 171 landen de kaderconventie tegen tabaksgebruik van de Wereldgezondheidsorganisatie al geratificeerd. Want er is maar één uitgangspunt in de Unie, en dat is strikt economisch. In de hoogkapitalistische betekenis van het woord trouwens. De winsten zijn ontzaglijk. De grote vijf boekten meer dan 300 miljard dollar winst in 2008. Intussen sterven er jaarlijks meer dan 700.000 Europeanen aan tabaksmisbruik. Maar 161 lobbyisten zijn sterker dan het half dozijn dat voor meer volksgezondheid pleit. En Swedish Match heeft “toevallig” ook de uitzondering verkregen voor Zweden. Alleen daar mag Snus nog verkocht worden.

Van geschiedenis hebben de lobbyisten geen kaas gegeten, ook en zeker niet in Zweden. Hadden ze hun eigen thrillers gelezen, ze hadden de wenkbrauwen gefronst. Helemaal in de lijn van het radicaal-linkse schrijverspaar Maj Sjöwall and Per Wahlöö (die in Stieg Larsson later een compagnon als communistische sterauteur zou krijgen) begon een ander duo, Håkan Jaensson en Arne Norlin (chef en medewerker van de cultuurbladzijde van de vooraanstaande krant Aftonbladet), aan een reeks romans met vernietigende kritiek op de Zweedse welvaartmaatschappij. De dictatuur van de auto werd met de grond gelijk gemaakt in Plåtkistan 1977; De Blikken Kist, 1979). Het landelijke utopia moest het ontgelden in Blodsugarna (1980; De Bloedzuigers, 1981). De revolutionaire dwaasheid in Kungen (1978; De Koning, 1980) werd helemaal met de grond gelijkgemaakt. En in 1981 was de gezondheidsobsessie aan de beurt. Upp i Rökk windt er geen doekjes om. Niet de roker is de dader, niet de dagbladverkoper, maar de amorele, op winstbejag azende producent, hier de NV Zweedse Tabak.

Drie terminale patiënten “proberen inhoud te geven aan het leven dat ze nog te leven hebben”. Daartoe stoten ze meteen door naar de kern van de zaak. Journalist Leonard Person heeft aan agressieve keelkanker aan 30 jaar roken overgehouden. Garagist Georg Lundin heeft aan zijn gefnuikte jeugdidealen en grijs leven de dodelijke ziekte opgedaan. En de amper 23-jarige Agnetha Canard (“vader had zich doodgerookt”) heeft een ongeneeslijke borsttumor. In plaats van de bepampering van hun getelde levensdagen te ondergaan in praatgroepen en zelfonderzoek, pakken zij het kwaad bij de wortels aan. Tabaksdirecteur Leif Carlsson heeft niet eens oog voor de arbeidsomstandigheden, laat staan voor de gebruikers van zijn aanslibbend vergif. Voorbeeldig gezin of niet, het symbool van de sluipmoordenaars moet boeten, en dat lukt ook: hij wordt vakkundig met een inspuiting van zuivere nikotine van kant gemaakt – ja, elk geneesmiddel is dodelijk als de voorgeschreven dosis overschreden wordt.

Jaensson & Norlin doen hun uiterste best de politiediensten niet te ridiculiseren, maar het recht moet zijn loop hebben. Lundin sterft al snel, Person geeft vlak voor zijn coma nog een slof cadeau op zijn doodsbed aan de speurder die hem uiteindelijk gevonden heeft, en Canard ontglipt de dodendans en de vervolging. Want “hij kon niets bewijzen. En degenen die het wisten waren dood”. De wraak van de onmachtige slachtoffers van een moordende machine die industrie-en-winstbejag heet wordt rauw gegeten. Het is moeilijk geen sympathie op te vatten voor de gewillige beulen van een maatschappelijk-economisch systeem dat zijn slaven-werknemers verstikt, verrookt, en uitzuigt. De sigaret is niet meer dan de Bulgaarse paraplu, ze doodt onverwacht, maar altijd genadeloos. Toch maken de slachtoffers zich niet los van hun verslaving, ook niet als hun lot al bepaald is.

De thrillers van Jaensson en Norlin zijn striemende aanklachten tegen de slavernij van het politiek en gedragsmatig correct handelen. Als ze vandaag Upp i Rökk opnieuw zouden schrijven, zouden ze allicht nog cynischer zijn, en nog minder begripsvol voor de verontrustende banaliteit van de hedendaagse tirannie – brood en spelen van vroeger, vandaag drank en sigaret en televisieshows. Het is niet zo dwaas een journalist rechtstreeks te betrekken in een roman. Wat niet gezegd kan worden in een dubbelgecheckt artikel (hun huiswerk hebben ze gedaan, en ze zullen allicht de cijfers bemoedigend zien veranderen, maar niet de geldstromen), kan moeiteloos verwerkt worden in fictie. Als het kapitalisme een rookgordijn optrekt om zijn aloude methodes van onderwerping te verhullen (er zijn nu zelfs al verzekeringsmaatschappijen die zich voordoen als liefdadigheidsorganisaties !), dan kan alleen brutaliteit een dam opwerpen. Als er een reden is waarom Scandinavische thrillers zo succesvol zijn, dan heeft het hier direct mee te maken. Tegen alle schijnheiligheid in, verkopen zij de geldmagnaat het touw waarmee hij wordt opgehangen. Marx had niet beter verwacht.

Lukas DE VOS

Håkan Jaensson & Arne Norlin, In Rook Opgegaan, Leeuwarden, Bruna, 1982. Origineel: Upp I Rökk (1981).

Om de klok van zes stommelt hij

naar beneden in zijn slobberkleren

en verlaat het pand met zijn volgeladen stolp.

Om de klok van zeven stapt hij

op een rode stadsbus

naar Steenbrugge, naar het kerkhof.

Daar plant hij bloemen en planten

in de bevochtigde grafgrond

bij het kruisje van Magdalena Philomena V.

Hij helpt minzaam

een vroege bezoeker

die zoekt naar een nummer en een naam.

En staart heel even

naar een zwarte zwaar ingezonken tombe

met een eeuwige vergunning.

Om de klok van elf eet hij een boterham

met kruimels, drinkt buiten een glas bier

en veegt het schuim van zijn paarse lippen.

Zijn dag bij de doden eindigt met het angelus.

Hij loopt naar de poort, stamelt een zin

van Gezelle en keert terug naar de zwanenstad.

Daar wacht hij dan op de nacht;

haalt een brief uit Canada uit zijn archief

of mompelt langzaam een haiku.

Na de dagsluiting vlijt hij zich neer

op een veldbed

waar hij de rust vindt en de zaligheid.

Hij gelooft in de goedheid van zijn God

en zijn lot en droomt luid van een graf

aan de haag dicht bij de kerkhofdreef.

Hendrik CARETTE