Fascinerend hoe talen zich weinig aan grenzen gelegen laten liggen. Zo viel het me in Aken en Maastricht op hoe de inboorlingen, hoewel officieel Duits en Nederlands, elkaar in een soort tussentaal begrijpen. Ook in de Achterhoek, een van de mooiste streken van Nederland overigens, trof me dat. Mensen uit Winterswijk en Vreden (aan de andere kant van de landsgrens) verstaan elkaars dialect makkelijk. Daar is dat het Westfaals, een variant van het Nedersaksisch, dat ondertussen voor de Europese Unie als officieel erkende streektaal geldt.

Bijzonder aardig vind ik dat ook sommige dichters hun moedertaal af en toe aanwenden voor hun poëzie. Enkele mooie voorbeelden staan in De Sirenengedichten 1999-2014, een charmant uitgaafje van de Stichting Eeuwig Erbarmen (wat een práchtnaam!). Die organiseert sedert het eind van de vorige eeuw jaarlijks (behalve in 2004, waarom is me niet bekend) wandelingen over de landgoederen Idink en Nibbelink in het Gelderse Sinderen onder de naam ’nDrom. Die bieden de deelnemers onderweg muzikale, poëtische en theatrale verrassingen. In De Sirenengedichten  is een keuze opgenomen van verzen die in de loop van de laatste vijftien jaar speciaal voor ’nDrom  werden geschreven. Het boekje, dat net als vele Franse uitgaven voordat je het kunt lezen aan de bovenkant nog moet open worden gesneden, bevat bijdragen van Jolanda van Erkel (eentje) en Hans Mellendijk, Louis Radstaak en Bert Scheuter. Die drie vormen samen ook het Instituut Praktische Poëzie (HiPP), en weten zich in hun gewest geworteld. Dat komt steevast liefdevol beschreven uit hun gedichten naar voren. Bert Scheuter is er ‘een houtman in een houtdorp’, oude landbouwwerktuigen worden door alle drie gekoesterd. Je ruikt gorgelend zompig moer  en de geur achter de vraag is bos nog bos als het gehakt  is?

Om terug te komen op het Nedersaksisch, enkele voorbeelden: Zet blauw baoven gruun / en dreum owwen drom / in de bos, in de weide. // Dan zette owwe oorne los en luustert, / dan kiek owwen drom diep in de ogen / en ziet eerst maor’s wat eur d’r van duch.(Bert Scheuter) en ’n Vlucht schoolherinneringen, / Pas op, i’j daor! // ’n School opgeviste dingen, ónbedaorbaor. // ’n Zwarm vluchtige vraogen, jao èh nea maor…. // ’n Dróm vraogteikens te raoden, ónafzienbaor.(Hans Mellendijk) Het heeft hier en daar wel wat van West-Vlaams weg. Als je het hardop leest begrijp je het prima. Mooi ook, van Scheuter: Ik bun dat kind veurbi-j ’egaon, / Het kind dat alles annemt. […] Want ik wet da’k niet vinne, / tut de tied zelf mien zelf wegnemt….

De Sirenengedichten waren een aangename verrassing in mijn brievenbus!

Bert BEVERS

De Sirenengedichten 1999-2014, Jolanda van Erkel, Hans Mellendijk, Louis Radstaak en Bert Scheuter, Stichting Eeuwig Erbarmen, Varsseveld, 2014

De nieuwste boreling van Jo Van Damme is de ideale voorstelling voor wie aan soap verslaafd is en wie flipt op BV’s. Naar twee ervan kan hij vijf kwartier staren en na afloop in de bar een handtekening vragen. Geslaagde uitstap. En nu snel naar huis om de opgenomen en de voor de vijfde maal herhaalde aflevering van zijn geliefde soap te bekijken. O, what a wonderful evening, o what a wonderful day.

Aan de voorstelling heeft hij niets, want die begrijpt hij toch niet. Niet omdat hij te dom is. Het ligt aan de plot. Zo zwak dat er geen touw aan vast te knopen is. Al is er wel een. Gefabriceerd in China of een van de omliggende parochies. De tekst op de folder – flyer moet je tegenwoordig zeggen – geeft nog enige hoop. Hadden ze die maar gespeeld! In alle mogelijke variaties. Inclusief achterstevoren of op hun hoofd staande. Want het gebak is oersaai, clichés struikelen over hun eigen voeten en een taal waar de lelijkste kwal in vergelijking een beauty bij is. Van Damme moet dringend in therapie, een jaartje vreemd gaan, aan de drank, af de drank, stoppen met roken, een kettingroker worden, snoepen, een andere bril kopen, afijn, hij moet iets doen want zo kan het niet langer. Hij is zijn eigen talent aan het afkrabben zoals lepralijders niet van hun eigen korsten kunnen afblijven.

Costa Blanca, waar gaat dat volkstoneel zonder dialect en zonder actie of reactie van waarde over? Volgens de folder, ingekort om wakker te blijven: ‘Het luxe appartement met gemeenschappelijk zwembad mogen ze gratis van haar ouders gebruiken. Prima, ware het niet dat hij uitgerekend nu wordt geplaagd door een zonneallergie die hem binnenshuis houdt. Maar dan slaat zijn verveling om in voyeurisme: hij ontwaart verdachte bewegingen bij de buren. Ook de achterdocht duikt op. Hij verdenkt zijn vriendin van ontrouw.’

De verdachte bewegingen zijn ontleend aan Rear Window  van Alfred Hitchcock, dat ligt er dik op, maar in de onderlaag zit een kort fragment, haast letterlijk overgenomen uit de proloog van Who’s Afraid of Virginia Woolf, en de geest van De eieren van de kaaiman  van Hugo Claus. Klein diefje spelen is niet zo erg, als je er maar een eigen draai aan geeft. Die draai is er echter niet, omdat het hele stuk zijn draai niet vindt. Jammer voor Clara Cleymans en Bert Verbeke, die de trucs van de soap moeten opblazen. Bert Verbeke, gesappeld in de soap weet zijn onliners correct op te bouwen, Clara Cleymans heeft er meer moeite mee. Voor haar spreekt dat haar stem niet van de sterkste is. Zij moet daarom luid spreken waardoor nuance onmogelijk is. Een microfoon had haar woordspel gered. De mimiek van beide spelers verschillen ook grondig. Die van Bert Verbeke is naturel, terwijl Clara Cleymans met haar lichaamstaal een ander ritme volgt. Nu eens te laat, dan weer te traag of te vroeg.

Regisseur Bob De Moor heeft het zich niet moeilijk gemaakt. Centraal een meubelstuk voor dubbel gebruik: als zitbank en als bed, middels het neerklappen van de leuning. Een toiletpot links en een luxaflex rechts met er pal naast een uitstulpje dat een terras moet voorstellen. En daarmee moeten de twee spelers het zelf doen. Bob De Moor heeft ze hun eigen rollen naar eigen wens en pens laten spelen. Moordend voor een al verstikkend stuk. Het kan hem echter niet kwalijk genomen worden, wetende met wat voor taalmateriaal hij aan de slag moest. Maar hij gelooft met oogkleppen aan in de kunde van Jo Van Damme om modern volkstoneel te schrijven. Volgend jaar beter. En het jaar daarop meesterlijk, zie je hem denken, bij het napraatje in het foyer. Ik gun het hem, een meesterwerk. Ter waarde van de peer van Cyriel Buysse en de sneer van Romain De Coninck. Want Bob De Moor heeft vanuit zijn karakter en toneelliefde een maatschappelijke boodschap, die hij via een sarcastische inslag, in het hoofd wil drammen van de mens met één toneeluitstap per jaar.

Bob De Moor heeft het moeilijk met kritiek op zijn lievelingsauteur. Hij verdedigt hem met hand en tand. Maar als je geschoren wordt, moet je stilzitten. Moet je luisteren naar de kapper: het applaus. Is het vals of oprecht? Bij Costa Brava was het geen van beide. De naturel bij beide genres ontbrak. Dan moet je toch eens hard op de vingers slaan van de auteur. Verkleed als Herr Flick.

Guido LAUWAERT

COSTA BLANCA – auteur Jo Van Damme – regisseur Bob De Moor – spelers Clara Cleymans en Bert Verbeke – productie vzw TWIJFEL – info www.thassos.be

Nadat ze de achtervolging op een postkoets met veel dollars aan boord hadden opgegeven vraagt boef Jack Elam aan bendeleider Charles Bronson: “Eh boss, I was just wondering if this was a wise decision.” Bronson kijkt hem alleen maar aan, en knalt hem vervolgens overhoop. Waarna hij de rest van zijn jongens aankijkt en vraagt “Anyone else just wondering?” “No boss” klinkt het unisono. Typisch staaltje van ontbreken van een overlegcultuur. Sinds lang Four For Texas  weer eens gezien. Niets bijzonders. Sterrenvehikel: Frank Sinatra. Dean Martin. Ursula Andress. Anita Ekberg. En Bronson en Elam dus. En vooral: weer een film waarnaar Sergio Leone knipoogde. Hij kende het genre western op zijn duimpje. Charles Bronson speelde éérder mondharmonica dan in Once Upon A Time In The West. In Vera Cruz  namelijk, puike film uit 1953. En Charles Bronson schoot Jack Elam éérder dood dan in Once Upon A Time In The West. In deze Four For Texas  dus, uit 1963.

In Four For Texas  overigens ook een cameo van The Three Stooges (om wie ik als jongetje hartelijk kon schaterlachen). Het is geen grootse cinema en zeker geen subtiele humor, maar ook nu nog zit ik toch te grinniken om deze drie mafkezen:

http://www.youtube.com/watch?v=lk1o8fdmres

À propos: of het iets is weet ik niet vermits ik die film nog nooit zag, maar juist komende maandag brengt VTM om 15.35 uur The Three Stooges  van Bobby en Peter Farrelly (uit 2012) op het scherm. Benieuwd wat ze met de erfenis van die merkwaardige paljassen hebben gedaan….

Bert BEVERS

Chris Van den Durpel en Bob De Moor

Goed dat er volkstoneel is. Maar wat is echt volkstoneel tegenwoordig? Het is enkel te vinden in carnavalstoeten. De parade van Aalst is daar het mooiste voorbeeld van. In het theater is er een adreswijziging. Tot eind vorige eeuw was de politieke onvrede nog enigszins aanwezig. Momenteel is het eerder een familiale kwestie uit de volkse sfeer die in de postkoets zit.

Politieke kritiek moet je van toneelauteur Jo Van Damme niet verwachten. Maar in het uitdelven en reinigen van een oud familiaal zeer is hij een kei. Het wordt er met de jaren maar sterker op. Al is niet alles even krachtig. Sinatra  [2013] en Guernica  [2012] waren steengoed. Dat is niet het geval met zijn nieuwste boreling Slechte vrienden. Zoals naar jaarlijkse traditie ging de voorstelling tijdens de Gentse Feesten in première en wacht de productie een tournee tot eind van het jaar, met een vijftigtal voorstellingen, wat lang niet mis is. Het plot is echter zwak en kent een paar flauwe momenten. De voorstelling wordt echter gered door de inzet van Chris Van den Durpel [Eddy] en Bob De Moor [Roger]. Tempo, timing en clou’s tonen aan dat de twee acteurs echte vrienden zijn. Het spelen van slechte is dan ook een kolfje naar hun hand.

Tweegevecht

Het plot is simpel. Eddy en Roger werken in een drukkerij, waarvan de baas geen cultuurbarbaar is en voor het jaarlijks personeelsfeest niet het traditionele mosselsouper voorziet, maar een theatervoorstelling. Voor de rollen wordt beroep gedaan op het personeel. De nieuwste is een bewerking van een boek van de van nostalgie druipende baas: een romannetje van Karl May. Met twee acteurs. Wie kunnen dat anders zijn dan de westernhelden Old Shatterhand en Winnetoe. Eddy noch Roger balen ervan. Bovendien kunnen zij elkaar niet uitstaan. Onderhuids is wel te vinden dat de baas het stuk gekozen heeft om de vredespijp tussen beiden op te graven. De voorstelling is dan ook een tweegevecht met enerzijds realistische toestanden en anderzijds verbeelde literaire fragmenten, zo eigen aan het leven in het Wilde Westen.

Sneer en stamp en klop

De voorstelling moet het niet hebben van het verhaal. Het zijn de oneliners die de lach grijpen. Zonder figuurlijke en letterlijke sneer en stamp en klop op het hoofd geen volkstoneel, dat zijn aard uit het marionettentheater haalt. De teksten worden bijzonder expressief gebracht, zonder echter in het schmieren te vervallen, want dan zit je in de revuestijl en neemt het showelement de overhand. Daar heeft regisseur Walter Janssens voor gepast. Hij heeft alle aandacht op de twee acteurs gelegd. Wat helaas maakt dat de actie voor weinig afwisseling zorgt. Tachtig procent van de tijd staan de twee acteurs naast elkaars en vliegen de clausen over en weer. Nooit eens een verrassing. De kartonnen gevel van de saloon bijvoorbeeld die omver valt. Of een vergezicht dat naderbij komt. Er is wel een kampvuur[tje] met een bot van een kip die gebraden wordt. Bot en vuurtje worden helaas te slap uitgebuit.

Doden en gewonden

Een vrolijke bedoening, deze productie van vzw TWIJFEL, en eenmaal ingespeeld zal de voorstelling aan kracht winnen. Het moet voor zowel sheriff Bob De Moor als opperhoofd Chris Van den Durpel niet moeilijk zijn er wat heel scheve actie en schuine vertolking in te gooien. Is dat het geval dan wacht deze voorstelling enkele doden en gewonden door een overdaad aan lach en verbazing. Wat deze productie ten zeerste verdient. Want, ondanks het mierengeneuk, Slechte vrienden is zijn toegangsprijs ten volle waard. En hoe de afloop is gaat deze bizon lekker niet vertellen. Die is te mooi om er mee rond de totempaal te dansen.

Guido LAUWAERT

SLECHTE VRIENDEN – auteur Jo Van Damme – productie vzw Twijfel – info: www.thassos.be

Vrijdag viel de jongste aflevering van Zuurvrij in de bus. Ik las onmiddellijk de bijdrage van mijn vriend Jan Lampo over Saint-Rémy en van de mij onbekende Maxime van Steen over wat zij nogal simplistisch bestempelt als “het geval Burssens-Pernath”. Meer daarover (en over het onvolprezen tijdschrift Zuurvrij) in een volgende aflevering van het tijdschrift Mededelingen van het CDR.

Ambassadeur Bob Lebacq (1922-2013) en Hoofdconservator van de Koninklijke Bibliotheek Albertina en grootmaarschalk aan het Hof Herman Liebaers (1919-2010)

Dank zij Karin Lebacq is mijn foto-archief verrijkt met een lichtdrukmaal van twee heren van stand die in allerlei omstandigheden mijn levenspad kruisten...

Foto: Bert Bevers

Gisteren, boeiend gesprek met Lucienne Stassaert (nu mijn buurvrouw): T.S. Eliot, James Joyce, G. B. Shaw en... Benno Barnard. Maar ook, helaas, over de manier waarop omgegaan wordt met het werk van Marcel van Maele en Wilfried Adams.

Jan Scheirs: Paul van Ostaijen

Met het oog op een privatissimum, zondag 20 juli, nog maar eens de meer dan belangwekkende activiteiten van Paul van Ostaijen in Brussel op een rijtje gezet: co-directeur van galerie “à la Vierge Poupine” en van de studentenvereniging (ULB) “La Lanterne sourde”. De doctorant, die ik binnen mijn beperkte mogelijkheden begeleid, zal hopelijk nieuwe elementen aanreiken betreffende Vlaamse schrijvers en de “Lanterne sourde”.

Henri-Floris JESPERS