Susan Sontag

Naar aanleiding van mijn column ‘ Kitsch, de kunst van de massa. Kunst de kitsch van de elite’ (1) herinnerde Henri-Floris Jespers in Mededelingen van het CDR nr.235 aan het verslag van Het internationaal congres over kitsch en camp, dat aan de Universiteit Antwerpen plaatsvond in 1988. (2) En mederedacteur Luc Pay bezorgde mij het essay Notities over ‘Camp’ van Susan Sontag, een rebelse Grande Dame (1933-2004) van wie ik eveneens haar dagboeken las (3)

“CAMP” is een concept dat verwant is met kitsch. Niet zelden worden beide begrippen in hun relatie tot kunst, literatuur, muziek of elk voorwerp met mogelijk een esthetische waarde, door elkaar gebruikt.

Een mens dient ofwel een kunstwerk te zijn, ofwel een kunstwerk aan te hebben.

Oscar Wilde

Voor Susan Sontag is de geschiedenis van de Camp-smaak  deels een geschiedenis van de smaak van de snob. Haar achtenvijftig notities over “Camp” zijn dan ook aan Oscar Wilde, dandy bij uitstek, opgedragen.

Terwijl Kitsch veeleer naar een werk op zich verwijst is Camp “a mode of performance” waarbij zij een onderscheid maakt tussen a "naive and deliberate camp”.

‘Kitsch, as a form or style, certainly falls under the category "naive camp" as it is unaware that it is tasteless; "deliberate camp", on the other hand, can be seen as a subversive form of kitsch which deliberately exploits the whole notions of what it is to be kitsch’.

‘De essentie van Camp is de liefde voor het onnatuurlijke’ schrijft Sontag. Het is een bepaalde vorm van estheticisme die niet in termen van schoonheid maar in een bepaalde graad van kunstmatigheid, overdrijving en stilering wordt uitgedrukt waardoor de inhoud wordt verwaarloosd. Camp is zodoende niet geëngageerd, gedepolitiseerd of op zijn minst apolitiek. Het is een cultuuruiting die met kitscherige elementen naar de wereld kijkt, met een stijl vol overmaat, buitenissigheid, met een ernst die tekortschiet en niet ernstig kan genomen worden. Het neutraliseert verontwaardiging en begunstigt speelsheid.

Dank zij Sontags Notes on camp en de vele camp-elementen In de Pop-art, raakte het begrip in de jaren zestig meer bekend. ‘Het ironisch omarmen van massacultuur is kenmerkend voor zowel camp als postmodernisme. Waar het modernisme een ivoren toren van onbegrijpelijke "hogere" kunst creëerde, en volkse cultuuruitingen als minderwaardig werden beschouwd, stelde het postmodernisme een (al te scherpe) grens tussen hoge en lage cultuur ter discussie. Het dwepen met volkscultuur was een logisch gevolg. Omdat deze populaire uitingen met de nodige artistiek / filosofische bijbedoelingen werden omarmd, kunnen we spreken van camp’ zo leert  Wikipedia (4). In de eerste helft van de twintigste eeuw verschijnt het begrip camp in verband met de homoseksuele subcultuur in de VS. Sontag stelt dat niet alleen de homoseksuele esthetische levenswijze de moderne pionierskracht is maar eveneens de Joodse morele ernst. Beiden zijn twee markante, creatieve minderheden in de hedendaagse grootstedelijke cultuur op zoek naar legitimiteit; de Joden in de hoop op maatschappelijke integratie door het bevorderen van het morele bewustzijn, de homoseksuelen door het bevorderen van het esthetisch bewustzijn.

Camp is een verloren gelopen woord, en niet langer gebeiteld in ons geheugen. Misschien een idee voor Mededelingen van het CDR om een nieuwe rubriek te starten.

Frank DE VOS

1. http://mededelingen.over-blog.com/article-kitsch-de-kunst-van-de-massa-kunst-de-kitsch-van-de-elite-124281073.html

1. http://mededelingen.over-blog.com/article-mededelingen-van-het-cdr-235-124510102.html

De troeven van kitsch. Subversie en conventie van Renaissance tot postmodernisme, Antwerpen, UIA /Progressef, 1989, 144 p.

1. Tegen interpretatie, Essays. Susan Sontag. A.W. Bruna & Zoon. Utrecht/Antwerpen 1969, zonder ISBN

Herboren: dagboeken en aantekeningen 1947-1963, Susan Sontag, 334 p.

De Bezige Bij, Amsterdam. ISBN: 978-90-234-2902-9

1. http://nl.wikipedia.org/wiki/Camp_(cultuuruiting)

Ode aan de staaflamp

Een voorstelling die in duisternis begint en in duisternis eindigt. Heel goed, bespaart een hoop elektriciteit. Het oor van de toeschouwer krijgt meer dan het oog. Al zijn de momenten dat er iets te zien valt subtiel, fragiel en subliem. Door de aanwending van het licht uit een staaflamp. Zijn licht is van een verrassende preciesheid om de rand van de depressie en de kant van de verveling in een totaalervaring om te zetten.

De helft van het podium is een vijver. Zonder water leeft niemand wel. Water werkt altijd therapeutisch, zorgt voor rust. Zodra het kan zitten jonge mensen aan de waterkant. Steden doen er alles aan om water prominent aanwezig te laten zijn. Madrid is daar een mooi voorbeeld van. Het is een van de weinige hoofdsteden ter wereld zonder rivier. Maar nergens zoveel fonteinen dan in de stad met drie uitzonderlijke musea binnen loopafstand. En achter het derde een in onbruik geraakt koepelstation genre Antwerpen-Centraal, met vijvers waarin planten, vissen en schildpadden leven.

Het spinnenweb

Het verhaal van de voorstelling doet er weinig toe, in zoverre er een verhaal is. Het is een cluster van gedachten rond een verloren vriend. Ze vormen de draden, om het spinnenweb dat de productie is, in de lucht te houden. De gedachten worden gedacht, klinken zacht uit een klankkast. Slechts eenmaal spreekt de actrice. Op fluistertoon. Het is de zwakte van de voorstelling; de essentie gaat verloren voor wie geen scherp gehoor heeft. Het is opvallend dat voor jonge acteurs [m/v] dictie zo weinig belang heeft in het toneelspel.
Maar de zwakke dictie is geen moordend element. De tekst is dienstbaar aan het beeld en de beweging. Lize Pede als actrice houdt alle krachten klein. Ze blijft geestelijk en lichamelijk binnenhuis, alsof ze last heeft van een winterdepressie. Het dolen door de vijver duwt op die wonde, het licht van de staaflampen is een sonde.

Zwart-witcontrasten

Een spot ontwaakt bijwijlen. Zonder echt wakker te worden. Wat er gezien moet worden blijft vaag. Een schemering kwetst de duisternis niet, voert warmte noch koude aan. Als decor, buiten het water een witte stoel, een witte tafel waarop wat serviesgoed achtergelaten [lijkt]. Het geheel van duisternis en vage figuren doet denken aan de schilder Charles Drybergh. Hij maakte overwegend zwart-witcontrasten. Door op die draad te dansen balanceert Of Paul had er niet moeten zijn tussen popart en ‘de atletiek van het gevoel’, zoals Antonin Artaud de worstelingen van het hart betitelde. Zonder dat het waarschijnlijk de bedoeling was hebben Lize Pede en Tiemen Van Haever als auteur en regisseur de adem van Drybergh en Artaud laten copuleren.
Het effect is een wisselend spel die sterren zoekt, in de vorm van kleine staaflampen die in het water landen. Hun licht versterkt eerder de duisternis dan het te verlichten. De mooie vondst leunt tegen ‘Gebruiksaanwijzing der lyriek’ van Paul van Ostaijen, in het bijzonder een fragment ervan: ‘Gedichten zijn slechts de uiterlike tekenen van de aanwezigheid des dichters, zoals b.v. de inkt in sommige gevallen de inktvis verraadt.’

Poolvos

Deze productie verdient herhaling. Past in de ziel van TAZ. Moet ver van de kermisdrukte van een schouwburg blijven.

Zowel Lize Pede als Tiemen van Haver moeten meer kansen krijgen. Samen en afzonderlijk. Onder de hoed van een degelijk, groot gezelschap. Om door te groeien. Zonder al te veel advies. Want onderhuids en gedreven schuilt in hen een frisse lente en een vers geluid ten bate van de nood aan het perpetuum mobile dat het toneel moet zijn en al te weinig is. Beiden zijn geboren voor het theater. Het wordt aangetoond door deze voorstelling. Er is geen moment sprake van gestuntel. De productie draait rond gelijk een poolvos een circumpolaire verspreiding heeft.

Guido LAUWAERT

OF PAUL HAD ER NIET MOETEN ZIJN – vrije productie – gezien 21 september 2014 – Theater De Vieze Gasten – info en contact: www.deviezegasten.org

Cover: Jan Vanriet

De nieuwe dichtbundel van Roger de Neef, Som van tijd, wordt voorgesteld op donderdag 2 oktober om 20 uur in Galerie De Zwarte Panter, Hoogstraat 70-72 te 2000 Antwerpen. Inleiding door de dichter, voordracht door actrice Brechtje Louwaard, muzikale omlijsting door saxofonist / fluitist Ben Sluijs.

Roger de Neef (° 1941) is auteur van enkele kunstmonografieën en een vijftiental verzenbundels. In 1978 werd hij met de Arkprijs van het Vrije Woord onderscheiden en in 1986 met de Driejaarlijkse Staatsprijs voor Poëzie.

Roger DE NEEF, Som van tijd, Gent, Poëziecentrum, 2014, 95 p., 19,95 €.

Jan Scheirs, Yannick Dangre, 2011

Op donderdag 9 oktober om 20 u wordt in het Auditorium van Bibliotheek Permeke, De Conincklplein 25, 2060 Antwerpen, de nieuwe bundel van Yannick Dangre voorgesteld, Met terugwerkende kracht, een uitgave van De Bezige Bij. Bent Van Looy stelt het boek voor.

Over de poëzie van Dangre, zie op deze blog:

http://mededelingen.over-blog.com/article-y-m-dangre-eerste-druk-debuutbundel-op-een-maand-uitverkocht-67659200.html

http://mededelingen.over-blog.com/article-y-m-dangre-woordenfluisteraar-76830122.html

De Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen organiseert voor het eerst een internationale kunstboekenbeurs. In haar statige ruimten in het centrum van Antwerpen bieden meer dan 70 standhouders uit België, Nederland, Duitsland en Frankrijk hun kunstboeken, kunstenaarsboeken, fotoboeken, tentoonstellingscatalogi, tijdschriften en ander artistiek drukwerk aan.

Belangrijk is dat de beurs zich niet enkel richt op verzamelaars van tweedehands en antiquarische publicaties maar ook op liefhebbers van hedendaagse kunstenaarsboeken. Beeldende kunstenaars en kunststudenten stellen er hun materiaal voor. Die interactie van oud & nieuw, van antiquarisch & avant-gardistisch, geeft de Antwerp Academy Art Book Fair  haar unieke profiel en maakt haar tot een mustvoor elke kunst- en boekenliefhebber.

De beurs vindt plaats op zaterdag 18 oktober en is gratis toegankelijk van 10 tot 17 uur.

Bijzonder aanbevolen!

Meer informatie op www.delangezaal.be/antwerp-academy-art-book-fair.

HFJ

Op donderdag 2 oktober is het zover. De nieuwe bundel van Frank De Vos, Twijfelaars in bloei, een uitgave van P te Leuven, wordt om 20 uur in Kasteel Sorghvliedt, Marneflaan 3 te Hoboken voorgesteld. Bart Stouten leidt in, Frank De Vos leest voor en Celliccimo o.l.v. Judith Ermert zorgt voor de muzikale omkadering.

Frank De Vos (r.) in gesprek met Henri-Floris Jespers en Jan Hendrik van Damme (3 september 2014)

DorpsDichterDoel van 2009 tot 2011, Frank De Vos (° Antwerpen, 1956) is historicus, troubadour, kunstenaar en schrijver. Hij publiceerde onder andere Infiniti (2007), In omstandigheden (2008), Trek de wind niet van de wieken (2009), Excisa  (2010) en Naamvallen in het ontheemde (2012) en is redactielid van Mededelingen van het CDR.

Het FeliXart Museum toont tot 21 december een selectief overzicht van de werken van Guy Baekelmans. Begonnen in 1968 met figuren en vormen in de stijl van Pop art en Hard edge, voerde Guy Baekelmans (° 1940, Berchem) al snel vereenvoudigingen in vorm en kleur door. De evolutie naar het constructivisme ging in de eerste twintig jaar gepaard met een vroege interesse in de Oosterse filosofieën en leidde tot optische en dynamische wisselwerkingen geconstrueerd in het vierkant. Samen met o.a. P. R. de Poortere en Guy Vandenbranden stichtte Guy Baekelmans in 1972 het Internationaal Studie voor Constructieve Kunst. Vanaf de jaren ’80 neemt het belang van het driedimensionale toe met autonome, dikwijls monumentale sculpturen.

Er volgt een vrijere expressie vanuit een boeddhistisch universalisme, wat Guy Baekelmans beschrijft als een opening naar onuitputtelijke referenties buiten tijd en ruimte, ontstaan door de interactie tussen de innerlijke microkosmos en de uiterlijke macrokosmos, ondeelbaar en in totale symbiose.

Over het oeuvre van de kunstenaar schreven Ernest Van Buynder, Frans Boenders en Simon Delobel Een spirituele reis, een ruim overzicht van twee- en driedimensionele werken van Baekelmans. Het boek kwam tot stand dankzij de steun van het Kunstendecreet van de Vlaamse overheid en de Provincie Oost-Vlaanderen. Een spirituele reis wordt voorgesteld (en de tentoonstelling geopend) op zondag 5 oktober om 15u.

Een spirituele reis, Pandora, garengenaaide hardcover, 348 p., 45 €.

FeliXart Museum, 6 Kuikenstraat, B 1620 Drogenbos.

*

Joris Gerits debuteert als dichter met Fuga, een uitgave van Pte te Leuven. De bundel wordt voorgesteld op zaterdag 11 oktober om 20 uur in de Zwarte Panter, Hoogstraat 70 te Antwerpen. Prof. Dirk de Geest leidt in, Joris Gerits leest voor en Guy Kestens (gitaar en luit) zorgt voor muzikale intermezzi.

Joris Gerits (° Vilvoorde, 1943) promoveerde in 1980 tot doctor in de Germaanse filologie op een proefschrift over Hugues C. Pernath. Hij is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde en taalvaardigheid aan de UA (Universiteit Antwerpen)en was jarenlang voorzitter van het Vlaams Fonds voor de Letteren. Hij is redacteur van Streven  en werkt als literair criticus en essayist mee aan o.a. Poëziekrant, De Leeswolf  en Ons Erfdeel.

In 2007 publiceerde hij bij Meulenhoff / Manteau het bejubelde dagboek 365.Naar aanleiding zijn emeritaat verscheen in 2008 het huldeboek 365 voetnoten voor Joris Gerits(Revolver), waar ik met volle overtuiging aan meewerkte.

HFJ

De gezondheidsautoriteiten van de staat New York willen dat kinderen geen films meer te zien krijgen waarin wordt gerookt. Volgens ene Richard Daines worden kinderen namelijk sterk beïnvloed als ze iemand op het witte doek een sigaret op zien steken. De helft van de nieuwe rokers raakt volgens hem op die manier verslaafd. Voortaan worden films waarin wordt gerookt automatisch verboden voor jongeren onder 18 jaar. Wat een bende hypocrieten ginder. Ze staan op hun achterste poten wanneer er een blote tepel op televisie verschijnt. Ze schikken zich in het verbieden van films waarin wordt gerookt, maar koesteren tegelijkertijd het grondrecht op wapenbezit. Moet je het gros van de Hollywood-films niet verbieden omdat kinderen daardoor gaan denken dat het normaal is om in een auto met een snelheid van 180 kilometer per uur achter een wagen die 181 rijdt aan te zitten? Moet je elke film waarin geweld wordt gebruikt (Amerikaanse kinderen hebben via tv en cinema op hun tiende al honderden moorden gezien) dan ook niet verbieden voor de jeugd? Want ik geloof best dat zien roken doet roken. Maar wanneer je suggereert dat zien doden doet doden (ooit opgemerkt hoeveel schietpartijen op scholen er in de Verenigde Staten van Noord-Amerika plaatsvinden?) vloek je in de kerk. Het komt daar nooit meer goed….

Bert BEVERS