Ook in literaire en semi-literaire bladen vindt men hetzelfde on-Nederlands: de voorbeelden zijn legio. Het onzijdig zelfstandig naamwoord krijgt meer en meer ‘die’ als betrekkelijk voornaamwoord (het huis die, het contract die): men kan het elke dag op radio en televisie horen. Zo heeft Inge Vrancken het in het VRT-journaal over Duitsland die…  De verwarring tussen ‘niet het minst’ en ‘niet in het minst’ (in DS door Luckas Vander Taelen, maar zowat elke journalist treedt dat onderscheid met voeten) is hallucinant, elk probleem ‘stelt zich’ en het verschil tussen ‘te danken aan’ en ‘te wijten’ aan, kent blijkbaar niemand meer. Er wordt ook nogal wat met de voeten getreden en voor velen is het vaste prik te spreken van iets dat ‘had geweest’. Het ligt in de mond van elke Vlaming bestorven. In de reclamewereld blijft ‘aan een aantrekkelijke prijs’ een evergreen en het meervoud van zo’n blijft, zoals gezegd, raar genoeg zo’n i.p.v. zulke: ‘zo’n’ fouten, jongens toch! Men kan uit dit soort slordigheden makkelijk afleiden dat de desbetreffende schrijvers, journalisten e.t.q. meestal dialect praten. Twijfel er niet aan: bij de dokter doen ze zeker hun best. Ze spreken dan een veredeld dialect, een soort doktersnederlands.  Enfin, het lijkt er soms op of al die taalwerkers nooit Nederlands geleerd hebben of  - hoe dan ook  - geen moeite doen om het fatsoenlijk te hanteren, uit onkunde of slordigheid, of een mix van beide.  Allebei zijn ze even erg, niet alleen omdat taal de prima materia is van die scribifaxen, maar misschien nog meer omdat men zo gestreden heeft voor dat Nederlands en het nu zo molesteert. Als leerkracht Nederlands zou ik er nu al mijn conclusie uit trekken: het maakt allemaal niet uit.  In Antwerpen passen ze dat adagium al toe want daar afficheert men op grote borden dat ’t Scheld van elke Antwerpenaar is’, en over het taalgebruik van de modale Antwerpse politicus zwijg ik zedig.

Een ander, merkwaardig facet van het actuele taalgebruik, is het aanwenden van superlatieven, leuke kreetjes en - als het ware - gezongen taal.  Het superlativisme uit zich bijvoorbeeld in het jolig toespreken van de kijker. Die wordt nu ‘heel welkom’ geheten, of hem wordt een ‘héél goede morgen’ gewenst, geen gewone goede morgen, maar een speciaal voor hem gebrouwen ‘héél goede morgen’.  De vriendelijke toeschietelijkheid wordt dermate in de verf gezet dat ze uiteindelijk niets meer inhoudt. Het postmoderne taalgebruik creëert nu eenmaal zijn eigen entertainment-maniërismen. De leuke kreetjes komen uit zo verschillende monden als die van Martine Tanghe en Kurt van Eeghem, twee toffe peren die er alles aan zouden doen het de kijker of luisteraar zo fijn naar zijn zin te maken, zodanig dat hij / zij, langzaam onderuitgezakt in zijn/haar fauteuil of bankstel, zelfs het treurigste nieuws als een fait divers verwelkomt.  De nieuwe song lines, niet die van de Australische aboriginals maar het bijna gezongen Nederlands, vernemen we van Lisbeth Imbo: die neemt nagenoeg elke dag ’s morgens afscheid van weerman De Boosere op een manier die op een zekere montere verliefdheid wijst.  

Ook de uitspraak is soms een kleine taalramp. Het is niet erg dat men lichtjes hoort uit welke streek iemand afkomstig is. Iedereen mag het algemeen Nederlands op zijn manier effleureren. Maar sommigen bakken het wel heel bruin. Lisbeth Imbo spreekt van ‘parlemantairen’, op zijn Frans dus; Kurt van Eeghem, de man met de geaffecteerde uitspraak en de vele taalfouten,  spreekt met een rare emfase, hij roept en tiert, legt rare klemtonen, is daarbij soms licht hysterisch en heeft het in een bui van jovialiteit over ‘nen aap’ en ‘ne zotten aap’; Martine Tanghe doet het weer anders: zij spreekt van ‘foor fanafond in Flaanderen, maar een paar woorden later is het vette vis, met vette ‘v’. Minister-president Peeters, maar ook Johan Vande Lanotte, betracht een mooie uitspraak, lichtjes nijgend naar het Hollands, maar ze maken ondertussen de ‘meest Vlaamse’ (de ‘Vlaamste’) taalfouten. Renaat Landuyt, naast Herman de Croo superkampioen in carnavalesk taalgebruik, spreekt soms ongegeneerd Brugs (met makanders). De baas (bazin) van het Vlaamse onderwijs, Mieke van Hecke, spreekt dan weer een vreemd soort Nederlands, doorspekt met alle denkbare taalfouten, en dat is toch merkwaardig als men bedenkt dat elke dag brave leerkrachten zo aandoenlijk hun best doen om fatsoenlijk Nederlands aan te leren. Maar klopt dit laatste nog wel? Mijn 30-jarige ervaring in het onderwijs heeft me geleerd dat zelfs vele leerkrachten Nederlands een raar amalgaamtaaltje spreken. Hoe kan het ook anders? Een tycoon (sit venia verbo) als Tony Mary zegt ergens in een interview dat we vandaag keurig Nederlands spreken, maakt ondertussen taalfout na taalfout en beweert en passant ‘een Vlaams sprekende Brusselaar te zijn’.  Vlaams? Of Nederlands misschien? Net kreeg ik een scriptie, ingediend bij de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, onder ogen: alleen al in de titel prijkte een domme taalfout. Ook onder professoren merkte men dat dus niet op. Mijn collega-docenten in de Lerarenopleiding spraken een veredeld soort Antwerps en realiseerden zich nooit dat ze geen Nederlands kenden. Ze waren dan ook hevig verontwaardigd toen ik hun dat vertelde en hun een lijst meegaf met veelvoorkomende taalfouten die ze elke dag weer maakten. Ze konden het niet geloven, zo’n lange lijst!, en stotterden beteuterd dat ze dan wel nooit Nederlands hadden gesproken, q.e.d. Als deze Vlaamse voormannen, deze circulaire elite van Vlaamse koppen, bestaande uit journalisten, bobo’s allerhande, cultuurfreaks, politici, hoogleraren en communicatieboys het al niet kunnen, wie dan wel? Ik vraag het opnieuw: is dat erg?  Sub specie aeternitatis natuurlijk niet, maar in het licht van de inspanningen die vele leerkrachten zich ondanks alles elke dag getroosten om toch op zijn minst wat fatsoenlijk Nederlands te praten (ook al slagen ze daar steeds minder en minder in: één op de zes leerlingen blijkt wat de eindtermen betreft de eisen inzake Nederlands niet te halen) en zeker in het licht van het postmoderne relativisme, is een en ander zeer noodlottig. Waarom immers zou men in de school nog aan kennisoverdracht moeten doen en regeltjes, grammatica en spelling van het Nederlands  aanleren, als het er later toch allemaal niet toe doet? Als zelfs docenten, de nieuwe managerial class in onderwijs, professoren, journalisten and the like het Nederlands schandelijk mishandelen, wat zou het er dan verder toe doen! Als die taalmensen ons willen doen geloven dat het toch niet zo erg is dat men de eigen taal niet kent, als ze niet eens weten dat men ze radbraakt, hoe zou men dan willen dat men er trots op zou zijn, dat men ze foutloos kan spreken! Er zijn bij ons nauwelijks voorbeelden die dienst kunnen doen als model. Bij de eerste spontaneïteit gaat het al fout – niet als men zijn dialect mag spreken, maar als men verondersteld wordt Nederlands te praten. De moedertaal van de modale taalmens is dan ook nog steeds zijn dialect, uitzonderingen niet te na gesproken: Johan de Boose of Johan van Cauwenberghe, of Frans Boenders bijvoorbeeld, de vroegere woordproducer van Radio 3, een zender van de BRT (nog geen VRT!) die nog vrij was van het kinderlijke, postmoderne gebazel en geneuzel van de Bart Stoutens van vandaag en die daarbij ook nog ‘formatvrij’ was -  want ook vandaag moet op Klara alles leuk en fijn zijn, opgeleukt en opgepimpt met wat adolescentengegiechel en kekke prijsvraagjes.  

Wim VAN ROOY 

(wordt vervolgd)

Dat een bedrijfsleider (namen zat) het Nederlands door de hakselaar draait: het is bekend, het verwondert ons al lang niet meer en men kan het nagenoeg elke dag op de treurbuis meemaken.  Dat politici een eigen sloom idioom hebben ontwikkeld, geen volzin kunnen brouwen, Vlaams of Brabants spreken: geen hond kijkt er van op. Een modale Vlaming hoort het niet eens en zal in het beste geval eens glimlachen wanneer het koeterwaals of het ‘decroïsme’ hem / haar bekend voorkomt. De meeste ministers of parlementsleden slagen er immers niet in een zin met twee voegwoorden correct te laten eindigen, doorspekken hun lingo met rare eigen vondsten en larderen ze met wat treurige gallicismen, maken zelden een zin af of spreken het eigen dialect in veredelde vorm – en dat na tweehonderd jaar taalstrijd (cf. ut supra J. B. Verlooy). Sommige tv-presentatoren van wie de joligheid van het scherm spat, hebben zelfs een eigen kakelend en schaamteloos idiolectje gecreëerd dat tenenkrommend vals is: het Ben Crabbés, of het Bart de Pauws, of het Peter van Asbroecks, bijvoorbeeld. Iemand als de fotografe Lieven Blancqaert spreekt gewoon wat gekuist Gents, het Blancqaerts. Niemand die zich nog realiseert dat in ‘idiolect’ het Griekse woord ‘idiootès’ zit….  Dat een bekende kunstschilder een eigensoortig, dialectisch gekleurd, agressief  brabbeltaaltje hanteert, kan men hem misschien nog vergeven: tenslotte is de Vlaming een plastisch kunstenaar, een verteller met beelden, niet met woorden, en dialect is, zoals de dichter Koos Geerds ooit zei ‘een taal zonder grootspraak’. Laten we dus mild zijn voor deze species.  Als in een parlementaire onderzoekscommissie zowat de hele fauna en flora van het menselijk ras aan bod komt, wordt men bevestigd in zijn treurigheid: niemand, maar dan ook niemand slaagt erin fatsoenlijk Nederlands te brouwen. Wat taal betreft komen al deze citoyens au-dessus de tout soupçon uit het buitengewoon onderwijs. Maar laten we clement zijn: deze anti-Demosthenessen leven niet van taal alleen, al blijft het verwondering wekken waarom Nederlanders  wél kunnen wat de modale Vlaam niet kan: fatsoenlijk praten, i.e. zonder al te veel fouten.  Oké, ze zeggen dan misschien wel ‘fessoenlijk’ en ze jammen door hun taal behoorlijk wat Engelse modetermen, maar ze kunnen in volzinnen spreken. De eerste de beste ‘Hollandse’ coureur – en hij hoeft niet eens Maarten Ducrot te heten – steekt elke Vlaamse politicus in zijn zak, de achterzak van zijn maillot (een woord overigens dat de timide Vlaming doet huiveren, want Franse inslag).

Dat schrijvers, journalisten en academici, mensen die van en met hun pen leven, hun eigen taal zo schabouwelijk uitbraken: dat is pas merkwaardig. Hun taal immers is hun gereedschap, ze hebben er vaak voor doorgestudeerd, maar slagen er toch niet in een zin foutloos uit te spreken of neer te schrijven. Is wat ik hier beweer niet wat overdreven? Gebruiken zij hun prima materia dan niet feilloos, zoals men zou verwachten? Ik heb het gedurende een jaar elke dag geturfd: radio, tv, kranten, en hun bedienaars, het maakt niet uit, ze zijn allemaal in hetzelfde bedje ziek. Geen journalist die eraan ontsnapt. En het kan alleen maar erger worden. Was de oudere generatie nog min of meer geporteerd om zo correct mogelijk te praten en te schrijven, vanaf de jaren zestig werd in het onderwijs de grote communicatiemantra van kracht en was het voldoende dat we elkaar begrepen, of dat we ‘het’ konden lezen. Het normatieve werd bij de vuilnisbelt gezet, net zoals dat  in de maatschappij gebeurde. Anomie werd de regel. Nieuwe generaties werden met die neurotische dwanggedachte opgevoed door leerkrachten en docenten die zelf geen taalkundige sense of urgency meer bezaten, waardoor jongere leerkrachten met een raar soort virtuositeit een roedel fouten aanbrengen in een simpele tekst en het bestaan een zin met drie voegwoorden onleesbaar te vinden. In de jaren negentig werd de onderwijsmalaise nog vergroot door de introductie van een nieuw toverwoord: competentieonderwijs, een gedachteloze zet waarvan men in Nederland nu toegeeft dat het niets heeft opgeleverd, tenzij misère. Ooit vroeg een collega-docent aan de Lerarenopleiding me om een goed boek. Ik gaf hem Hans Achterhuis’ Het rijk van de schaarste. Na een half jaar gaf hij het me bedremmeld terug: het was te moeilijk… Met zulke docenten bouw je de achterlijkheid in je onderwijs in, maar in het kader van een verkeerd begrepen democratisering en van een dom gelijkekansenbeleid moest ook een hond met een hoge hoed een diploma kunnen verwerven. Politici en onderwijsadministratie verrichten met dit beleid eigenlijk een sovjetexperiment op de bevolking. Dit soort processen komt inderdaad neer op een maakbaarheidsproeve die men loslaat op kinderen: vanuit de onderwijsgremia, aangestuurd door de politiek en door modieuze strijdkreten, legt men wereldvreemde oekazes op die ingaan tegen elk gezond verstand. “To rub their noses in diversity”, zoals een van de spindoctors van Blair het formuleerde. Tijdens dit experiment wordt heel veel van de leerkrachten gevraagd (ze moeten bijvoorbeeld mini-antropoloog zijn), maar leren en hard studeren is daar niet bij. Alleen competenties immers tellen. De brave leerkrachten – ik noem ze de nieuwe heiligen – ondergaan gelaten deze gevaarlijke onzin waarvan niemand beter wordt en trachten er het beste van te maken, maar ook zij zijn het slachtoffer van een voortdurende en gevaarlijke experimenteerdrift en van een niet als dusdanig erkende criminele attitude. Ook het Nederlands wordt daar slachtoffer van. De Tocqueville, aan wie iedere politicus vandaag refereert, terwijl niemand hem heeft gelezen, had ons al gewaarschuwd voor de kinetiek van het egalitarisme, maar het onderwijs heeft niet geluisterd. Het wentelt zich in de roes van egalitaristische en multiculturalistische idealen, maar heeft een broertje dood aan het realiteitsprincipe. 

Elke taalkundefaculteit  die naam waardig, klaagt erover dat de nieuwe studenten geen zin op papier krijgen, zodat heel wat professoren en docenten hun tijd moeten invullen met het bijspijkeren van hun studenten met elementaire linguïstische vaardigheden, met grammatica, met spelling. Navrant is ook dat geïnteresseerde leken, zakenmensen of leerkrachten altijd maar weer hun verbolgenheid richten op spelfouten, terwijl dit taalonderdeel au fond het minst interessante facet van de taal is; ondertussen herkennen ze zelfs de grofste taalfouten niet eens en spreken en schrijven ze zelf tussentaal, vertaald Frans, idiolect of koeternederlands. Over spelling trouwens had Mark Twain zijn banbliksems al gestort in een scabreus-brutaal werkje, en welke spellingdiscussie ook die later volgde, in welk land ook,  is slechts een variante op wat Twain al zo gevat had uiteengezet in verband met wat hij ‘foolish English’ had genoemd. Als men al ‘aan taal doet’ richt men zijn pijlen op bijvoorbeeld de toenemende vloed van Engelse termen, alsof woorden en begrippen uit die nieuwe lingua franca, ondanks hun snobappeal en een gebrek aan taalcreativiteit, het Nederlands niet zouden kunnen verrijken / upgraden!

Wim VAN ROOY

(wordt vervolgd)

Het tijdschrift Onze Taal  heeft zowat 33.000 abonnees, van wie een behoorlijk deel in België / Vlaanderen. Dat is erg veel voor een taalkundig tijdschrift dat zich o.m. ten doel stelt het verantwoorde gebruik van de Nederlandse taal te bevorderen. De scholingsgraad van de Vlaamse bevolking ligt hoog en ook kranten besteden regelmatig aandacht aan het Nederlands, aan het nut van de Taalunie, aan de ondertiteling van Vlaamse films, aan de bastaardisering van onze taal, aan het feit dat we tot een middelgroot taalgebied behoren. In sommige kranten beschikte men tot een paar jaar geleden zelfs nog over een soort taaltuinier, maar dat werd postmoderngewijs algauw als oubollig gekwalificeerd. Het jaarlijks terugkerende taaldictee, zowel regionaal als binationaal, zowel kleinschalig als grootschalig, heeft een immens succes: degenen die anders alleen maar naar voze spelprogramma’s kijken, halen balpen en papier te voorschijn en beginnen frenetiek te noteren, alsof een correcte spelling het hoogste is wat men in een mensenleven kan bereiken.  En dan is er de immer geestige weblog van de Taalprof, een anonymus die van taalkundige wanten weet en die door al zijn artikelen een soortement plezier jaagt dat aanstekelijk werkt. Er zijn verschillende taaltelefoons, en die worden gretig geconsulteerd. Er zijn de vele taalwebsites (taalpost, taaldrop, taallink, enzovoort). Woestijnvisacteur Bruno Vanden Broecke stelt zich in een interview de vraag wat écht belangrijk is. Naast gezin en vrienden, noemt hij taal, en terecht  - maar ondertussen spreekt hij wel over ‘ingangsexamen’ en ‘theatermiddens’.  Die alomtegenwoordige belangstelling voor taal heeft er intussen meestal niet toe geleid dat de zogenaamde aandacht die de Vlaming heeft voor taal, van een dusdanige oprechtheid en kwaliteit is dat hij die ook zou verzorgen. Taaltuiniers: dat is immers iets van vroeger, dat was modern, uit de stal van de volksverheffing. Nu zijn we postmodern bezig en dan mag alles, ook in taal.  Er was een tijd dat de onverwoestbare politiek columnist van de NRC, Jerôme Heldring, elke week opmerkte hoeveel taalfouten er in de krant hadden gestaan. Die tijd is voorbij: nu maalt men niet meer om een taalfoutje meer of minder. De correctoren had men al gedefenestreerd, de taaltuiniers werden als frikkerige schoolmeesters gelabeld.

Men kan dus niet beweren dat taal onverschillig laat, al denkt de modale Vlaming nogal snel dat hij correct spreekt “als hij maar een juiste uitspraak hanteert”. Onze Vlaamse minister-president is daarvan een heus exemplaartje, met een uitspraak die soms wat Hollands aandoet, maar die de ene taalfout na de andere opstapelt.  Het paradoxale is echter dat vooral journalisten en academici vandaag een veel beter Nederlands schrijven (niet spreken!) dan vroeger maar dat ze toch veel traditionele taalfouten blijven maken. Hun taal is er qua stilistiek, vergeleken met veertig of vijftig jaar geleden, enorm op vooruitgegaan, maar hun Nederlands blijft doortrokken van incorrect taalgebruik. Een taalboek als dat van Penninckx en Buyse is aan hen niet besteed. Ze blijven dus ‘wetten stemmen’ en ‘ze doen veel inkt vloeien’, ze blijven ‘gevoelig aan’ en gebouwen blijven ‘ingehuldigd’, hun ‘objectief’ blijft het aanleggen van ‘een rond punt’. Enfin, wie elke dag kranten leest of naar de radio luistert, heeft er een hele dagtaak aan. Ik wil in dit essay niet aan ‘naming en shaming’ doen, maar het zou wel al te makkelijk en gratuit zijn taalmolest aan te klagen en nooit eens te verwijzen naar een cultuurbobo. Wie in dit stukje figureert, moet niet boos worden: hij of zij staat immers heel even model voor de doorsneejournalist, de doorgestudeerde academicus, de wauwelende politicus  of  de postmoderne cultuurpaus.  De luttele voorbeeldjes die ik citeer zijn de vrucht van wat hapsnap, oppervlakkig mediascannen, want indien men dat ‘scrutineus’ zou willen doen en over een langere periode, zou één nummer van Ons Erfdeel niet toereikend zijn. Wie zijn linguïstenhart wil tarten, jennen of stangen, moet ’s morgens op de VRT beslist naar De Ochtend luisteren, ofschoon je de hele dag je hartje kunt ophalen.  Ik heb dus bewust niet op alle mediataalslakken zout gelegd. Dat niemand zich dus geviseerd voele. Voor elke cultuurmens die ik noem, staan er onmiddellijk tien klaar om het estafettestokje gretig aan te nemen.

De merkwaardige situatie doet zich echter voor dat tweehonderd jaar taalemancipatie (laten we voor het gemak even bij de 18de-eeuwse advocaat Jan Baptist Verlooy beginnen) en latente bekommernis om het Nederlands, er uiteindelijk toe hebben geleid dat niet alleen de modale Vlaming nieuw-koeterwaals spreekt in de vorm van het al vaak gesignaleerde Verkavelingsvlaams, maar dat ook doorgestudeerden, journalisten, nieuwslezers, professoren, cultuurvertegenwoordigers, kunstenaars, bedrijfsleiders, communicatiespecialisten, schrijvers, politici, onderwijsmensen, kortom het culturele puikje, of wat in een andere era het establishment werd genoemd, een taaltje spreken dat niet alleen idiosyncratisch is en postmodern (ieder zijn eigen taal!), maar dat vooral euforisch, gemakzuchtig, leuk, zelfvoldaan, modieus, kakkineus en nonchalant is, waardoor d’onacht waarover  de Brabander Verlooy sprak, een nieuwe dimensie krijgt. Het is alsof diens eerlijke woorden in een tijd die vol is van narcistische zelfemancipatie geen enkele draagkracht meer bezitten. In de 19de eeuw kon men nog trots zijn op het Nederlands. De dichter Frans de Cort kon stellig beweren ‘O, mijn Neerlandsch, ja mijn Neerlandsch, dat houd ik steeds in eere’. De man meende het en het maakt van hem vandaag bijna een prehistorisch wezen, iemand die in het grote verhaal van bevrijding geloofde. De een was, zoals bekend, meer op Nederland geaxeerd, op het ‘gemyn goed’ van beide taalgemeenschappen, het Vlaamse en het ‘Hollandse’, de ander meer op het Vlaams, maar al deze lieden geloofden dat een verzorgde en correcte taal een pure conditio sine qua non was. Kom daar vandaag eens om!

Wim VAN ROOY

(wordt vervolgd)

28 mei. Ik lees de beschouwing van Guido Lauwaert over 'Bloed en rozen' van Tom Lanoye, Guy Cassiers en Dominique Pauwels die straks op de blog Mededelingen zal verschijnen. Dat brengt mij meteen in herinnering de nog altijd meest aan te bevelen studie over Gilles de Rais, geschreven door Georges Bataille als woord vooraf bij de publicatie van verbijsterende (proces)documenten : Procès de Gilles de Rais. Documents précédés d'une introduction de Georges Bataille, 1959, herdrukt in 1965 en 1977.

Gilles de Montmorency-Laval, baron de Retz, enz. enz., Maréchal de France (1404-1440), beter bekend als Gilles de Rais, werd als tovenaar, ketter, afvallige, aanroeper van demonen, sodomieter en heiligschenner op 26 oktober 1440 te Nantes gehangen en verbrand. Om hen die datum goed in het geheugen te prenten werden die dag alle kinderen van Nantes tot bloedens toe gegeseld.

*

Gilles de Rais ben ik in de literatuur al vaker tegengekomen. Hij is via een grotendeels auto-fictioneel romanpersonage, de historicus Durtal, prominent aanwezig in Là-bas (1891) van Joris-Karl Huysmans, auteur van de brochure La Magie en Poitou: Gilles de Rais (1897).

Talrijke zijdelingse verwijzingen aan de wapenbroeder van Jeanne d'Arc werden verwerkt in Le Roi des Aulnes (1970) van Michel Tournier, die er later een roman aan wijdde, Gilles et Jeanne (1983).

Theaterman en -criticus Jean-Luc Jeener publiceerde in 2008 La tragédie de Gilles de Rais, met een woord vooraf door Robert Hossein.

In de Nederlandse literatuur werd Gilles de Rais centraal ten tonele gevoerd door Hubert Lampo in De Duivel en de Maagd (1955) en inspireerde Hugo Claus tot een lange monoloog, Gilles! (1988). Ad Beukering ondernam onlangs een poging de vraag te beantwoorden wat Claus heeft gefascineerd in de 'grand seigneur' die model stond voor Blauwbaard (cf. Boelvaar Poef, jg. 9, nr. 2/3, september 2009).

Hugues C. Pernath schreef de Main de Gloire-gedichten (1959-1960) ter nagedachtenis van Gilles de Rais. De verzamelbundel Instrumentarium voor een winter (1963) wordt trouwens ingeleid met een citaat van de satanist, ontleend aan Là-bas van Huysmans: 'Je suis né sous une telle étoile que nul au monde n'a jamais fait et ne pourra jamais faire ce que j'ai fait'.

Gilles de Rais werd ook al opgevoerd in albums van De Rode Ridder.

*

Gilles de Rais, massamoordenaar, kidnapper, seriemoordenaar: een verzamelaar, zoals in The Collector van John Fowles, of een obsessieveling, zoals Hannibal Lecter in Thomas Harris' The Silence of the Lambs. De esthetiserende fascinatie door het kwaad, die ook in zovele Vlaamse thrillers tot uitdrukking komt.

*

4 juni. Na een gesprek met mijn CDR-collega Jacques de B. raadpleeg ik Knaurs Lexikon Moderner Kunst (1955), het exemplaar dat op 19 juli 1956 aan Gaston Burssens geschonken werd door Gerrit en Annie Borgers.

Tussen de pagina's van dit in helder geel linnen gebonden boek tref ik tot mijn verbazing een foto van mijn ouders en grootouders en een bibliografische inhoudstafel van Maatstaf, maandblad voor letteren onder redactie van Bert Bakker. De foto dateert van de tweede helft van de jaren vijftig (wellicht 1956) en werd gekiekt in Le Troubadour, destijds een bekend nachtcafé waar Patrick, de zoon van de uitbaters, met Franse chansons optrad. Van links naar rechts: Olympe Jespers-Gardien, Marguerite Jespers-Van Elslander, Floris Jespers, een onbekende en Paul Jespers. Grootvader was een nachtraaf, en mijn ouders vergezelden hem vaak. (De aanwezigheid van grootmoeder op de foto lijkt me een eerder uitzonderlijk 'bevroren' moment...)

Hoe en wanneer kwam die foto terecht in Knaurs Lexikon Moderner Kunst ? Zoals gezegd kreeg Burssens dit exemplaar van Annie en Gerrit Borgers; meer dan dertig jaar later werd het mij geschonken door Ivo Raes, de zoon van Burssens. Om redenen die ik kan vermoeden, zal ik die foto als geheugensteuntje in het boek opgeborgen hebben terwijl ik aan het werken was aan Klemmen voor koorddanser (1997).

De inhoudstafel van de jaargang 1962/1963 van Maatstaf, een brochuurtje van een tiental pagina's, had toen al zijn weg gevonden naar Knaurs Lexikon – ook al om wat mij betreftevidente maar voor iedereen onverklaarbare gedachtenassociaties die louter te maken hebben met een al te idiosyncratische manier van werken... Op de laatste pagina van de inhoudstafel schreef Burssens een korte tekst over Van Ostaijens opvattingen over lyriek die hij later zou verwerken in een lezing.

5 juni. Ik denk aan mijn FaceBook vriend Teun De Dobbelaere, projecten-coördinator bij de Academie voor Beeldende Kunst te Gent, die meldt dat zijn stervende kat een nieuw plekje heeft ontdekt, een kamertje die niet meer wordt gebruikt.

'Er staan een paar oude dozen en een oude zetel. Achter die oude zetel ligt ze vaak als ze rust wenst. Het zou me dan ook niet verwonderen mocht ze een dezer dagen/weken daarheen gaan om over te gaan. Een kat zal op gepaste tijd afscheid nemen van haar huisgenoten. […] Ik ben dolgelukkig dat ik het eerste advies van de dierenarts niet heb gevolgd. Hij wou haar op 28 mei al euthanaseren. Ik heb er lang over getwijfeld wat het beste zou kunnen zijn...het belangrijkste is dat ze een katwaardig leven leidt en ze eveneens op een katwaardige manier kan heengaan. Ik ben blij dat ik gekozen heb voor palliatatieve zorg. Zolang ze wil, kan ze blijven....het is aan mijn maatje Tjokke om te beslissen wanneer ze wilt gaan. Terwijl ik dit nu typ, zit ze hier op mijn bureau me aan te staren.

Ja, van de discrete elegantie van een stervende kat hebben we nog veel te leren. Dat heb ik al vaak kunnen vaststellen.

7 juni. Bloggen heeft wel degelijk zin. Van Dirk De Geest, professor literatuurwetenschap aan de K.U. Leuven, ontvang ik vanochtend het levensbericht over Wilfried Adams dat hij voor de Leidse Maatschappij voor Letterkunde schreef. Hij koos bewust voor een nauwelijks biografisch portret (in tegenstelling tot het gebruikelijke genre):

Het is niet meer dan een presentatie van de dichter voor een breed publiek, in de hoop dat daarmee enige belangstelling voor zijn werk ontstaat. In dat artikel verwijs ik naar uw blog, aangezien uw bijdragen tot de meest diepgaande over de auteur behoren.

*

Dirk De Geest stipt terecht aan dat Wilfried gefrustreerd was omdat 'lezers en recensenten nauwelijks oog hadden voor het belang en de samenhang van zijn werk'. In Van Ostaijen tot heden  (Vantilt, 2001) toont Geert Buelens aandacht voor het werk van Wilfried Adams. Hugo Brems (Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005; Bert Bakker, 2006) echter voert hem alleen ten tonele als co-redacteur van het (efemere) Impuls-manifest.

Dirk De Geest onderstreept terecht het belang van de bloemlezing Hotel New Flanders (Poëziecentrum, 2008):

Toch valt het de jongste jaren met die miskenning van Adams alles bij elkaar nog mee. Zo is de dichter postuum herdacht in enkele mooie essays, niet alleen van de hand van de verwante dichter Henri-Floris Jespers (op zijn belangrijke persoonlijke blog), maar ook van de veel jongere poëziecriticus Patrick Peeters, die met postmoderne tijdschriften als Nieuw-Zuid en nY wordt geassocieerd. Minstens even belangrijk is de literaire erkenning die Adams te beurt viel in de recente bloemlezing uit de Vlaamse poëzie Hotel New Flandres. De samenstellers – die met hun uitgave een duidelijke herziening van de gangbare canon beogen – nemen van Wilfried Adams niet minder dan vijf gedichten op (jammer genoeg enkel uit de periode tot en met Geen vogelkreet de roos). Die ruime selectie wordt verantwoord door te onderstrepen dat Adams als een authentieke ‘oeuvredichter’ kan gelden.

Toen Wilfried aan zijn verhandeling werkte (“Mijn gegeven woord” van Hugues C. Pernath. Een syntaktische benadering. KUL, Fakulteit Letteren en Wijsbegeerte. Promotor: prof. dr. M. Janssens. 1972, 118 p.) bracht ik hem als go-between in contact met de ongenaakbare Hugues.

Ik besprak twee bundels van Wilfried: Geen vogelkreet de roos  (Soethoudt, 1975) in het Nieuw Vlaams Tijdschrift (waar Wilfried publicatiemogelijkheden kreeg) en Uw afwezigheid – een strategie van het verdriet  (Hadewijch, 1986) in Diogenes. (Ik zetelde trouwens in de jury die Uw afwezigheid  met de prijs van de Provincie Antwerpen bekroonde.)

Hoewel hij kon rekenen op reguliere uitgevers was Wilfried erg verbitterd. Hij voelde zich zwaar miskend. Ikheb nooit begrepen waarom hij toch zo gesteld was op de waardering van bepaalde critici over wie hij zich slechts laatdunkend kon uitlaten...

Van l. naar r.: Luc Boudens, Wilfried Adams en Henri-Floris Jespers in Thalamus

Dirk De Geest werkt aan een boek over De Tafelronde. Ik hoop dat hij buiten de betreden paden treedt en de aandacht zal vestigen op twee tot nu toe m.i. verwaarloosde aspecten: nl. de aandacht van Paul de Vree voor 'la Belgique sauvage' en, vooral dan, zijn rol als gangmaker van de concrete, sonore en visuele poëzie. (Prof. em. Piet Tommissen (°1925) heeft de jongste jaren herinneringen aan DeTafelronde in strikt privé-edities gepubliceerd.)

*

Tsja, het toeval bestaat niet. Mijn vriend Hubert Lampo initieerde mij decennia geleden in (zijn opvatting van) de Jungiaanse synchroniciteit. En, jawel, deze middag had ik een afspraak met de dichter Bert Bevers in BatoBatu aan het Mechelseplein ('het dorp), uitgerekend de plek waar ik geregeld met Wilfried nachtelijk overleg pleegde. De laatste jaren van zijn leven zat Wilfried daar ook elke donderdag middag met Michel Bartosik (soms ook in het gezelschap van de eigenzinnige en erudiete Peter Bormans).

Bert en ik zouden overleggen over de verdere opbouw van de CDR-blog (een soortement 'redactievergadering' dus...). In de loop van het gesprek vielen de namen van o.m. Erik van Ruysbeek, Karel Jonckheere en... Wilfried Adams – 'een uitmuntend dichter die een mooi oeuvre nalaat', aldus Bert.

Achteraf gingen we foto's nemen van de woning van Emma Lambotte (zie de blog van 17 mei) en werden we gekiekt voor de Sint-Joriskerk (zie de blog van 31 mei), op de plek waar Paul van Ostaijen c.s. op 16 september 1917 'door' daden, woorden, gebaarden, zijne Eminentie Kardinaal Mercier, aartsbisschop van Mechelen, in de uitoefening van zijn bediening' hebben gesmaad.

Na jaren van sluimerend bestaan is het Landjuweel aan een nieuwe zegetocht bezig. De interne werking is gerestaureerd en de promotie krijgt een duwtje in de rug zodat het tegen de media botst. Dat is dubbel goed nieuws want amateurtoneel is geen goedkope vrijetijdsbesteding meer. Voor de woelige jaren zestig bloeide het amateurtoneel. Nadien is het verwaterd. Dertig jaar lang. Het is te merken aan het beroepstheater. Veel beroemde acteurs zijn in het amateurtoneel hun carrière begonnen. Toen het zwaar aan waarde verloor hadden acteurs alleen nog de toneelscholen als basisvorming. Het is er aan te zien. Veel hedendaagse acteurs beschouwen toneel als sport en spel. Hun producties horen eerder thuis in een sporthal dan in een theater.

Enfin, heel wat mensen laten de laatste jaren de televisie voor wat hij is en steken hun tijd in het opzetten van een toneelstuk. Een sociaal engagement, naar binnen toe, voor de vereniging, maar ook naar buiten, voor het publiek. Het feit dat er met de jaren meer en meer zenders op de buis zijn maar er steeds minder te beleven valt, zal daar niet vreemd aan zijn. Verheugend daarenboven is dat het publiek door de restauratie niet meer de buren zijn maar toneelliefhebbers uit de bredere regio. De reden is simpel: sommige toneelkringen hebben een goede reputatie opgebouwd. Niet enkel de acteurs werden steviger, maar ook de promotie is professioneler. Een frisse website is belangrijk, maar het netwerk van facebook, de nieuwste vorm van mond aan mond reclame, wordt flink bevorderd. Ook het twitteren [tetteren] wordt gepusht.

Verheugend is tevens dat heel wat mensen het persoonlijk contact weer opzoeken. In het voorbije seizoen heb ik met heel wat bezoekers van amateurtoneelgezelschappen gesproken. Het viel op dat ze de boodschap van het stuk geloofwaardiger vinden dan dat van de boekjes. Die worden ook nog geraadpleegd, om bevestigd te zien van wat ze al vermoedden: wat erin staat is dubieus. Met als gevolg dat wat deze week voor waarheid wordt verkocht, de week daarna, vaak onder druk, als leugen moet worden teruggenomen.

De waarde van de sterkte van de boodschap wordt benadrukt in de selectie van het Landjuweelfestival 2011. Een pluim dus voor de jury, die zowel naar de prestatie als naar de psychologische werking van de voorstellingen heeft gezocht en daar het beste uit het betere heeft uit geselecteerd.

Enfin, wat er dit najaar, in de herfstvakantie. in de Gentse schouwburg te zien zal zijn laat ik de persvrouw van de koepelorganisatie van het amateurtoneel, dat het Landjuweel organiseert, zelf vertellen.

Uit 66 deelnemende groepen werden zes groepen geselecteerd. De gelukkigen zijn Hand in ’t Oog uit Oostende met ‘De intrige’, ToneelTijlTernat met ‘Diplodocus Deks’, Theater Playerwater uit Kapelle-op-den-Bos met ‘Koken met Elvis’, Voor Taal en Kunst uit Mechelen met ‘Halverleven’, Kreutzfeld Verein uit Herentals met ‘De lange nasleep van een korte mededeling’ en Toneelkring Sint-Rembert uit Torhout met ‘Hamlet’. 

Het Landjuweelfestival geeft ook het woord aan jongeren. Zestien gezelschappen waagden hun kans en de gelukkigen zijn Bambini uit Retie met ‘TI TA NICske aan de hand’, Tovikito uit Leuven met ‘In tijden van oorlog en liefde’, Kunsthumaniora Hasselt met ‘Capousse!’ en Schoon Rolandke uit Lebbeke met ‘Bruurs’. Zij zullen een week in Gent logeren, hun voorstelling hernemen.

Figurentheater komt ook aan bod. De jury nam de beslissing alle negen groepen die op de longlist stonden te selecteren voor deelname aan het Landjuweel. Dit om de festivalsfeer te bevorderen en het publiek een brede waaier aan wat er vandaag leeft in figurentheater aan te bieden. Het gaat om ‘Richaar den derden’ van De bende van Richaar uit Aalst, ‘Sol de Mol’ van Poppentheater Wortel uit Leuven, ‘De wondere wereld van Professor Pillemans’ van Alles loopt op Rolletjes uit Borsbeek, ’t is tijd klein konijn’ van Vlinders & C° uit Beveren, ‘Flor en de bende van de bakfiets’ van Poppentheater Ellebieke uit Deerlijk, ‘LIEVEbeestHEERTJES’ van Kindertheater Foesiemauw uit Retie, ‘Meer dan beer’ van Tal en Thee uit Aarschot, ‘Circus T.’ van Oekedoeleke uit Sint-Niklaas en ‘Hans en Grietje’ van Theater Trampoline uit Beveren.

 Volgende vertellers vervolledigen het programma van het Landjuweelfestival: Joe Baele, Kathleen Van der Velde en Veerle Derave. Bovendien is er op zondag een open podium.

Guido LAUWAERT

 www.opendoek-vzw.beof www.landjuweelfestival.be