CDR-Mededelingen-hoofdredacteur aan de slag (foto: Jan Scheirs)

Ook tegenover mijn collega's juryleden van De Diamanten Kogel 2014 moet ik als voorzitter de vereiste discretie in acht houden. We zitten immers in de laatste, moeilijke, beslissende fase van de jurering. Geen sinecure, voorwaar... Ondertussen heb ik na veel aarzeling mijn oordeel gevormd. Deel ik alleszins niet mee. Ik heb heel veel respect voor de voorbeeldige inzet van mijn collega's. Mij taak bestaat er gewoon in de vergaderingen in goede banen te leiden. Dit gezegd zijnde, in tegenstelling tot andere juryvoorzitters van prestigieuze prijzen (ik zal geen namen noemen) lees ik ook de boeken die in aanmerking komen. Net als alle collega's maak ik dan wel ter zitting mijn mening bekend en stem ik gewoon mee. Twaalf jaar lang werkt dat al voortreffelijk. En zo zal het verder blijven, hoop ik.

Dit even terzijde (en vooral ter verduidelijking).

*

Vorm & Visie. Geschiedenis van de cncrete en visuele poëzie in Nederland en Vlaanderen, de lang verwachte studie van de erudiete Renaat Ramon heb ik nog niet in huis. http://mededelingen.over-blog.com/article-renaat-ramon-de-ring-van-mobius-124673722.html

Van de visuele dichter Luc Fierens wordt bovendien en nieuwe bundel aangekondigd: Re-PoesiaVisiva. Woensdag 29 oktober om 16 uur geeft hij een gastcollege aan de Vrije Universiteit Brussel. http://www.vub.ac.be/TALK/?q=node/417

*

Met veel genot las ik This is Belgian Chocolate. Manifestations of Poetry (New York, Three RoomsPress, 2014, 138 p.)  van Philip Meersman. De avant-garde- poëzie is een van mijn studie-objecten, maar die niet te meteen klasseren bundel was zonder meer een revelatie, in alle opzichten oorspronkelijk, uitdagend en vooral verkwikkend.

*

Bij Vantilt in Nijmegen verscheen Dan Dada doe uw werk! Avant-gardistische poëzie uit de Lage Landen, een representatieve bloemlezing (1913-1932) samengesteld door Hubert van den Berg & Geert Buelens, waarin niet alleen klassiekers als Bonset, Brunclair, Burssens, Marsman en Van Ostaijen maar ook dii minores hun plaats krijgen. Voor de eerste keer krijgt ook Vergeten te worden (1930), de surrealistische bundel van Marc. Eemans, volle aandacht.

*

Qua proza heb je dan twee mijns inziens beslist te lezen boeken: Op eenzame hoogte van Luc Boudens en Souvenirs van Lucienne Stassaert. Beide schrijvers breken briljant met hun vorig werk. En dan heb je nog de dichtbundels van Roger de Neef (Som van tijd) en Frank De Vos (Twijfelaars in bloei), het debuut van Joris Gerits (Fuga) als dichter, en de bundeling van de vroege poëzie van Marcel van Maele (Vuurtaal spuwen).

En dan heb ik het nog niet over een aantal merkwaardige biografieën... Of over de commotie veroorzaakt door het boek van Stan Lauryssens over Julien Schoenaerts. In de volgende, 239ste aflevering van het tijdschrift Mededelingen van het CDR (31 oktober), wordt een verhelderend dossier gepubliceerd over die navrante saga. Met het proces tegen het boek van Lauryssens werd de doos van Pandora geopend.

*

Dat alles wordt hier alleszins nog gesignaleerd en bovendien,uitsluitend  ten behoeve van de abonnees, uitvoeriger besproken in het tijdschrift Mededelingen van het CDR. Proefnummers via hfj@skynet.be

Henri-Floris JESPERS

Frank Pollet (foto: Bert Bevers)

De keuze voor slechts twee platen was ondoenlijk. Daar kon ik als melomaan niet mee leven. Aangezien ik geen films meeneem naar zo’n eiland mogen er toch nog twee klassieke platen bij, denk ik.

Uit de ‘moderne muziek’ kies ik Løsrivelse van Kari Bremnes, een plaat die me in de muziek van deze Noorse diva had ingewijd, een plaat vol al dan niet ingehouden emotie, vol referenties aan schilderijen van Edvard Munch; een plaat met louter ijzersterke composities in zeer uiteenlopende genres; een plaat die me ook de weg wees naar de intrigerende wereld van Ketil Bjornstad; een plaat die met een bijkans griezelige audiofiele perfectie was opgenomen. Hors catégorie op alle vlakken.

Daarnaast Gaucho van Steely Dan. Ik ben na zoveel jaren nog steeds diep onder de indruk van de avontuurlijke, jazzrockcomposities met soms heel onvoorspelbare akkoordenwisselingen die de heren Walter Becker en Donald Fagen uit hun mouw schudden. Orenschijnlijk klinkt Steely Dan afgelikt, maar wie beter luistert ontdekt een rijkdom aan dwarse structuren, straffe harmonieën, en weerhaakjes allerhande, waardoor deze muziek nooit gaat vervelen. Nummers als Babylon Sisters, Hey Ninetine en Gaucho bezorgen mij, zelfs 34 jaar na de release van deze plaat, bij elke herbeluistering kippenvel. Een van de grote plussen om Steely Dan-platen mee te nemen naar een eiland, zijn de cryptische teksten. Eén zo’n tekst levert stof op voor tientallen interpretaties. Sommigen fans beweren zelfs dat de lyrics geheime boodschappen bevatten. Dat wordt natuurlijk in de hand gewerkt doordat Becker en Fagen er het stilzwijgen toe doen als het op hun teksten aankomt. Op www.steelydandictionary.comvind je zelfs een heus woordenboek met ‘wetenschappelijke’ verklaringen voor de Steely Dan-cryptiek.

In de categorie ‘Klassieke muziek’ bestaat er geen enkele twijfel over: Symfonie Nr. 3, ‘symfonią pieśni żałobnych’ (‘Symfonie van treurliederen’) van de Poolse componist Henryk Mikołaj Górecki (1933-2010). Deze muziek is uitzonderlijk traag, repetitief en donker. In de instrumentale duisternis wellen liederen op die door merg en been snijden. Oké, de tekst lijkt op het eerste gezicht melodramatisch zonder meer: Niet huilen, moeder. Koningin van de Hemel, reinste Maagd, bescherm mij altijd. Maar wanneer je weet dat de 18-jarige Helena Wanda Blazusiakówna tijdens WOII die woorden in de muur van haar cel in een hoofdkwartier van de Gestapo, het Palace Hotel in Zakopane, kraste, krijgen ze, in combinatie met de dreigende muziek, een intensiteit die zijn weerga niet kent.

Ook gaan mee Bachs Suites for Cello Solo, op onnavolgbare wijs gespeeld door Janos Starker.

Wat beeldende kunst betreft ben ik zeer gehecht aan twee schilderijen die ik thuis heb. Een klein van Marino Pollet,

en een groot (om de verhouding een idee te geven ben ik er naast gaan zitten) van Piet Brak.

Die mogen ook mee naar ‘mijn’ onbewoond eiland.

Frank Pollet, Puyvelde

Nic Balthazar heeft een tweede verhaal geschreven, dat als boek is uitgegeven en waar hij een toneelstuk van heeft gemaakt. Was Ben X een ingrijpend verhaal over een jongen met het syndroom van Asperger, die zelfmoord pleegt wegens de extra belasting dat hij op school gepest wordt, is Neeland een simpel verhaal, om het zacht uit te drukken. De bedoeling is goed, maar alleen daarmee kom je niet ver. Hoe ver?

Een jongeling, kort geleden aan de puberteit ontsnapt, belandt in België. Hij is een vluchteling uit een niet nader genoemd land, zonder naam. Althans, hij is gewoonweg ‘iemand’. Hij vertegenwoordigt alle jonge vluchtelingen, en dat is een duidelijke keuze, maar zowel de lezer als de toeschouwer heeft graag een naam. Een anoniem iemand verwerft nooit wezenlijk contact.
Het verhaal is gebaseerd op getuigenissen van Hanif, Aziz en vele anderen. De opdracht vooraan in het boek is de vertaling van een Albanees spreekwoord: Hij die lezen kan, heeft vier ogen. Verondersteld mag dus worden dat hij afkomstig is uit Albanië.

Bij Dikke Willy
Via tussenpersonen is onze Albanees – As you like it – met vrienden in België belandt. Engeland was beloofd, het land van de engelen, maar het werd België, het land van de frietjes. Want in een frietkot komt hij terecht, na heel wat omzwervingen. Het frietkot wordt uitgebaat door Dikke Willy, die hem zwaar laat werken voor weinig geld en bovendien in het zwart. Bij Dikke Willy leert hij Nederlands, voornamelijk monosyllaben en in een zinsbouw vol kreukels.

Tanja
Al werkend durft hij al eens de stad in te gaan. Zo leert hij een meisje kennen. Hé, toevallig ook een vluchtelinge. Ze is doof, maar of dat zo is dan zij het voorwendt, blijft in het midden. Naast die doofheid is zij stom, al kan ze wel wat rauwe klanken uitstoten. Zoals ‘Tanja Uvad’. Waardoor hij haar Tanja noemt, al begrijpt hij later dat zij daarmee gewoon ‘dank u’ bedoelt. Uit contact ontstaat interesse in elkaar en uit interesse tederheid en uit tederheid liefde en uit liefde een foetus. Kort nadat ze dit weten worden ze door de politie opgepakt en gescheiden. Hij komt terecht bij de sociale dienst. Om asiel te kunnen krijgen moet hij zijn wedervaren vertellen.

Verrast noch verbaast
De reis en zijn verblijf met Tanja in Frietland maakt het verhaal uit van het boek en de voorstelling. Veel verrassing zit er niet in. Wat wel overvloedig aanwezig is, is wat de simpelste onder de simpelen al weet: saaie voorspelbare wendingen belegd met belegen clichés. Nic Balthazar kan beter. Deze keer moet er iets fout gegaan zijn en heeft hij dat niet tijdig ingezien. Deze tekst en de regie, waarvoor hij ook tekende, leert de toeschouwer niets, verrast noch verbaast. Wat Albanese muziek tussendoor en lichtbeelden. Een tafel met een stoel. Wat vodden als zwerfvuil om de gaten in de leegheid te vullen.

Een blinde muur
Arme Soufiane Chilah. De jonge acteur speelt de vluchteling, de aangespoelde, de man van de hoop en een berg liefde. Toneelbeheersing heeft hij. Aandacht trekt hij. Maar hij is aan zijn lot overgelaten. Botst tegen een blinde muur. Waarvoor is er anders een regisseur dan om de uitstraling van de stem en de motoriek van het lichaam af te stellen? Zodat de voorstelling rond draait als de motor van een bolide.
Wat Chilah doet is beginnen in tranen en eindigen met tranen. Boven een harde blik die 55 minuten standhoudt. Was hij droog en ijskoud begonnen had hij kunnen eindigen in tranen en met rijke armoede op het aangezicht. Een pracht van een evolutie was het gevolg geweest.
Nooit eens banjert hij over het toneel, de verhoorruimte, en uit nergens blijkt tot wie hij spreekt. Geen enkele keer switch hij van extrovert naar introvert. Als toeschouwer voel je dat hij meer wil, maar braaf heeft geluisterd naar de regisseur. Zoals een vluchteling te bang is om het achterste van zijn tong te laten zien. Te voorzichtig is zijn waarheid helder te brengen. Zijn klaagzang in een Bergrede om te zetten.

Geen hemel maar kelder
Had hij dat maar gedaan. Dan zou een beklijvend gevoel zijn ontstaan, waaruit een voorstelling ontstaan zou zijn die in de hemel van het geheugen zal worden opgenomen, bij de engelen en de edelen van de toneelhemel. Waar ook Ben X woont. Neeland zal het echter nooit verder brengen dan de kelder.

Guido LAUWAERT

NEELAND – tekst en regie Nic Balthazar – www.huubcolla.be – boekuitgave: www.lannoo.be

Jan Fabre: installatie (foto: Bert Bevers)

Vervreemding en onthechting zijn stevig verbonden met onze hedendaagse ‘participatie’ maatschappij.

At The Gallery in Antwerpen is sinds 4 oktober de ultieme kijkdoos voor Jan Fabres vervreemdende sculpturen in hoogglans.

Een ongemakkelijk gevoel besluipt je als je de verbeeldingen van Fabres zielenpijn in gepolijst brons en zilver en in bestudeerd gelid ziet opgesteld.

De kunstenaar is in letterlijke zin overal aanwezig. In bad, als lichaamsdeel en in taal op de muur (al dan niet in de vorm van tegeltjeswijsheid).

Indrukwekkend is de reeks identieke glanzende badkuipen met de metalen Fabre mistroostig badderend in een ervan. Een theatrale setting die de vervreemding opjaagt tot een beklemmend niveau.

Zo is de wandeling door deze smetteloze galerieruimte een knagende ervaring. Wat getoond wordt aan menselijkheden is gepoetst en voorzien van dezelfde egale schittering. Gevoel, twijfel en somberheid zijn gefossiliseerd in metaal. Verpakt voor de eeuwigheid.

In de serie identieke bronzen badkuipen gaat het in feite niet om de objecten, maar om hun leegte. Alleen water en alleen in de op een na laatste kuip een gestalte. Een mens die perfect is vormgegeven, maar die toch niets menselijks heeft. Het wezen van de leegte, zo glanzend dat het pijn doet.

‘The spiritual sceptic’ noemt Fabre zijn expositie. Een contradictie, of misschien wel een paradox, die naadloos aansluit bij de gevoelens die het ‘voorgestelde’ oproept.

Met zijn cerebrale creaties dringt Jan Fabre de kijker toch maar mooi een ingeving op: achter glans gaat vaak een innerlijke ontregelende dofheid schuil. Dat inzicht kan zo op een tegeltje.

Erick KILA

Jan Fabre – The spiritual sceptic

At The Gallery, Leopoldstraat 57, Antwerpen. Tot 4 januari 2015.

Het moet in 1980 geweest zijn dat een kennis me vertelde dat hij een nieuwe televisie had gekocht. Fijn voor hem. “Mét teletekst!” zei hij trots. “Met wát?” reageerde ik, want ik had daar nog nooit van gehoord. Sedertdien is het jarenlang een trouwe bron van informatie gebleken. Ik wist van de Duitse, Italiaanse, Engelse en Nederlandstalige zenders al rap de juiste codes voor nieuws en sport. Naar CeeFax kun je al een poos niet kijken (This service is no longer available for viewers outside the UK). Nu begint ook hier door te dringen dat teletekst een recente uitvinding is die al weer, net als de faxmachine, achterhaald is en maar beter ten grave kan worden gedragen. Door de opkomst van het internet heeft het medium zijn functie immers vrijwel volledig verloren. VTM heeft nu besloten er helemaal mee te kappen. De teletekstpagina’s van de commerciële zender zijn nog beschikbaar tot 1 november. Dan gaat de stekker eruit. Alleen de ondertitelingsfunctie blijft. Vermoedelijk zal ook de rest wel volgen. Teletekst werd in onze contreien geïntroduceerd door de openbare omroep (destijds BRT, toen nog de enige televisiezender in Vlaanderen). Jongeren die met het internet opgroeiden hebben er waarschijnlijk zelfs nooit gebruik van gemaakt. Teletekst? Zó twintigste-eeuws….

Bert BEVERS