Foto: Bert Bevers

Zie: www.detafelvan1.blogspot.com

Is het teksttheater aan een comeback bezig? Het lijkt er wel op. Op diverse plaatsen en door los van elkaar lopende jonge mensen wordt er naar gezocht. De opgraving staat nog niet ver maar is hoopvol. Maud Vanhauwaert is een van hen. Wat zij vindt is ruw. Het ruwe maakt ze schoon en wordt rauwheid. Geboren vanuit het eerste licht, bekeken vanuit het eerste zicht.

Schrijfster en tekstperformer Maud Vanhauwaert studeerde Germaanse filologie en volgde tegelijk een opleiding Woordkunst aan het Conservatorium in Antwerpen. Een stage bij het meest typische woordtheater van Vlaanderen, het Antwerps gezelschap De Tijd, sloot haar premature periode af. Maar lang voordien was ze al aan haar woordkunst aan het breien en schaven. Ze wist dus vrij jong wat ze wilde. Momenteel is ze zover dat ze zelfstandig het toneel op kan. Een eerste rudimentaire vondst is een monoloog. Geboren vanuit een luisterend oog. Een auteur schrijft wat hij ziet en een acteur speelt wat hij hoort. In het luisterend oog een beeld vinden en dat helder maken voor de toeschouwer, een toerist, is de volgende stap, en dat heeft Maud Vanhauwaert nog niet onder de knie. De kijker krijgt een schemerig beeld.

De monoloog vertrekt vanuit het zwarte gat. De in theatermiddens bekende lege ruimte. Gaandeweg sloopt ze de grenzen, dringen er woorden binnen, die zinnen worden. Zinnen worden clusters van gedachten. En die clusters vormen een verhaal. Dat aan licht wint door het openen van ramen. Meer licht. Andere schaduw. Een oude man op een bank op de dijk. Hij raakt aan de praat met een jonge vrouw. Zij heeft het gesprek uitgelokt. Door haar spel van loeren en pronken. Wat hij vertelt is het herhalen van de clichés van een ander, die ook de zijne zijn. Het leven is een snoer van clichés. De herhaling kan verrassend zijn wanneer de invalshoek zorgt voor een strakke spanningsboog en een ingenieuze brug. Wat maar ten dele gelukt is.

Maud Vanhauwaert heeft teveel hooi op de vork genomen. Zij heeft de tekst geschreven, het concept bedacht en is zelf het speelveld op gegaan. Ze heeft zich laten bijstaan door coach Mieke Versyp. De voorstelling zou echter sterker zijn geweest als Vanhauwaert een acteur had gehuurd. Als regisseur, een voyeur dus, had zij de zwakheden kunnen ombuigen in sterktes. De belangrijkste zwakte is het dialect. Het is al te gemakkelijk, zelf van bachten de kupe zijnde, de oude man West-Vlaams te laten spreken. In Zoo Story van Edward Albee, zijn eerste stuk, spreken beide mannen op een bank in het park gewoon basic Engels. Dialect inbouwen is zoeken naar sympathie. Artificiële.

De denklagen zijn de tweede zwakte. Als mieren kruipen ze rond en lopen elkaar rakelings voorbij. Hun gewirwar steelt veel aandacht. Ten koste van het verhaal. Dat geen einde heeft. Dat Maud Vanhauwaert ongetwijfeld in het hoofd heeft, maar de toeschouwer niet duidelijk maakt. Hij kan er niets bij verzinnen. Een regisseur zou zij dat mankement gezien en weggewerkt hebben. Resultaat: missie geslaagd, de toeschouwer, de verste vriend in het theater, voldaan en dus de zaal verlatend de lach op het gelaat, geen vieze smaak door het geklets achteraf in zijn mond. Wat nu wel gebeurde, door jonge mensen wier reacties te vergeven zijn door een primitieve benadering, maar wel jammer is. De sleep van een trouwjurk is al even belangrijk dan de kraag.

Als regisseur had Maud Vanhauwaert de auteur kunnen corrigeren. Schoonheid krijgt kracht door de macht van de details. De taak van de regisseur. Die zou de acteur in een ander kostuum gestoken hebben. Het verhaal speelt zich af op een bank aan zee. Dat vertellen in een bain de soleil met legging is van hetzelfde gehalte als een dijkwandelaar met short en sokken in de sloffers. Wat de toeschouwer kan zien moet de acteur niet tonen. Vanhauwaert in een stijlvol kleed met lange mouwen en kanten handschoenen had van de voorstelling een juweel [in wording] gemaakt. Braaf zijn bederft de zaak. En, tot slot van de kritische bedenkingen, de emoties blijven aan de oppervlakte steken. Ze maken van de vlucht een luchtig spektakel.

Betekent dit alles dat de voorstelling zwak is? Ja en nee. Er mag niet met een boog omheen gelopen worden. Maud Vanhauwaert is intelligent, heeft stijl en beheerst de ruimte. Eenmaal verlost van de kruisjes op de vloer zal zij een actrice van niveau worden. Zij heeft het sterdom in zich. En als regisseur zal zij ongetwijfeld voor een frisse, andere wind zorgen in het theater. En daarom moet haar jeugdwerk gezien worden. Zodat men later, als toeschouwer, niet domweg verrast wordt.

Guido LAUWAERT

Op het eerste licht / Op het eerste zicht – Maud Vanhauwaert – nog tot vrijdag 6 augustus – www.theateraanzee.be

In het Arboretum te Kalmthout vond op 26 juli een korte afscheidsplechtigheid plaats voor glazenier en graficus Antoon Vermeylen (1931-2012) die op 19 februari overleed te Budapest, waar hij sedert enige maanden verbleef, ver van zijn geboortestreek en zijn talrijke vrienden.

Vlnr Marc Somers en Peter Moreaux

Marc Somers gaf een korte inleiding. Hij eindigde met de woorden: “ als het woord boezemvrienden moest uitgevonden worden, dan zou dit zijn voor Frank Ivo van Damme en Antoon Vermeylen”.

Sedert hun vijftiendewaren ze onafscheidelijk, hoewel totaal verschillend van karakter. Ik leerde hen beiden kennen in 1957 op de redactie van het tijdschrift Pijpkruiddat ze samen met enkele vrienden hadden opgericht. In zijn in memoriam herinnerde Frank Ivo aan de vele watertjes die ze samen doorzwommen hebben. Hij wees op de uitzonderlijke begaafdheid op vele terreinen van Antoon, die samen met hem te Antwerpen Academie en Hoger Instituut volgde, dit laatste in de klas van Jos Hendrickx en Mark Severin.

Toon was een goede pianist die aan het Conservatorium te Antwerpen les kreeg van Emmanuel Durlet. Daarnaast haalde hij een prijs muziekgeschiedenis, een studie waar hij zich zijn hele leven verder in verdiepte. Tot aan de dood van de grote Bartokkenner Denijs Dillen voerde hij met hem een intense briefwisseling en bezocht hij hem te Szentendre (Budapest) en later te Mechelen.

Op een romantische plek in het Arboretum werd een boom geplant ter nagedachtenis van deze fijnzinnige kunstenaar, die ook nog door Peter Moreaux met liefdevolle woorden werd herdacht.

JvdB

De piepjonge Brigitte Fossey

Jean-Paul Belmondo, Charles Boyer, Leslie Caron, Jean-Pierre Cassel, George Chakiris, Alain Delon, Kirk Douglas, Glenn Ford, Gert Fröbe, Yves Montand, Anthony Perkins, Simone Signoret, Robert Stack….Een heel pak steracteurs. Dat in 1965 dan ook nog eens gezámenlijk in bedwang moest worden gehouden door regisseur René Clément. Dat ging hem niet helemaal goed af naar mijn mening. Paris, brûle-t-il? werd immers niet echt een coherente cinematografische evocatie van de bevrijding van Parijs. En dat terwijl er behalve de genoemde acteurs nog andere toppers aan deze productie meewerkten. Wat niet veel mensen weten is dat Larry Collins’ en Dominique Lapierre’s boek Paris, brûle-t-il? voor deze in 1965 als superproductie geafficheerde film voor het zilveren scherm werd bewerkt door niemand minder dan Francis Ford Coppola en Gore Vidal!

René Clément (1913-1996) heeft nooit de verwachting kunnen waarmaken die hij met eerdere films aanwakkerde. Dat bedacht ik bij het herbekijken van zijn Jeux Interdits  uit 1952. Dat was indertijd een kraker van jewelste. Even op een rijtje: een Oscar voor de beste buitenlandse film, een Oscarnominatie voor het beste script (van François Boyer), de beste film van dat jaar volgens The British Academy of Film and Television Arts (BAFTA) alsmede een Gouden Leeuw op het Filmfestival van Venetië.

Het was waarschijnlijk een kwestie van de juiste film op het juiste moment. De Tweede Wereldoorlog lag iedereen nog vers in het geheugen. Iedere niet-Duitser kon dan ook voluit meeleven met de oorlogsellende die deze wereldstrijd had voortgebracht. De geschiedenis wordt door de overwinnaars geschreven, dat weten we al lang. Clément houdt zich nog behoorlijk in naar mijn mening (al kun je je natuurlijk afvragen of Frankrijk zich zonder de hulp van de geallieerden een overwinnaar had mogen noemen) maar tóch. Het hoofdpersonage van Jeux Interdits  is de 5-jarige Paulette. Op de vlucht voor het oorlogsgeweld ziet ze haar ouders gemitrailleerd worden door de Duitsers. Een aangrijpende scène. Hoe het meisje haar kersversdode moeder streelt is onvergetelijk. Bemerk hoe haar jurkje uit dezelfde stof is gemaakt als het kleedje van haar mama. Waar ik met mijn verstand niet bij kan is hoe Jock, haar hondje, zo ligt te trekkepoten. Hebben ze dat diertje wérkelijk om zeep gebracht voor deze film? Op zeker moment is het namelijk dóód, en ik ken vele filmtrucs maar bij de scène waarin Paulette haar Jock in de armen neemt als ze haar gesneefde ouders achterlaat lijkt het beestje me toch écht de pijp uit. Honden kunnen niet acteren, hè. En: hebben Messerschmitts wérkelijk in aanvalsformatie vluchtende búrgers aangevallen? Ik durf daar toch mijn vraagtekens bij te stellen. Maar, in 1952 ging iedereen er waarschijnlijk mee akkoord dat les Prussiens  zulks gedaan hadden.

Ergerlijk is voorts het slag om slinger opduikende gitaardeuntje al heeft dat zich door deze film (als Jeux interdits, ook wel gekend als Romanza  maar vooral als Romance Anonyme) wel wereldberoemd gemaakt. Legioenen beginnende gitaristen waarvan velen later hun heil hebben gezocht in andere bezigheden hebben deze melodie uit hun instrument gepeuterd.

Jeux Interdits is in retrospectief een aardig drama, sterk in zwart-wit weggezet met als innemende hoofdrolspelers de toen piepjonge Brigitte Fossey (ze is van 1945, dus ten tijde van de realisatie 6) en Georges Poujouly (1940-2000, hij mocht ook nog meedoen aan Paris, brûle-t-il?).

De twee zetten een kerkhofje op voor Paulette’s Jock en andere dieren, en stelen daarvoor kruizen. Een regiefout is in mijn ogen dat Fossey gedurende heel het verhaal, over een langere periode – en dat in een niet al te hygiënische boerderij -, dezelfde kleren (inclusief duidelijk zichtbaar proper onderbroekje) draagt.

Maar toch, toch is Jeux Interdits  een bijzondere film. Er zitten prachtige momenten in.

Als Michel bijvoorbeeld een ketting in bewaring geeft aan een….uil en daartegen zegt “Bewaar dit honderd jaar”. En als Paulette Michel’s naam hoort als ze in een weeshuis is geplaatst, door een mensenzee naar hem op zoek rent en onmiddellijk daarop FIN  staat snap ik waarom deze film destijds zoveel lof werd toegezwaaid. Met een krop in de keel zelfs….

Bert BEVERS

Twee eeuwen geleden werd Hendrik Conscience geboren. In dit najaar verschijnen er in de Letterenhuisreeks twee nieuwe uitgaven: een herziene editie van De Leeuw van Vlaenderen met een uitgebreid nawoord over de totstandkoming en de bronnen van deze roman door de steevast voortreffelijke tekstbezorger Edward Vanhoutte. De tweede uitgave, van de hand van professor Karel Wauters, vertelt het leven van Conscience van diens geboorte tot en met de uitgave in 1838 van De Leeuw. De eminente literatuurkenner overleed twee jaar geleden en kon helaas zijn werk niet afmaken.

In de jongste aflevering van Zuurvrij komt Conscience alvast driemaal aan bod. Edward Vanhoutte belicht de schrijver als 'marketeer' van eigen werk; Ronald Grossey trof in de archieven van onder anderen tekenaar Bob De Moor materiaal aan over een 'Leeuw-verstripping' in het weekblad Kuifje/Tintin; en Johan Vanhecke ontdekte dat iedereen het altijd bij het verkeerde eind heeft gehad als het gaat over wie de beroemde tekening in De Leeuw maakte.

Morgen meer over Zuurvrij.

HFJ

Zuurvrij. Berichten uit het Letterenhuis, nr. 22, juni 2012, 112 p., ill., 6 €.

Abonnement: 20 € voor twee jaargangen van telkens twee nummers (te verschijnen in juni en december). Losse nummers: 6 € (nrs 5-17 en 19 nog leverbaar).