Zopas verscheen Jarig in mijn schitterend woord, de bundeling van de lezingen die Geert Buelens, Dirk de Geest, Joris Gerits, Henri-Floris Jespers en Yves T'Sjoen over Hugues C. Pernath (1931-1975) hebben gepresenteerd op het colloquium gewijd aan het literaire, het kritische en het plastische werk van de schrijver dat vorig jaar in het Letterenhuis te Antwerpen plaatsvond, aangevuld met bijdragen van Lynn Custers en Linde de Potter.
Bijzonder waardevol is de door Els van Damme bezorgde teksteditie van Pernaths' kritieken in de Gentse socialistische krant Vooruit.
Joris Gerits behandelt 'moeder en zoon' in de poëzie van Pernath, Dirk de Geest bekijkt een halve eeuw later de Soldatenbrieven met Paul Snoek, Geert Buelens onderneemt een poging om Pernath te situeren als 68-er, Linde de Potter heeft het specifiek over het engagement van Pernath in enkele Index-gedichten, Lynn Custers focust op oorlog en trauma in de poëzie van Pernath. Tot slot gaat Yves T'Sjoen in op de kunstnotities van Pernath in zijn kritieken in de rubriek 'Geestesleven' van Vooruit.
Het zou van valse bescheidenheid getuigen niet te vermelden dat in het woord vooraf te lezen staat:
Bevriend tijdgenoot en Pernathkenner Henri-Floris Jespers wijdt enkele inleidende notities aan de betekenis van het plastische oeuvre. Deze gefragmenteerde en overwegend biografische beschouwingen bieden een aanzet voor interdisciplinair onderzoek.
*
Ook is in het boek een katern opgenomen met reproducties van foto's. En daar loopt het echt mis. De laatste foto ('ongedateerd') wordt gepubliceerd als 'De Pink Poets', met de klok mee: Gust Gils, Eddy van Vliet, Patrick Conrad, Hugues C. Pernath, Marc Andries en Nic van Bruggen.
Andries, Gils en Van Vliet hebben hoegenaamd nooit iets te maken gehad met Pink Poets.
Zoals ik hier al vermeldde werd de foto gekiekt naar aanleiding van een tentoonstelling 'dubbeltalenten'. Bovendien werd nu niet eens de moeite genomen de naam van de fotografen te vermelden, maar wordt wel nadrukkelijk vermeld dan het copyright van de foto's bij het Letterenhuis te Antwerpen berust, wat natuurlijk larie is.
*
Wat er ook van zij, Jarig in mijn schitterend woord wil luidens de blurb 'aanzetten formuleren voor een hernieuwde aandacht voor Pernath'. Of Pernath 'een nieuw discours in de poëzie in Vlaanderen introduceerde' laat ik daarbij voor rekening van de samenstellers van de spraakmakende bloemlezing Hotel New Flandres (Poëziecentrum, Gent, 2008).
Alleszins meer in een volgende aflevering van de Mededelingen van het CDR.
Henri-Floris JESPERS
Yves T'SJOEN, Els van DAMME, Lynn CUSTERS (red.), 'Jarig in mijn schitterend woord'. Opstellen over Hugues C. Pernath, Gent, Academia Press, 2012, 159 p., 22 €. ISBN
Jan Mertens
Met de jaren vallen diverse puzzelstukken meer en meer in elkaar. Het artistiek-literaire café Den Hopsack is een merkwaardig trefpunt die de puzzel vervolledigt. Mijn vaderland leeft buiten het opgepepte licht van De Grote Aandacht of is het de De Grote Magerzucht waarvoor velen staan te kwijlen. Ik ontmoette er zowel musicus Jan Mertens als Jan Berghmans, mijn uitgever. Zij hadden elkaar eveneens in Den Hopsack leren kennen. Of het vervullende van ontmoetingen.
Een jaar na het ongelukkige overlijden van Berghmans organiseerde Jan Mertens een In Memoriam in het museum Plantijn Moretus. Op 14 november 2010 werd De Missa Quare tristis est, anima mea? (Waarom ben je bedroefd mijn ziel?) van George de La Hèle (1547-1586) door het ensemble Polyfoon onder leiding van Lieven Deroo uitgevoerd, de eerste uitvoering sinds de Renaissance. Jan is als tenor eveneens lid van dit stemmige gezelschap. Samen met Tony Rombouts had hij me gevraagd om tijdens de herdenking enkele van mijn gedichten en deze van Jan Berghmans voor te dragen.
Toen ik dit monumentale muziekwerk aanhoorde werd ik meteen meegezogen door die vloed van die absoluut zuivere tonen; de volheid van zes stemmen – van fluwelen contratenoren tot glasheldere bassen – die in contrapunt met elkaar harmoniëren. Het werd een afdaling in de begeesterende rijkdom van het verleden. Vriend Jan is meteen de grote schuldige aan mijn polyfone bevlogenheid.
George de La Hèle, een renaissancecomponist en tijdgenoot van Palestrina en Orlandus Lassus werd te Antwerpen geboren waar hij zijn eerste muzikale opleiding kreeg. Hij was een koorknaap in de kapel van Philips II te Madrid o.l.v van Pierre de Machincourt, studeerde aan de universiteit van Alcala en Leuven en leidde vervolgens de kathedraalkoren van Mechelen en Doornik. Na de Koninklijke kapel werd hij uiteindelijk maestro di capilla flamenca te Madrid. Een titel die kon tellen. Aan het Spaanse hof stond deze componist dus hoog aangeschreven.
Van De La Hèle zijn enkel de Octo missae bewaard gebleven. Deze werden in 1578 door Christoffel Plantijn op de persen van zijn Officina Plantiniana gedrukt. Een exemplaar van dit immense boek – een bladzijde meet 55 x 44cm – rust in de rijke collectie van het museum Plantijn Moretus.
Het was Jan Hellincks, leider van het bekende St Lievenskoor van 1949 tot 1964, die koorknaap Jan Mertens (°1951) begeesterde. Na zijn opleiding aan de Academie voor Schone Kunsten studeerde Jan notenleer, gitaar en volgde hij cursussen oude muziek en zanglessen. Toen zijn vader stierf componeerde hij voor hem de missa brevis “Komt de lente”, een parodiemis op het thema “Komt de lente over ’t land”. Verder schreef hij nog een Hymne, een gedachtenispsalm en nog een tweede mis voor de slachtoffers van ex-Joegoslavië.
Tijdens een van zijn bezoeken aan het museum Plantijn Moretus zag hij het prachtige opengeslagen boek met muziek van George de La Hèle, een componist waar hij nog nooit van had gehoord. Toen hij de partituur las begon deze prachtige muziek in zijn hoofd te klinken. Of hij dit werk mocht bestuderen? Het mocht. Het was natuurlijk nog geschreven “à l’anciènne”, waardoor het voor een gewone koorzanger moeilijk is om lezen. Daarom is hij – hals over kop eigenlijk – begonnen met de transcriptie. Op een avond vond hij op internet dat er reeds een uitgave bestond van dit werk. Jammer genoeg voldeed dit niet aan wat hij ervan verwachtte: alle notenwaarden waren gehalveerd. Dus toch maar transcriberen.
Het siert Jan Mertens dat hij deze muziek heeft getranscribeerd naar hedendaagse muziekschriftuur; een monnikenwerk van twee en half jaar in de schaduw van de stilte. Het waren immers acht missen en een inleidend motet. Hij is nu bezig het getranscribeerde op computer te zetten en de fouten eruit te halen. Op die manier kan hij dit werk, samen met de levensbeschrijving van deze veel te weinig gekende componist, drukrijp maken en op zoek gaan naar uitgevers.
Na de uitvoering op 14 november 2010 was Johan Geerts – oprichter van het ensemble en initiatiefnemer van de concerten van Polyfoon – enthousiast en liet vallen dat het fijn zou zijn, de muziek van De La Hèle in een aantal concerten te laten horen. Elke mis van de acht missen, is gebaseerd op een reeds bestaand motet van een tijdgenoot. Het zou gaan over uitvoeringen in Antwerpen, Mechelen, Leuven en Doornik; steden waar De La Hèle gewerkt en/of gestudeerd heeft. Mogelijk wordt dit opgenomen in het kader van Antwerpse componisten. Blijft natuurlijk nog het prijskaartje.
Op donderdag 10 januari 2013 brengt het ensemble Polyfoonin de kathedraal van Antwerpen een benefietconcert voor Kom op tegen kanker. Het is meteen een huldeconcert voor medeoprichter, de bariton Danny Vercruyssen die op 5 december 2011 aan een hersentumor overleed.
“Media Vita: in het midden van het leven staat men in de dood” is de titel. Op het programma staat Engelse polyfonie van o.a. Sheppard, Tallis, De Ley en Talbot; een muzikale wandeling van 16eeeuw tot van vandaag, van 6 tot 17 stemmig.
Polyfoon hoopt hiermee een mooi bedrag te kunnen overmaken aan Kom op tegen Kankeren de oncologische dienst van UZ Antwerpen, het ziekenhuis waar Danny Vercruyssen werkte en overleed.
Info: http://www.polyfoon.be
Bij dezen een warme oproep om massaal aanwezig te zijn.
Frank DE VOS
In november mocht de blog bogen op 6307 unieke bezoekers, goed voor de lectuur van 11.881 pagina's.
Sinds de creatie op 26 januari 2008 werden hier 1680 bijdragen gepost (van kortere berichten tot volwaardige essays, veelal geïllustreerd met exclusieve foto's).
Per 1 december tellen we 170.198 lezers, goed voor 327.212 pagina's.
Potentiële abonnees op de papieren of digitale pdf-editie kunnen contact opnemen met het algemeen secretariaat:mededelingen@lebacq.com
■
De retrospectieve Guy Vandenbranden bij Callewaert-Vanlangendonck Gallery, Wolstraat 21 te Antwerpen, loop nog tot 12 januari.
De eerste persoonlijke tentoonstelling van de kunstenaar vond in 1950 plaats in de roemruchte Galerie Saint-Laurent te Brussel, waar Vandenbranden vervolgens exposeerde in 1952, 1954, 1959 en 1961. (Cf. Henri-Floris JESPERS, 'Guy Vandenbranden', in: Connexion, revue d'art et de littérature, nr. 17, april 2009, pp. 7-11.)
Meer info op:
http://mededelingen.over-blog.com/article-retrospectieve-guy-vandenbranden-112211507.html
http://mededelingen.over-blog.com/article-vernissage-retrospectieve-guy-vandenbranden-112247632.html
■
Na het hier gesignaleerde feilloos georganiseerde colloquium over Paul de Vree in het Letterenhuis (10 november) werd ik per mail gecontacteerd door een mij onbekende jongeman die kennelijk gefascineerd is door Marc. Eemans. (Paul de Vree bedacht immers de term 'fantasmagie', een stroming waar Eemans bij betrokken was.) Ik nodigde hem uit op de koffie, donderdag 29. Het werd een lang maar niet minder boeiend gesprek. En, ja, ik geloof in zoiets als Jungiaanse synchroniciteit: krijg ik toch woensdag 28 geheel onverwacht niet minder dan zes afleveringen in perfecte staat cadeau van het (zeldzame) tijdschrift Hermès (1933-1939).
Uitgeverij Hermès et de gelijknamige 'Revue trimestrielle d'études mystiques et poétiques' werden in 1933 in het leven geroepen door Camille Goemans, René Baert en Marc. Eemans (de laatste twee fungeerden als 'directeurs', maar Goemans schreef wel de inleidende redactionele bijdragen). Bij gebrek aan betrouwbare documentaire bronnen is het allesbehalve gemakkelijk de geschiedenis van Hermès te reconstrueren.
Henri-Floris JESPERS
Niet enkel de kerk heeft zijn opperste hoogdag, Pasen. Ook het toneeltheater heeft zijn jaarlijkse feestdag. En aangezien die heuglijke gebeurtenis aan zijn tiende editie toe is, wordt de feestdag opgepompt tot een luxe-editie die in drie steden doorgaat. Niet toevallig de steden met een erkend stadsgezelschap. Maandag 10 december in de Antwerpse Bourla, de tempel van het Toneelhuis, dinsdag 18 december verhuist het hele circus naar de bollenschuur van de Brusselse KVS, en de derde party gaat door op maandag 10 januari 2013 in de datsja van het NTGent, de Gentse Minard.
‘In drie unieke toneelliteraire avonden komt het beste, het verrassendste en het meest onontdekte pennenwerk van het afgelopen decennium aan bod. 33 schrijvers betreden zélf het podium met drie fragmenten uit eigen toneelwerk van de afgelopen tien jaar. Ze krijgen extra stemmen van de acteurs van de huizen. Samen goed voor 99 toonaangevende teksten van het afgelopen decennium. Kortom: Shakespeare is dead, get over it (Paul Pourveur), de Nederlandstalige toneelliteratuur is springlevend.’ Het is de sleuteltekst waarmee Soirée Dramatique zich afficheert. Zegt veel over het hart, maar waar is de ziel?
Het project gaat uit van Schrijverspodium, een instelling die zich bekommert om de promotie van het toneelleven en het toneelschrijven. Toen het programma in mijn mailbox belandde, dacht ik, dat wordt weer een historische gebeurtenis. Historisch omdat het toneeltheater dringend nood heeft aan een flinke poetsbeurt. We hebben kwaliteit te over, maar zelfs kwaliteit moet om de zoveel tijd in de wasmachine. Een werkje van auteurs, acteurs én toeschouwers. De derde categorie wordt, mijns inziens, te vaak misbruikt. Bij het Toneelhuis wordt er geen rekening mee gehouden, bij het NTGent mag het meezingen maar niet meefluiten en bij de KVS moet het zien dat er in Afrika en zijn filialen, zoals de Modelwijk, niet enkel ellende is.
Een werkelijk volkspubliek bestaat er helaas niet meer. Wat er rest zijn verwante en aangetrouwde geesten. Maar ook die daagt slechts met mondjesmaat op, bij de première, voor de gratis hap en slok na het applaus. Een directe confrontatie tussen auteurs en acteurs enerzijds en toeschouwers anderzijds is dus dringend nodig. Soirée Dramatique is daarvoor het ideale geneesmiddel. Het jaarlijks Theaterfestival is een paradestoet. Het Schrijverspodium daarentegen is een forum dat de drie partijen dichter bij elkaar brengt, of dat althans sterker zou moeten doen dan in het verleden het geval was. De tiende editie is een goede aanleiding. Net als de gulden middenweg de lelijkste weg is die er is, is de automatische piloot een gevaar voor de toekomst van het theater. Volle zalen worden slechts gehaald aan dumpingprijzen en met programma’s die het pretgehalte van de televisieshows imiteren. Variaties op een thema. Toegegeven, het is niet allemaal kommer en kwel, maar de ondermaatse programma’s zijn te dominant.
En dat terwijl het toneeltheater de schepper van onze Westerse cultuur is. Poëzie is niet geschreven in het goddelijke Athene om gelezen maar om voorgedragen te worden. Uit dat voordragen is het toneel ontstaan. En het toneel is de spreekbuis geworden van het morrend volk. Na het politieke jaar volgde een Schrijverspodium. Het was de spreekbuis van de onvrede van de naamloze massa. Toen waren schrijvers nog de vertegenwoordigers van het volk. Nu zijn ze dat enkel nog van zichzelf. Ik heb de grootste waardering voor toneelauteurs, maar ze grijpen te dikwijls naar de actualisering van Shakespeare. Toneelstukken als Op hoop van zege en Het gezin van Paemel worden niet meer gemaakt. Waar is de nieuwe Molière, Brecht, Pinter, Albee, Miller, Williams. Goed, er is Sarah Kane, maar één vogel in de hand is geen tien in de lucht. We hebben of hadden Arne Sierens, Erik De Volder, Filip Vanluchene, maar wordt hun werk op het repertoire genomen na de lancering? In het amateurcircuit, ja, maar niet door beroepsgezelschappen. Het is dan ook begrijpelijk dat het toneel in de media tussen wal en schip valt. NRC Handelsblad is het enige blad dat tegen die stroom in vaart. In het wekelijks CS [Cultureel Supplement] op donderdag, op de pagina’s waar de merkwaardigste spektakels van het volgend weekend worden aangeprezen, voert theater de lijst aan. De keren dat het niet gebeurt, is door het beschamende aanbod van het moment.
Deze klaagzang is een pleidooi voor méér en beter toneeltheater. Want toneeltheater is de vierde macht van de maatschappij. En de enige plaats waar de acteur naar zijn werkelijke waarde geschat kan worden. Film geeft een vertekend beeld van de kunst van het toneel. Met driedimensionaal beeld wordt getracht de toeschouwer dichter bij het talent van de acteur[s] te brengen, maar het blijft artificieel. Slechts in het theater ziet men de acteur werkelijk leven. Niet toevallig dat zelfs wereldberoemde acteurs nood hebben om af en toe opnieuw het podium op te zoeken. Niet enkel om hun eigen bestwil, maar ook om wezenlijk de adem van de toeschouwer te voelen. Om die reden is Soirée Dramatique een pracht van een initiatief. En verdient de luxe-editie een groot succes. De media kunnen aan de opkomst meehelpen door eens niet op het programma te focussen. Wie durft het aan om het kritisch publiek op te vorderen? Want dat is er! Het moet alleen hulp uit de goede hoek krijgen.
Wat het toneeltheater dringend nodig heeft is een publieksopstand. De laatste stamt van een halve eeuw geleden. Die werd gevolgd door toeschouwers die midden in een voorstelling de zaal verlieten wanneer het getoonde hen niet beviel. Die houding is gaandeweg verpoederd. Zelfs bij een misbaksel van jewelste blijft het publiek zitten, en applaudisseert. Zoiets werkt nadelig voor de acteurs en de auteurs. Ze denken dat ze goed bezig zijn. En als het applaus kort en mager is, ja, dan komt het niet door slecht spel of een verkeerd publiek, maar door het ontbreken van de magische vonk. Idioot, belachelijk, treurig.
Ik heb vaak zin om halverwege de voorstelling op te krassen. Eén keer heb ik het gedaan. De halve theaterwereld schreeuwde moord en brand. Zoiets doet een criticus niet. Wat een pretentie, dacht ik. Hugo Claus zei me ooit: ‘Na twintig bladzijden weet ik of het boek goed of slecht is. Is het slecht gooi ik het weg.’ Waarom zou dat niet kunnen bij toneeltheater? Het zal de acteurs, de regisseurs en de auteurs wakker schudden. Laten we daar met Soirée Dramatique aan beginnen. Want de luxe-editie is de jaarlijkse modeshow. De acteurs tonen de ontwerpen van de auteurs. Het publiek oordeelt. Asjeblief, laat dat oordeel niet over aan journalisten, want de overgrote meerderheid is al te nauw bevriend met de ontwerpers en de mannequins.
De toeschouwer is de enige en ware machthebber van het toneeltheater. Volgens Ramses Shaffy was het heerlijk om bij reisvoorstellingen samen te werken met de technici, de directie, het barpersoneel, maar waar het voor hem werkelijk om draaide was het publiek. Wel, met ‘de champions league van de Toneelliteratuur’, zoals het Schrijverspodium zijn soiréee voorstelt, heeft de toeschouwer de kans zijn stem te laten horen. Want in de wandelgangen klagen de directies steen en been. Op het publieke forum daarentegen heffen ze het glas en prijzen de daden van hun gezelschap de hemel in. Net als politici. Wakker worden, mensen. Grijp die kans. Het zal toch eens door u moeten gebeuren. Door u.
Guido LAUWAERT
Tom Lanoye is niet van de planken te branden. Momenteel toert hij rond met Sprakeloos, zijn veel geprezen roman omgeturnd tot onemanshow, maar werkt daarnaast aan drie theaterprojecten, waaronder een vertoneling van zijn roman Het derde huwelijk.
Kort: Maarten Seebregs is een ontslagen locatiescout die de liefde van zijn leven onlangs heeft begraven. Cynisch maar met een glimlach leeft hij van zijn laatste centen. Dan doet een wildvreemde hem een profijtelijk voorstel: huwen met zijn Afrikaanse verloofde, Tamara. De man zelf wordt immers, na twee huwelijken met buitenlandse meisjes, in de gaten gehouden door de Dienst Vreemdelingenzaken. Zodra het meisje de Belgische nationaliteit heeft verworven, kan Maarten van haar scheiden, met behoud van haar bruidsschat. De onbekende man stelt maar één restrictie: 'Je trouwt met haar, je woont met haar, je leeft met haar. Maar raak haar aan en ik sla je morsdood.'
Uiteraard loopt het allemaal niet goed af, na een lange weg van passie, jaloersheid, ambitie, bedreigingen, aanslagen, filmcarrière [voor Tamara], en wat er nog allemaal voor fraais te verzinnen is om de aandacht gaande te houden en de spanning ten top te drijven.
De omzetting van roman naar toneel gebeurt weliswaar niet door de auteur, maar met de volle instemming van de sprakeloze man. Of zoals hij Knack liet weten: ‘Zelf een bewerking maken van je eigen werk — altijd moeilijk, je hebt de neiging je romanstructuur te bewaren, en dat blijkt zelden de juiste weg. Ervaren dramaturg zal hopelijk minder schroom aan de dag leggen.’ Hoewel het meeste werk door anderen wordt gedaan, houdt Tom, hem kennende, de boel toch sterk in de gaten. Niet dat hij zich voortdurend bemoeit, maar hij houdt alles in de gaten, vanaf het oeridee tot de première, en lanceert ideeën die de productie en de promotie ten goede komen.
De toneelversie gaat in maart 2013 in première. Voor het moment zijn de audities nog volop aan de gang, maar een paar acteurs zijn toch al bekend, Betty Schuurman in de rol van Tamara en Jeroen Willems als Maarten Seeghers. Theu Boermans, artistiek leider van het Nationale Toneel in Den Haag is de regisseur. De productie gebeurt echter door een tweede gezelschap waarvan hij de goeroe is, Het Derde Bedrijf uit Amsterdam. Dat zich niet enkel met toneel maar ook met filmprojecten bezighoudt. Wat inhoudt dat de roman niet alleen op de planken verschijnt, maar nu al gedacht wordt aan het bekende witte doek.
Verder heeft Tom Lanoye de handen vol met twee andere toneelprojecten. Eén ervan is al bekend. Een bewerking van Hamlet van de relatief onbekende toneeldichter William S. De opdrachtgever is Toneelhuis Antwerpen. De première is voorzien voorjaar 2014. Verder verschijnt eind volgend jaar een nieuwe roman. En wat naast al deze mooie projecten nog prachtiger is, is dat hij opnieuw de poëzie gevonden heeft. Een nieuwe dichtbundel staat er dus aan te komen.
Guido LAUWAERT
