Marc Tritsmans wint met Studie van de schaduw de vijfde Herman de Coninckprijs voor de Beste Dichtbundel ter waarde van 6.000 €. Met zijn gedicht 'Uitgesproken' uit dezelfde bundel kaapt hij bovendien de Publieksprijs voor het Beste Gedicht weg waar geen geldbedrag aan verbonden is,maar wel exposure: het winnende gedicht werd op posters gedrukt en op Gedichtendag gratis verdeeld in de boekhandel. De jury, onder voorzitterschap van Elke Brems (docent Hogeschool-Universiteit Brussel), bestond vooral uit mediamensen: Erik de Jong (singer-songwriter Spinvis), Roeland de Trazegnies (reporter/redacteur Peeters & Pichal, Radio 1), Toon Horsten (directeur Strip Turnhout) en Greet Op de Beeck (journalist VRT Nieuwsdienst). In het juryverslag staat te lezen:
Marc Tritsmans doet noch aan liederlijke uitspattingen, noch aan koel minimalisme. Hij is een dichter die aansluit bij de traditie en daardoor ook een groot lezerspubliek kan bekoren. Met Studie van de schaduw heeft Tritsmans zeker geen donkere bundel geschreven. Hij bestudeert de schaduw niet omwille van het kleurloze of dreigende ervan, hij zoekt er de dingen die klein en onopgemerkt zijn. Zijn gedichten gaan over het hier en nu, ze beschrijven de wereld rondom ons, bevlekt en morsig. Tritsmans benadert die wereld niet vanuit het sentiment, maar vanuit de observatie. Een huis, een boom, de vlucht van een roofvogel: het zijn de gewone dingen die bij Tritsmans aanleiding geven tot een overweging, een inzicht, een emotie. Toch is hij niet bang van ontroering; ze komt hem aanwaaien vanuit het detail, de anekdote, de toevallige ontmoeting. Tritsmans verwoordt het allemaal op een toegankelijke en eenvoudige manier. Zo is deze poëzie voor de lezer ‘bruikbaar’: herkenbaar en toch verrassend, troostend maar niet tranerig.
*
Marc Tritsmans (°Antwerpen, 1959) publiceerde zeven bundels bij Lannoo: De wetten van de zwaartekracht(1992), Onder bomen(1994), Oog van de tijd(1997), Van aarde(1999), Sterk water (2000), Kritische massa(2002). Na de publicatie van Warmteleer(2004) schreef Philip Hoorne (Poëzierapport,19 december 2005) dat Tritsmans een 'toegewijd vakman' is
die je niet snel zal aantreffen in de (commentaar)rubrieken van allerlei breed-literaire internetsites. Paradoxaal genoeg is misschien net dit soort ouderwetse beroepsernst in onze vermediatiseerde lul-maar-raak-samenleving nefast voor het verwerven van meer naambekendheid. […]
Dit is klassieke poëzie, die een tikkeltje belegen aandoet, maar met een onmiskenbaar hoog poëtisch gehalte. Tafelspringers en podiumbestormers zullen komen en gaan, maar dit soort tijdloze poëzie zal immer blijven bestaan.
Het onnoembare proberen te benoemen, heel hard zijn best doen, even denken daar bijna in te slagen, maar er natuurlijk niet in slagen, er niet mógen in slagen, er niet kúnnen in slagen, dat is wat Marc Tritsmans doet. Taal is een middel, nooit een doel. Zo hoort het, zo is het, het kan niet anders. Tritsmans is een dichter die het vak beheerst, laat daar geen twijfel over bestaan.
Het is gek, ik weet het, om zoiets te beweren, maar Marc Tritsmans is té veel dichter. Een poëet uit het boekje. Net zoals ik destijds door mijn leraren Nederlands in de poëzie werd ingewijd met het werk van Herman de Coninck – die ik nu hoger inschat als essayist dan als dichter, omdat ik met het ouder worden zijn trucjes begon te doorzien – zo zou Marc Tritsmans evenmin mogen ontbreken in onze middelbare scholen, als een prachtig voorbeeld van een dichter die solide, betrouwbare, met de hand vervaardigde gedichten schrijft, die handelen over iets. Later kan het jonge volkje er dan andere, gewaagdere dichters bijnemen en leren dat er ook poëzie bestaat die speelser is, rebelser, minder op veilig speelt, minder vakkundig is maar toch heel mooi.
*
In 2009 publiceerde Tritsmans Man in het landschap (Nieuw Amsterdam, 2008). Ik zetelde met Frans Boenders, Roger de Neef, Joris Gerits en Katelijne van der Hallen in de jury van de prijs (2009) van de provincie Antwerpen heb mij toen echt verdiept in de poëzie van Marc Tritsmans, van wie ik al in 1988 gedichten in Diogenes had gepubliceerd. In de laatste ronde ging het over Bernard Dewulf, Mark Kregting, Ramsey Nasr en Marc Tritsmans. In het juryverslag staat te lezen:
Man in het landschap van Marc Tritsmans bevat klassieke gedichten die van een grote beheersing van het métier getuigen. Zijn beschouwing van dieren, de zee in Zeeland, steden, schilderijen van Cézanne en Vermeer, voert tot gedichten, geworteld in de anekdotiek, maar daar ook aan ontstijgend door een persoonlijke visie en een verankering in een ruimere existentiële context. De jury was getroffen in de cyclus 'Voi ch'entrate (kroniek van een ziekte)' door de gave poging van de dichter om een groot lichamelijk onheil in woorden te vatten en te bezweren.
De voorkeur van de jury ging uiteindelijk naar de bundel Dood vogeltje, prozagedichtenvan Marc Kregting (Amsterdam, Wereldbibliotheek, 2006) die zonder meer innoverend werden bevonden., wat inderdaad niet kan gezegd worden van het werk van Tritsmans.
*
In 2010 sleepte het gedicht 'Geen aanleg' van Tritsmans de poëzieprijs Melopee (2500 €) in de wacht. Met deze tweede editie toonde de gemeente Laarne dat ze prijzenswaardige inspanningen blijft doen om poëzie bij het grote publiek te brengen.
DoelDichter Frank de Vos benadrukte toen in Mededelingen van het CDR (nr. 164 de dato 8 oktober 2010) dat de reactie van het Vlaams Fonds voor de Letteren op de poëtica van Marc Tritsmans 'benauwend' is. Hij citeerde letterlijk:
De commissie herkent in de nieuwe gedichten nauwelijks samenspel tussen vormen in inhoud; deze poëzie lijkt op vermond proza; bij gebrek aan spankracht moet je het als lezer stellen met een mededeling die lineair afgewerkt wordt. Die mededeling is weinig bijzonder en tegelijkertijd bijzonder weinig….De verzwakking van de taalbehandeling is ook te merken aan de enjambementen die zelden betekenis toevoegen. De nadruk valt immers geregeld op betekenisloze woorden (vraagwoorden en lidwoorden). De indeling in verzen en strofen komt daardoor nogal gratuit over.
*
De thans bekroonde bundel, Studie van de schaduw, werd door Alain Delmotte genuanceerd besproken onder de titel 'De kunst van het tekortschieten' (Poëzierapport, 9 januari 2011). Hij kan zich niet terugvinden in het wereldbeeld dat uit Tritsmans' bundels spreekt, maar dat belet hem niet respect te voelen voor Tritsmans'werk: 'vakmanschap kan men hem in geen geval ontzeggen':
De inkijk op de wereld die de lezer krijgt, is deze van het middenveld. Enkele elementen hiervan zijn: een nine-to-five job; ‘hond / en vrouw’; boven het hoofd gegroeide kinderen; cocooning: men laat zich wegzakken met zijn ‘geruite pantoffels’ in kussens ‘met een glas, ogen / dicht voor iets van Bach’.
Het leven zoals het in reclamebrochures staat afgebeeld en afgeborsteld. Hoe mooi de kleurenfoto’s in die brochures ook mogen zijn, in wezen wordt een kleurloos leven afgebeeld: het is maar een sjabloon. Veel keuze is er niet: het wordt ons opgedrongen. Wie er niet in passen wil, valt eruit. Eruit vallen: ik ken echt niemand (mezelf meegerekend) die daarvoor wil kandideren. Wat dus eigenlijk betekent: we zitten met een hard bodempje aan conformisme opgescheept. Conformisme is onze schaduw.
De dichter beseft dit heel scherp. In deze bundel smeult daarover ontevredenheid. Men wankelt tussen een defaitistisch, morrend ‘rien ne va plus’ en de hoop dat op een dag ‘de grote opstand onvermijdelijk’ uitbreekt. Het kan niet anders: zoiets draait eerst op ontgoocheling uit en in tweede instantie op melancholie.
*
Vijf dichters waren genomineerd voor de Herman de Coninckprijs 2011: Johan de Boose, Marleen de Crée, Stefan Hertmans, Joke van Leeuwen en Marc Tritsmans.
De commentatoren van de dominante media, die zichzelf vanzelfsprekend beschouwen als de ultieme jury, sloegen in hun vermetele prognoses eens te meer eensgezind de bal mis. De bekroning van Marc Tritsmans was dan ook 'geheel onverwacht'.
HFJ
Marc TRITSMANS, Studie van de schaduw, Amsterdam / Antwerpen, Nieuw Amsterdam/ WPG Uitgevers, 2010, 68 p., 14,90 €. ISBN 9789046808894
