Konstantinos Petros Kavafis
Op 1 augustus in het jaar 30 vóór Christus bevindt Marcus Antonius zich in Alexandrië. Hij is kort daarvoor twee keer verslagen door zijn politieke rivaal Octavianus. Zijn situatie is uitzichtloos. Hij voelt zich in de steek gelaten door de god Bacchus en heeft de (gelogen) boodschap ontvangen dat zijn vrouw Cleopatra dood is.
Marcus Antonius pleegt zelfmoord door zich op zijn zwaard te laten vallen.
In 1911 schrijft Konstantinos Petros Kavafis (1863 – 1933) in Alexandrië Antonius door zijn god verlaten. In dit gedicht gaan het stoïcisme en de magie van de taalkunst een verbintenis aan die je niet koud laat. Kavafis was de (nieuw-Griekse) dichter van het beheerste en het verfijnde. Onder zijn bezield estheticisme gaat veel schuil. Kavafis’ Alexandrië was vooral een Grieks-mediterrane stad, enigszins apart staand van het Oriëntaalse Egypte. De dichter zou het hedendaagse Alexandrië niet herkennen.
Het Nederlandse taalgebied kent de luxe van twee belangrijke Kavafisvertalingen. In 1977 publiceerde prof. G.H. Blanken het complete werk van Kavafis bij Athenaeum – Polak & Van Gennep. Hans Warren en Mario Molegraaf verzorgden voor uitgeverij Bert Bakker in 1984 een andere vertaling.
Ergens in de jaren tachtig schreef Tamar (Renate Rubinstein) in haar Vrij Nederland-column over het verschil tussen de Blanken-vertaling van Antonius door zijn god verlaten en de vertaling door Warren/Molegraaf. De vraag ‘welke van de twee is het beste?’ heeft mij sinds die tijd beziggehouden.
Gerard Hendrik Blanken (1902 – 1986) vertaalde al in 1934 een reeks gedichten van Kavafis. Hij zag het belang van de dichter zeer vroeg in. De Warren/Molegraaf interpretatie is misschien iets soepeler vormgegeven, maar beide vertalingen vangen overtuigend de tijdloze betovering van dit gedicht. Het prozaïsche van Kavafis’ gedichten (deze contradictio in terminis is de enig mogelijke omschrijving) is een voordeel voor vertalers gebleken. Of het nu om Engelse of Nederlandse versies gaat: je herkent de stem van Kavafis onmiddellijk.
Antonius door zijn god verlaten
Als je plotseling te middernacht hoort
dat een ongeziene stoet voorbijgaat
met verrukkelijke muziek en met geluid van stemmen –
dan moet je niet het lot, dat je nu in de steek laat, en je werken
die mislukten, de plannen voor je leven,
die allen dwaling bleken, nutteloos bejammeren.
Als iemand die sinds lang bereid is, als een moedig man,
moet je de stad Alexandrië groeten, die nu van je weggaat.
Vóór alles: maak je geen illusies, zeg niet dat het
een droom was, dat je gehoor je heeft misleid;
aanvaard niet zulke ijdele verwachtingen.
Als iemand die sinds lang bereid is, als een moedig man,
zo als het jou past, wie zo’n stad waardig was,
moet je rustig naar het raam toe lopen
en luisteren met ontroering, maar niet met
het smeken en klagen van de laffen,
naar de klanken als een laatst genieten,
de verrukkelijke instrumenten van de geheime stoet,
en groet haar dan, de stad Alexandrië die je verliest.
(vertaling Blanken)
Antonius door zijn god verlaten
Wanneer, om middernacht, je plotseling
een onzichtbare stoet voorbij hoort trekken
met stemmen en betoverende muziek –
treur dan niet nutteloos om de fortuin
die van je wijkt, je werken die mislukten,
je plannen voor het leven die allemaal illusies bleken.
Je moet, als was je lang voorbereid en moedig,
vaarwel zeggen aan het Alexandrië dat jou verlaat.
Bedrieg vooral jezelf niet, zeg niet dat
het een droom was, dat je gehoor je misleidde:
laat zo’n vergeefse hoop niet tot je toe.
Je moet, als was je lang voorbereid en moedig,
zoals jou, die zo’n stad vergund was, past,
beheerst naar het venster toegaan
en luisteren, met ontroering, niet met
lafhartig klagen en jammeren, in een laatst genieten,
naar de klank der betoverende instrumenten
van de geheime stoet die voorbijtrekt,
en vaarwel zeggen aan het Alexandrië dat je verliest.
(vertaling Warren/Molegraaf)
Erick KILA
