Eugène van Itterbeek, 2011
'Poëziepromotor Eugène Van Itterbeek overleden. De Vlaamse auteur, essayist en vertaler Eugène Van Itterbeek is op 78-jarige leeftijd overleden in Sibiu in Roemenië. Hij was vooral bekend als enthousiast promotor van de poëzie, als directeur van de Europese Vereniging ter Bevordering van de Poëzie en organisator van het Europees Poëziefestival", aldus een al te korte notitie in De Standaard.
Eugène van Itterbeek (voluit Eugenius Renerius Maria Gerardus Van Itterbeek, 21 januari 1934-24 april 2012), studeerde Rechten en Romaanse filologie aan de KUL (1950-1957) en, doctor in de rechten, promoveerde hij in 1966 op het proefschrift Socialisme et poésie chez Péguy: de la Jeanne d'Arc à l'affaire Dreyfus(1966) tot doctor in de letteren aan de Universiteit te Leiden. Hij werd als CVP-er schepen van Cultuur, Onderwijs en Sport (1970-1976) te Kessel-Lo en adviseur op de kabinet van Eerste-Minister Gaston Eyskens (1969-1971). In 1976 kwam Van Itterbeek in Leuven voor de VU op en werd gemeenteraadslid tot 1988. Hij was professor emeritus van de universiteit Lucian Blaga te Sibiu (Roemenië).
*
In september 1959 werd Van Itterbeek leraar Frans aan het Koninklijk Atheneum te Genk en enkele maanden later aan de Rijksmiddelbareschool te Hasselt. Collega's waren Herman Cluytens (mede-oprichter van het opzienbarende kritische tijdschrift Bok), Wim Offeciers (°1934, de latere wetenschapsjournalist), romancier Jan van den Weghe (1920-1988), dichter Jan de Roek (1941-1971) en graficus en schilder Marcel Boon (1938-2011, stichter in 1972 van het Rhok, het Rijkscentrum voor Hoger Kunstonderwijs – thans Instituut voor Beeldende Kunst van de Vlaamse Gemeenschap – waarvan hij directeur bleef tot 1997). Van Itterbeek ontplooide een onvermoeibare activiteit als criticus: lid van de hoofdredactie van Kultuurleven, redacteur van Kreatief, medewerker aan Dietsche Warandeen Belfort, Raam, Feuillets mensuels de l'Amitié Charles Péguy, Le Monde, Synthèses, Archipel, Dialogues francophones, De Nieuwe, De Haagse Courant,De Standaard en Wij, lid van de redactieraad van Septentrion, rubriekleider bij de Moderne Encyclopedie der Wereldliteratuur. Vanaf januari 1968 was hij werkzaam op het Ministerie van Nederlandse Cultuur.
Van Itterbeek doceerde een jaar moderne Franse letterkunde aan de Sint-Ignatiusfaculteiten te Antwerpen, was lid van de Nationale Unesco-commissie van België en secretaris (1968-1972) van de VVL (Vereniging van Vlaamse Letterkundigen). Van 1985 tot 1992 was Van Itterbeek ook voorzitter van de VWKT (Vereniging van Wetenschappelijke en Kulturele Tijdschriften, en in 1989-1990 vice-voorzitter van de sectie 'culturele vorming' van de Raad van Culturele adviseurs bij de Europese Unie en mederedacteur van het eindrapport.
In 1971 richtte Eugène van Itterbeek de Leuvense Schrijversaktie op en in 1979 de Europese Vereniging ter Bevordering van de Poëzie. Met Jos Stroobants (°1948) lanceerde hij de Europese poëziefestivals (1979-1994). Algemeen secretaris Van Itterbeek was niet alleen een gepassionneerd poëziekenner, maar ook een 'Weltmann' die wist hoe zich doeltreffend te omringen: erevoorzitter van het Europees Poëziefestival was Hendrik Brugmans, ererector van het Europacollege; Minister van Staat en oud-premier Gaston Eyskens was voorzitter van het Beschermcomité en het voorzitterschap werd waargenomen door de internationaal gewaardeerde hoogleraar Emma Vorlat, de eerste vrouw die belangrijke bestuurlijke functies waarnam aan de KUL.
Onder auspiciën van die verenigingen bezorgde hoofdredacteur Van Itterbeek de Leuvense Cahiers, het tijdschrift (Pi) en de Leuvense Letters,samen goed (naar voorzichtige schatting) voor zowat tweehonderd nummers. Die meertalige publicaties, waarin bekende buitenlandse dichters voor de eerste keer in Nederlandse vertaling aan bod kwamen, blijven tot op heden een vruchtbare Fundgrube.
Zowel Geert van Istendael (°1947) als Mark van den Hoof (°1946) debuteerden bij de Leuvense Schrijversaktie – de eerste in 1978 met Bomen wijzen niet maar wuiven, de tweede in 1980 met Destrikken uitgezet. Gedichten 1968-1978.
*
Op en warme zomerdag in 1991 arriveerde Van Itterbeek in Sibiu ofte Hermannstadt. In de tijd dat er nog geen landen met grenzen bestonden, nestelde een omvangrijke Saksische gemeenschap zich in Transsylvanië. In de Roemeense steden Brasov, Sighisoara en Sibiu ofte Kronstadt, Schässburg en Hermannstadt. woonden Duitsers en Roemenen door elkaar, net als in veel omringende dorpen. 'In Sibiu voel je de kracht van het verleden', poneerde Van Itterbeek in een gesprek met Olaf Tempelman.
'Ik vond hier nog verse bronnen van onze civilisatie. Spiritueel, cultureel. Bronnen die bij ons overspoeld zijn. West-Europa raakt steeds meer van zijn wortels afgesneden. Wat daar overblijft, is banaliteit. Want zonder het verleden ben je niets. Je bladert in een boek waarvan je de lettertekens niet meer kunt ontcijferen. Hier leven en werken. Het is niet om iets te vinden, maar om iets terug te vinden.'
In datzelfde jaar 1991 stichtte hij in Sibiu het Europees Centrum voor poëzie en culturele dialoog Oost-West 'Constantin Noica' op, genaamd naar de filosoof, essayist en dichter (1909-1987).
Mede door persoonlijke levensomstandigheden, een groeiende afkeer van de Belgische en Vlaamse samenleving en een geestelijke omslag, vestigde Eugène van Itterbeek zich in 1994 definitief in Roemenië. Hij werd hoogleraar Franse letteren aan de Lucian Blaga Universiteit van Sibiu, waar hij een centrum Nederlandse studies oprichtte en ereburger van Rãşinari, het geboortedorp van Emil Cioran (1911-1995) de filosoof in wiens werk hij zich verdiepte.
Eugène van Itterbeek overleed na een slepende ziekte in het Carl Wolff ziekenhuis te Sibiu op 24 april 2012. De begrafenis vond gisteren plaats in intieme kring in te Cisnadioara (Michelsberg).
Ingrata patria, ne ossa quidem mea habebis...
*
Eugène was geen vriend, wel een weggenoot op afstand (en wij hadden bovendien gemeenschappelijke vrienden). In de jaren zestig en begin zeventig volgde ik zijn knappe bijdragen over Franse literatuur op de voet. We deelden immers een voorkeur voor zo uiteenlopende schrijvers als o.m. Alain Bosquet, Julien Green, Henry de Montherlant, Alain Robbe-Grillet en Saint-John Perse. Een paar keer samen we in panels over cultuur- en uitgavebeleid, en ik werkte mee aan Poëzie in de stad.
Ik moet eerlijk zeggen dat ik de poëzie van Eugène nauwelijks ken. Alain Bosquet (1919-1998), kenner bij uitstek, schreef hem destijds: 'Je trouve tes poèmes étonnement véhéments, forts et persuasifs. Il y a là une conviction spirituelle profonde, rare de nos jours.'
Af en toe raadpleeg ik nog wel essays van hem die ik in mijn bibliotheek koester: Hedendaagse Franse letterkunde (1964), Spreken en zwijgen (1965), Socialisme et poésie chez Charles Péguy (1966), Actuelen (1968), Tekens van leven (1969), Daad en beschouwing (1972), Een eeuw Péguy (1973), Wij zullen U niet zien, Lichtende vrede (1976), Aktuelen 2 (1977), Het Vlaanderen van morgen (1978).
Meer over Eugène van Itterbeek, Erik van Ruysbeek en de ervaring van de afgrond (die Eugène's keuze voor Roemenië niet vreemd is...) in een volgende aflevering ter attentie van de abonnees op het tijdschrift Mededelingen van het CDR.
*
Ik hoop dat een gedreven vorser zich spoedig zal vastbijten in de bibliografie van de veelzijdige Eugène van Itterbeek, voorwaar geen sinecure. Bovendien dient ook nog de (beschamende) geschiedenis geschreven te worden van de Internationale Biënnale voor Poëzie te Knokke (die in het kader van een totaal verkeerd begrepen zogeheten Vlaamse autonomie naar Luik 'verbannen' werd) en van de machtsstrijd tussen de Leuvense Schrijversaktie en het Poëziecentrum te Gent.
Henri-Floris JESPERS
Te raadplegen:
Fernand AUWERA, Geen daden maar woorden, Antwerpen/Utrecht, Standaard Uitgeverij, pp. 53-61.
Ivo A. DEKONING, Schrijvend over Leuven, Erfgoedcel Leuven & Uitgeverij P, 2005, pp. 71-73.
Een recent artikel met video-interview (in het Roemeens):
http://frankdespriet.blogspot.com/2012/04/eugene-van-itterbeek.html
