CDR-Mededelingen: VRIJE TRIBUNE
Nu Bart De Wever de dolle kever van Antwerpen is, lijkt het me het aangewezen moment om hem wat geschiedenis bij te brengen. Hij mag dan wel Latijn tussen zijn tanden hebben zitten, het mist vaak historische en vooral sociale context.
De Italiaanse dichter Dante Alighieri werd geboren in Florence in 1265 en stierf in de nacht van 13 op 14 september 1321 in Ravenna. Naast dichter was Dante ambtenaar. Vanaf 1295 was hij lid van het gilde van dokters en apothekers, waartoe ook geleerden én kunstenaars werden gerekend. Dat jaar en die stap kan worden beschouwd als wat we Dante’s politieke carrière kunnen noemen. In 1300 werd hij zelfs verkozen in de raad van Prioren, het hoogste bestuursorgaan van zijn geboortestad. Door geen dwaze maar een foute beslissing, gezien door de bril van de politieke gevolgen, werd hij in 1301 verbannen. Tot aan zijn dood zou hij nooit meer een voet in zijn geliefde stad zetten. Zijn diepste verlangen bleef daarom een droom, maar het leverde wel de Divinia Commedia op, een literair kunstwerk dat behoort tot de top 5 van de wereldliteratuur.
De dichter zelf is van de Divinia Commedia zowel hoofdpersoon als verteller. Het werk beschrijft een denkbeeldige reis door de drie rijken van het hiernamaals: hel, louteringsberg en hemel. De volgorde is niet lukraak gekozen, de titel is daarover maar al te duidelijk. Is het eerste een voorspelling van het lot dat schurken, dictators en ander tuig wacht aan het eind van de rit, het derde een haast toeristische folder van het ideale vakantieoord nadat de prijzen zijn uitgedeeld, het tweede deel is een poëtisch verslag van de sociale toestand van de Europese politiek.
Het dichterschap namelijk was voor Dante een manier om aan geschiedschrijving in combine met moraalfilosofie te doen. Hij doet dat niet in het Latijn maar in het Italiaans. Daarmee kiest hij duidelijk voor het volk en wil hij met de volkstaal commentaar geven op filosofische en morele strekkingen. Op politieke evoluties, en het kwaad dat eruit voort kan komen als [min of meer] democratisch verkozen leiders zich ontpoppen tot dictators. Via zijn Commedia toont hij aan dat de toestand in Florence een logisch uitvloeisel is van de algemene chaos waarin Italië en de westerse wereld verzeild geraakt waren. De oorzaak van deze anarchie lag voor hem zowel bij de paus als bij de keizer. Kort gezegd: Dante bewees met zijn dichtwerk het nut en het belang van de kunsten, als verzetstem tegen de heersende politiek.
Het mooiste voorbeeld voor de Belgen, en in het bijzonder Vlamingen is Canto 20. Daarin spreekt Hugo Capet tot de vertellende dichter. Hij is de stamvader van het vorstendom der Capetingen, dat van 987 tot 1328 Frankrijk regeerde. Hijzelf heeft van 987 tot 996 met de scepter gezwaaid. Dante laat hem in vers 55 zeggen dat hij de zoon van een eenvoudige slager is, maar dat is een legende. Zijn vader was Hugo I, onder meer regent voor de Karolingische vorsten Lotharius en Lodewijk V, bijgenaamd le Fainéant [de Vadsige]. Toen Lodewijk stierf aan dichtgeslibde aders, werd Hugo Capet gekozen en gekroond in de kathedraal van Reims. Hij deed het niet slecht, maar over zijn nakomelingen was hij minder tevreden. In bittere bewoordingen stelt hij hun gedrag aan de kaak en tussen de regels door laat hij verstaan dat de wraak van de verdrukten wel eens tot de val van het koningshuis zal leiden.
Dante is dus niet alleen een dichter, maar tevens een journalist buiten categorie. Genoeg culturele schets, bewijs op tafel. Een bewijs dat elke interpretatie zijn kans op misbruik ontneemt. Dat het nut en de nood van de critici aantoont. Dat elke politicus van het genre Bart De Wever waarschuwt waartoe machtsvertoon – want de mars op het stadhuis is een voorafspiegeling van machtsmisbruik – leidt. Want het is niet het aantal stemmen dat telt in een democratie, maar de moraal die van beneden naar boven gaat, niet van boven naar beneden. De eerste is organisch, de tweede artificieel. Het aantal stemmen is er enkel als graadmeter van een heersende stemming.
En nu, eindelijk, het beloofde bewijs van Dante’s wijsheid. De goddelijke komedie, Louteringsberg, canto 20, vers 46 [vertaling Ike Cialona en Peter Verstegen]:
Maar ik blijf Hem die immer recht spreekt, smeken
Dat hij Dowaai en Brugge, Rijsel, Gent
De macht geeft om zich op die stam te wreken.
[Ma se Doagio, Lilla, Guanto e Bruggia
potesser, tosto ne saria vendetta ;
per cui novellamente è Francia retta.]
De prozaïsche vertaling van Frans van Dooren is nuchterder maar daarom niet minder verstaanbaar voor wie drie oren heeft : ‘Ik was de wortel van de slechte boom die het land der christenen zozeer overschaduwt dat men er nog maar zelden goede vruchten oogst. Maar als Douai, Rijsel, Gent en Brugge ertoe in staat zouden zijn, zou er snel wraak genomen worden.’
Het begin van de wraak heeft Dante nog meegemaakt, weliswaar van horen zeggen. Het was de slag van het volk tegen de leiders. Een slag gegroeid vanuit sociale onrust. Hij ging door op 11 juli 1302 en staat in de geschiedenis geboekt als de Slag der Gulden Sporen. Bart De Wever weze gewaarschuwd.
Guido LAUWAERT
(met dank aan René Adams)
