Johan de Haas, portret door Carole van Wees
Als het deel uitmaakt van je dagelijkse omgeving kan een schilderij na verloop van tijd een ziel krijgen. Dit gaat sluipenderwijs. Je projecteert als vanzelf gedachten en zelfs herinneringen op het geschilderde beeld. Een goed schilderij houdt de steeds diepere overpeinzingen die het uitlokt gemakkelijk bij. Het blijft je uitdagen.
Johan de Haas (Den Haag, 1923) maakte tot 2010 schilderijen. Al sinds begin jaren tachtig hangen twee van zijn werken bij mij aan de muur. Ze hebben mij geleerd wat ‘ingehoudenheid’ en materiaalbeheersing betekenen. Dat bracht mij ook met het schrijven verder.
Mijn eerste aankoop, Compositie 1957 - 2, is het meest ‘aanwezig’ in mijn innerlijk. Het is een abstracte voorstelling (caseïnetempera op board, 51 x 67 cm). De Haas vertelde mij ooit dat het duinlandschap bij Den Haag de aanleiding voor de compositie vormde. Kenmerkend voor deze vroege De Haas zijn de verfbehandeling (een ruw ‘mat’ oppervlak) en het kleurgebruik (grijzen, okers). Het zijn de kleuren die je in de duinen, aan de Noordzee, waarneemt op een grijze dag.
Zoals in alle werken van De Haas verandert de kleur zo’n beetje per uur (de verfhuid is overgevoelig voor schaduw en licht). Het beeld van de compositie kent geen aandachttrekkend middelpunt. Er is beweging, diepte en een ongrijpbare afwezigheid van menselijke invloed. De vormen lijken niet ‘gemaakt’ of bedacht. In het kijken verdwaal je, in het verdwalen vind je een ervaring van ongereptheid.
Johan de Haas: Compositie 1957 - 2
De schilder put zijn hele leven al inspiratie uit de natuur. Zijn woning in Velp (Gelderland) ligt bij een uitgestrekt bosgebied. Keien, stukken hout, grondsporen, schaduwen, bladeren: voor De Haas zijn het zaken die aanleiding geven tot abstracties met een lading. Hij onderzoekt, kantelt de vorm of zoomt in op details. In zijn geabstraheerde composities leidt hij als het ware af van de oorspronkelijke vorm om zo een veel zuiverder, meer verinnerlijkt, beeld van het natuurlijke te creëren. Een natuurvorm teruggebracht tot een spel van vormtekens. Elk schilderij een domein voor de zoekende gedachte.
Johan de Haas werd eind vorig jaar negentig. Zijn oud-studenten (hij gaf lang les aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem) initieerden recent een website met een goed overzicht van zijn leven en werken. Het oeuvre (tekeningen, schilderijen) wordt voorgesteld en zijn niet te onderschatten betekenis als docent en begeleider wordt en passant duidelijk. Een bescheiden en belangrijk schilder. Zijn site is een aanrader.
Erick KILA
