Van l. naar r.: auteur Bert Popelier, regisseur Ivan Pecnik, muzikant Jan van den Broeck en acteur Karel Vingerhoets
De Eerste Wereldoorlog is nog lang niet voorbij. Zeker tot 11 november 2018 zitten we ermee opgescheept. Iedereen die meent een gat in het oordeel er over te zien, wil zijn mening kwijt. De zoveelste in de rij, langer dan de Chinese Muur, is Bert Popelier, dichter, criticus en verteller.
Enig recht van spreken heeft Popelier. Hij is afkomstig uit Passendale, zoon van een patattenboer. Als kind liep hij achter het peerd en de ploeg van zijn vader aan en verzamelde obussen, kogelhulzen, helmen, botten, gamellen en onderkaken met een gaaf gebit. Die oorlog zit in zijn handen en hoofd. Als hij er niet over kan praten bij pint en asbak, moet hij het uitschrijven. Dat heeft hij gedaan met De muur der vermisten, een documentair verslag, gevoelig en gelaagd.
Monoloog
Een toneelschrijver is Popelier niet en hij pretendeert dat ook niet te zijn. Eerst kwam het boek en toen het klaar was, kwam de gedachte aan een voorstelling. Meer dan een vertelling zat er niet in, en dat is een goede beslissing geweest. De acteur Karel Vingerhoets, die al eerder met Popelier heeft samengewerkt, zag een monoloog wel zitten en haalde er een regisseur bij, Ivan Pecnik. Hij schoof met deelteksten, gooide randnieuws eruit, tot hij een tekst in handen had met een theatrale lijn. Muzikale ondersteuning komt van Jan van den Broeck. Hij slaat op de landsknechttrommel, blaast op de blokfluit en de klarinet.
Onderwijzer
Vertrekpunt van het verhaal en de monoloog is een onderwijzer. Hij staat voor de klas. Hij heeft moeite met de geschiedenisles. Vooral als hij gekomen is aan van wat ter nadere duiding De Grooten Oorlog heet. Maar ook aan de Muur van de Vermisten van Passendale, met, net als in de Menenpoort, de namen van de gesneuvelden die nooit werden weergevonden.
Door de Les en de Muur vormt zich een verhaal waarin overlevering en reflectie elkaar voeden. De taal van de auteur is treffend, de stem van de acteur meeslepend, de muziek sober, bewust op het kale af. Het concept van de regisseur logisch, al had het wat gevulder gemogen. Het zwakke punt van de voorstelling. De acteur heeft een zee van ruimte, maar blijft binnen de vierkante meter die de regisseur hem opgelegd heeft. En veel aandacht heeft hij niet aan de klankvariaties van de acteur gedaan. Gedacht: de man weet het wel; hij is beroeps.
Inleving
Achteraan in het boek staan tien abstracte tekeningen van Marijke Tanghe. Als ze op een achterdoek waren geprojecteerd, was de inleving heel wat scherper geweest. Moeilijk moet dat niet zijn, het kleinste zaaltje heeft een achterdoek. De tekeningen refereren naar zowel het opspattend slijk bij het inslaan van obussen, de regen, de lijken en kadavers van wat ooit mensen en paarden waren, en het zwart en grijs en flitsen van heldere vlekken bij officieren die behandeld werden tegen shellshock. Soldaten kregen een paar dagen rust en werden dan met een uitbrander weer naar het front gestuurd.
Prachtnovelle
Pat Barker heeft een pracht van een trilogie over deze geestelijke ziekte geschreven, Weg der geesten. Samen met Van het Westelijk front geen nieuws van Erich Maria Remarque zitten beide boeken in de loopgraven van De Muur der Vermisten. De novelle van Bert Popelier is zowat het beste van wat hij ooit geschreven heeft. Uitzonderlijk zoekt hij een wat al te zoete zin. Poëtisch, juist, maar hij misstaat in proza, de schrijfvorm die het heeft van rauwheid, drift en razernij.
Langere speellijst gewenst
Maar genoeg de onderwijzer gespeeld. Mits een paar aanpassingen verdient deze voorstelling een langere speellijst dan de tien die nu op de affiche staan. En een rits schoolvoorstellingen met jongeren gezeten, leunend, half doorgezakt op zandzakjes in een driekwartcirkel rond de soldaat. De muzikant dolend achter het publiek. Nu eens dichtbij, dan weer in een gang van het gebouw.
Guido LAUWAERT
DE MUUR VAN DE VERMISTEN – info: www.ivanpecnik.be
