In Nederland zijn er naar schatting 1,5 miljoen laaggeletterden. Deze mensen hebben grote moeite met lezen en schrijven waardoor zij in het dagelijkse leven of op het werk minder goed kunnen functioneren. Van de 1,5 miljoen mensen is 1 miljoen autochtoon en 500.000 allochtoon. Van de één miljoen autochtonen zijn 250.000 mensen vrijwel geheel ongeletterd.
Een op de tien Nederlandse 15-jarigen heeft moeite met het lezen en begrijpen van eenvoudige teksten, zo blijkt uit onderzoek.15 % van de bevolking kan niet genoeg lezen om een boek ter hand te nemen.
Vlaanderen telt zowat 800.000 laaggeletterden (16 % van de bevolking). Eén op zeven volwassen Vlamingen kan onvoldoende lezen of schrijven om naar behoren te kunnen functioneren in de maatschappij. Dit is functioneel analfabetisme of ongeletterdheid zoals gedefinieerd door de UNESCO.
In de Franse gemeenschap : « 10 à 25 % des adultes ne peuvent lire et écrire, en le comprenant, un exposé simple et bref de faits en rapports avec leur vie quotidienne. » 28 % van de 15-jarigen haalt nauwelijks het laagste leesniveau.
*
Bij bepaalde groepen stelt zich echter in Vlaanderen een reëel probleem van geletterdheid en gecijferdheid.
Zo’n 31 % van de leerlingen van het algemeen secondair onderwijs (ASO) presteert op het hoogste niveau van leesvaardigheid, terwijl slechts 5 % van de leerlingen in het technisch (TSO) en beroepsonderwijs (BSO) dit niveau bereikt. Eén derde van de BSO-leerlingen presteert op het laagste vaardigheidsniveau of eronder. (Centra voor basiseducatie Vlaanderen en Brussel, Dossier laaggeletterdheid.)
(Bronnen: Taalunie, Laaggeletterdheid in de Lange Landen, 2004; Centra voor basiseducatie Vlaanderen en Brussel, Dossier laaggeletterdheid, 2004; Lire et écrire, La Belgique survit, l’analphabétisme aussi !, 2005
Boeken (willen) lezen
Onder de provocerende maar vooral misleidende titel “Lezen is elitair en daarom voor iedereen”, publiceert Alexandra de Laet in TAALschrift een interview met Aad Meinderts, directeur van de Stichting Lezen in Nederland en Majo de Saedeleer, die de Vlaamse Stichting Lezen leidt. Ziehier enkele hoogtepunten uit dit dubbelgesprek.
Vooral in het beroeps- en technisch secundair onderwijs, waar lezen zeker geen sterk imago heeft, moet men jongeren duidelijk maken dat ze zich niet hoeven te schamen omdat ze lezen. Je hoort immers nog steeds mensen zeggen dat ze wel wat beters te doen hebben. Lezen wordt inderdaad nog altijd vaak gezien als een luxe of als iets voor wie sociaal toch niet helemaal aangepast is en leest uit eenzaamheid.
Je hoort vaak zeggen dat Internet een bedreiging voor het lezen vormt. Natuurlijk kan je ook lezen op het scherm. De computer als de grote vijand van het lezen en schrijven? Er is nooit zoveel geschreven als nu. Het blijkt trouwens duidelijk dat mensen nog altijd naar verhalen hunkeren. Het volstaat te kijken naar het succes van soaps.
Kijk maar hoeveel poëzie er online staat, hoeveel zondagsdichters er zijn en hoeveel lezers ze hebben. Die lezers chatten over waarom een gedicht nu mooi is of niet. Op die manier krijg je gemeenschappen, wel niet aan de dorpspomp, maar het doet er toch aan denken. Of kijk maar naar de weblogs.
(Bron: http://taalschrift.org/reportage/000943.html; 20 december 2005)
De lectuur heeft nochtans wel degelijk een toegevoegde sociale waarde. Lezen scherpt immers het vermogen aan tot empathie, tot het zich inleven in anderen, het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens of de gedachtengang van een ander.
Boeken lezen
Uit een recent tijdsbestedingonderzoek van TOR (Tempus Omnia Revelat, een onderzoeksgroep voor de studie van tijd, cultuur en samenleving aan de Vrije Universiteit Brussel.
blijkt dat 35 % van de Vlamingen het afgelopen jaar geen boek las, nog eens 35 % las één tot vijf boeken en 30 % zes of meer boeken.
Lezen neemt na tv en video de tweede plaats in in de vrijetijdsbesteding van de Vlaming, maar moet terrein prijsgeven aan de oprukkende nieuwe media. Bovendien staan bij lezen de “boeken voor ontspanning” slechts op de derde plaats.
In opdracht van het Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken verrichtte TOR in 2004 een grootschalig gebruikersonderzoek onder ruim 32 000 bezoekers. Daaruit blijkt dat meer vrouwen dan mannen de bibliotheek bezoeken en dat 60-plussers en laaggeschoolden ondervertegenwoordigd zijn.
Ontspanning is de belangrijkste drijfveer om naar de bibliotheek te trekken (voor 81 procent is dat vaak of altijd het geval), daarna volgen “informatie over onderwerpen die me bezighouden” (54 procent) en een bezoek “omwille van de kinderen” (35 procent).
*
In 1975 las bijna de helft van de Nederlanders geregeld een boek, 25 jaar later is dat minder dan eenderde. Bovendien besteedt de Nederlandse lezer steeds minder tijd aan boeken.
Twee op de drie Nederlandse achttienplussers hebben wekelijks minstens één keer een boek in handen. Romans, woordenboeken en kookboeken voeren de topdrie aan. Slechts zeven procent van de Nederlanders vindt boeken saai. Dat blijkt uit een onderzoek waarbij in opdracht van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) 1 100 Nederlanders werden bevraagd. 28 procent van de bevraagden leest vooral in bed, 67 procent leest op vakantie. Meer dan de helft (57 procent) zou graag meer boeken lezen en volgens 45 procent heeft lezen een belangrijke invloed gehad op hun leven.
Tegelijk blijkt uit gegevens van het Nederlands Sociaal Cultureel Planbureau dat het aantal boekenlezers terugloopt: van 49 procent in 1975 naar 31 procent in 2000. Bovendien besteedt een lezer wekelijks nog slechts 0,9 uur (54 minuten) aan boeken in 2000, zowat een halvering sinds 1975. Dezelfde trend is te vinden bij de bibliotheken, waar volwassenen minder boeken uitlenen (min 17 procent tussen 1995 en 2004). Vooral de non-fictie krijgt klappen. Bibliotheken bereiken in Nederland een minderheid van de meerderjarigen en een meerderheid van de minderjaren.
*
“Boeken blijven de belangrijkste publiekstrekker van de bibliotheek”, zo staat met zoveel woorden te lezen in het onderzoek van TOR. Wat een merkwaardig onthullende vaststelling! De auteurs van zo’n rapport beseffen niet eens hoe belachelijk een dergelijke uitspraak klinkt in de oren van een nuchter denkend mens. Typisch voor de postmoderne wereld waarin we leven: in postkantoren word je om de oren geslagen met publiciteit voor bankieren en spaarrekeningen (en dan heb je nog geluk wanneer je niet verbaal aangerand wordt door een daartoe opgejutte loketbediende), maar brieven tijdig bestellen? Dat is een andere zaak. Binnenkort zullen we daarvoor misschien bij een bank moeten zijn…
(februari 2006)
